CAPUT V.

Quod eisdem causis demonstratur res esse et futura esse et facta esse et causa variata secundum differentias temporum.

Eadem autem causa secundum substantiam est et in his quae fiunt in praesenti, et factis in praeterito, et futuris, hoc est, his quae fient ex futuro, quae vere est his quae sunt in esse causa : sed causa variabitur secundum esse fieri, et factum esse, et fore in futuro. Causa enim quae media est (sive medium) in his quae sunt in esse, est, quae est stans in esse. Ipsis autem quae fiunt, causa est quae fit et generat, et fiendo causa est, sicut in his quorum est esse in fieri: factis autem in praeterito causa est, quae facta est in praeterito secundum causalitatem : et futuris quae fient causa est futura secundum futuritionem suae causalitatis.

Sicut patet in exemplo si quaeratur, propter quid factus est defectus lunae sive eclipsis in praeterito ? et respondetur causa de praeterito, dicendo quod propter id facta est, quod interposita terra inter lunam et solem, facta est secundum interpositionem in praeterito : fit autem in praesenti propter id quod in praesenti terra interponitur : erit autem defectus in futuro propter id quod interpositio terrae erit in futuro : et est eclipsis propter id quod in praesenti terra interposita est.

Aliud autem exemplum est physicum, ut si quaeratur, quid est crystallus secundum esse? et si debeat ad modum et figuram demonstrationis ordinari : accipiatur igitur per diffinitionem materialem, quoniam crystallus aqua densata est. Sit igitur crystallus subjectum, et minor extremitas sit c densata aqua, sit in quo a quod est major extremitas concludenda de crystallo. Id autem in quo est b medium et causa, sit defectus caloris penitus. Est igitur secundum hanc terminorum dispositionem in c quidem b in minori propositione : in b autem est a in majori propositione : quia a est densatum esse quod est major extremitas ut dicta de medio : fit autem crystallus in fieri quando fit b in fieri suae causalitatis : factus est autem facto b secundum causalitatem : erit autem crystallus quando futurum est b secundum causalitatem. Et effectus quorum est aliqua causa., simul sunt cum causis, quando causae ut causae sunt: et simul causata fiunt, quando fiunt causae secundum causalitatem : et in eo quod factum est in praeterito et fiet in futuro similiter est : quia causatum praeteritum cum causa praeterita, et causatum futurum cum causa futura.