CAPUT II.

De numero quaestionum in primis ponendarum, et quae sint ipsae quaestiones.

Est autem circa communia ista dubitatio prima quidem de his de quibus dubi-

tavimus in praedictis in fine libri praecedentis, utrum unius vel multarum est scientiarum causas speculari. Quaedam enim scientiae sunt in quibus nihil demonstratur per finem vel efficientem., eo quod abstracta a motu sunt ea quae considerant : et forte aliquis crederet, quod sic esset in prima omnium sapientia, quod non omnium speculatio causarum pertineret ad unam scientiam primam, eo quod ipsa magis abstrahit a motu et materia quam mathematica : et ideo hic oportet quaerere, quia sicut diximus in fine libri praecedentis, si non unius primae scientiae esset contemplatio causarum omnium, non esset una prima scientia quae stabiliret principia omnium, sed oporteret inquiri aliam ab ista scientia quae de quibusdam principiis certificaret. Haec igitur quaestio primo est quaerenda.

Secundo quaerendum est, utrum istius scientiae primae est scire principia primi entis, quae sunt principia substantiae tantum., quae sunt quatuor causae superius inductae : aut ipsa eadem scientia cum causis et principiis esse habet etiam considerare de principiis demonstrationis primis, ex quibus non quidem in uno genere, sed omnes et in. omni genere demonstrationum ostendunt hoc quod probant, ut utrum convenit unum et idem simul affirmare et negare vel non, et utrum uni et eidem sint inter se aequalia, et de aliis talibus primis principiis et dignitatibus. Haec enim etiam quaedam principia sunt et causae, et sunt circa esse et non esse in quantum est esse et in quantum est hoc esse vel illud.

Tertia autem quaestio est, si haec prima scientia est circa substantiam sicut circa ens primum, utrum ista sola scientia sit circa omnes substantias in quacumque accipiantur diversitate generis, aut non sit circa omnes, sed circa plures quae magis accedunt ad unam generis rationem : quoniam substantiarum multa sunt genera abstracta et concepta cum materia secundum rationem diffinitivam. Quarta quaestio est, si plures scientiae

sunt de diversis genere sbstantiis et entibus et secundum rationem diffinitivam diversitatis, utrum omnes illae sunt cognatae tanquam partes unius substantiae existentes, aut earum una quidem quae est de separatis secundum esse et rationem, habet nomen sapientiae, aliae vero aliquo alio causentur nomine, ut illa quae est de separatis secundum rationem non secundum esse, dicatur doctrinalis : quae vero de conceptis secundum esse et rationem, dicatur naturalis.

Quinto autem necessarium est quaerere propter Platonicos, utrum sensibiles substantiae solum esse dicendae sunt, an praeter eas dicendae sunt esse et aliae a sensibilibus.

Sexto autem propter eosdem, quaerere oportet, utrum omnes substantiae non. sensibiles sint unitae secundum genus unum, aut sunt plura genera substantiarum non sensibilium, sicut dicunt illi qui sua positione faciunt esse plures species ideales substantias separatas et causales, et mathematica quae dicuntur esse media inter haec divina et sensibilia. De his enim, ut diximus, perscrutandum est.

Adhuc autem septimo quaerendum est, utrum speculatio istius sapientiae sit circa substantias entium solum., aut sit etiam circa ea quae secundum se accidunt substantiis.

Adhuc autem octavo quaeritur de eodem et diverso : et quia ab eodem ens causatur in quantitate aequale, et in quantitate simile, ideo sub eodem quaestionis articulo quaeretur de aequali et inaequali, et simili et dissimili.

Nono autem quia diversitatis causa contrarietas est, quaeretur de contrario et de non contrario.

Et decimo de priori et posteriori, et de aliis omnibus talibus de quibuscumque dialectici ex probabilibus incedere tentant, licet non bene certificent ex probabilibus solum facientes perscrutationem. Eorum enim theoria inquisitiva est de omnibus : sed primus Philosophus de his certificat ex propriis entis secun.-

dum quod ens est, quia ista consecruun- tur ens in quantum est ens. Omne enim ens comparatum ad ens, aut idem est

illi, aut diversum : aut contrarium, aut conveniens : aut prius, aut posterius, et sic de aliis.

Amplius et undecimo quaeritur de his quaecumque his eisdem accidunt secundum se et non secundum accidens.

Duodecimo autem quaeritur non solum quod in se est horum unumquodque praedictorum, sed etiam utrum unum uni tantum est contrarium, plura opponuntur uni, sicut uni videntur et multum et paucum esse contraria.

Tertiodecimo vero quaeritur, utrum illa

quae sunt principia et elementa rerum, sunt genera communia, aut sunt particularia, in quae dividitur et resolvitur singularium existentia compositorum.

Quartodecimo quaeritur, si detur quod genera communia sunt entis principia, utrum finalia sive ultima genera quaecumque de individuis praedicantur, sunt principia, aut sint prima genera priora finalibus et prima. Finalia autem dico in quibus stat generis communitas, et

haec sunt species specialissimae. Et hoc est quaerere, utrum animal vel homo magis sit principium, quia multis videtur homo magis esse principium, eo quod magis et proximus est circa singularia : hoc enim Platonici inferunt quaerendo universalia ponentes principia quae sunt in anima.

Quintodecimo quaerendum est, quod et maximo tractandum est, utrum ens est aliqua, secundum se causa praeter numerum, aut non: hoc autem quaeritur propter formam quam nullus omnino Antiquorum nisi balbutiendo posuit.

Sextodecimo juxta hoc quaerendum occurrit, utrum illa causa quae propter naturam entis causa esse ponitur, sicut separata a materia, sicut quidam eam a datore exteriori esse dixerunt, aut non sit separata ab ea, sed de materia producatur de potentia exiens ad actum.

Decimoseptimo quaerendum relinqui-

tur, cum In. compositis aliquando sint plura genera componentium, et sint quaedam etiam simplicia, utrum forma perficieris sit unum vel plura, utrumque enim ab antiquis dictum est, quod Anaxagoras multas et infinitas in quolibet esse posuit, et Empedocles dixit inesse unam quae est harmonia. Dico autem unum quod ratione est unum, et plura quae subjecto et loco sunt plura. Et quia sic de unitate et pluralitate sunt Philosophi locuti. Decimooctavo etiam de forma quaerendum est, utrum ipsa est aliquid praeter totalitatem cujus est forma, sicut dicitur anima addita toti quam Democritus in omnibus esse dixit, et Orpheus, licet aliter diceret quam Democritus. Dico autem simul totum quod Graeci sinolon vocant, quando praedicatur aliquid de materia sive compositione materiali, quod nihil est additum illi, sed tantum praedicat compositionem ejus aut harmoniam : tunc enim quaeritur, utrum forma est aliquid praeter formam totalitatis illius aut nihil aliud. De his quidem dicta aliquid est praeter compositionem materiae, sicut de vegetativis et sensibilibus et per se motis : de aliis vero dicta forma nihil est praeter totalitatem materiae. Tunc sub eadem quaestione quaeritur, qualiter sunt talia de numero existentium quae in eis sunt ormalia principia.

Decimonono quaerendum est, utrum principia entium sint determinata numero, aut specie : et hoc est quaerere utrum sint ea quae in rationibus diffinitivis sunt, determinata, aut subjecto, aut loco. De hoc enim inter Stoicos et Epicureos non parva est contentio.

Vigesimo autem quaerendum est, utrum eadem sint principia corruptibilium, et incorruptibilium aut diversa.

Et si sint eadem, tunc vigesimoprimo loco quaeritur, utrum sint omnia principia tam corruptibilium quam incorruptibilium incorruptibilia omnia : vel si sint diversa corruptibilium et incorruptibilium principia, tunc sub eadem quaestione quaeritur, utrum incorruptibilum princi-

pia sint incorruptibilia et corruptibilium corruptibilia.

Amplius autem, quaeritur vigesimosecundo, quod omnium. difficillimum et plurimam habet dubitationem, utrum unum quod est principium numeri, et ens quod est principium et causa prima omnium, sint non diversum aliquid, sed sint omnium existentium substantia, quemadmodum Pythagorici et Plato dixerunt, licet differenter dixerint, sicut in primo hujus sapientiae et scientiae libro ostendimus, aut non est unum quod est principium numeri idem omnino enti, sed id quod est entis principium, est diversum aliquid ab uno et ente, et est aliquid subjectum et determinatum sub ente, et hoc aut movens ponitur sicut principium omnium. Empedocles dicit amorem, aut materiam, sicut Philosophorum alius dicit ignem, alius vero aquam, alius aerem, sicut in primo libro a nobis determinatum est de his qui unum aliquod . subjectum omnium esse dixerunt principium, ita quod quodlibet elementum judicem accipit praeter terram.

Vigesimotertio quaeritur, utrum principia rerum sint universalia, aut singularia, propter eos qui universalia ante res esse dixerunt, sicut causae sunt ante causatum.

Vigesimo quarto quaeritur, utrum principia rerum sint potentia vel actu : quia id quod est in potentia, non fit in actu nisi per hoc quod est in actu : quod tamen multi negaverunt,

Amplius quaeritur vigesimo quinto, utrum universitatis principia sint aliter principia entium quam per motum, aut non principient aliquid nisi per motum : et hoc praecipue quaerendum est propter motorem primum, quem aliter quam per motum qui est actus moventis, dixerunt quidam esse principium. Haec enim magnam in hac sapientia praestant dubitationem.

Adhuc etiam vigesimosexto quaerendum est, utrum numeri mathematici et longitudines et figurae superficierum et puncta sint substantiae et substantialia principia entium, sicut quidam dixerunt, vel non.

Et si sunt substantiae rerum, ut dicunt quidam, tunc vigesimoseptimo quaerendum, utrum haec mathematica secundum esse separata sint a sensibilibus, aut secundum esse sint in eis. De omnibus enim his quaestionibus non solum difficile est veritatem ipsam inquirere, sed nec facile est bene dubitare, ita quod ipsa dubitatio in rationem, disputativam deducatur.