CAPUT I. De distinctione principii sive initii.

Sicut in ante habitis diximus, ista sapientia sicut praestituit quaesita et principia, ita praeponere habet analogorum de quibus intendit multiplicitatem : potestas enim subjecti non scitur nisi per divisionem subjecti in partes, et partium ulterius in partes. Et ideo cum de principiis entis et ipso ente et partibus entis primis secundum quod ad ens reducuntur, i tendit sapientia, oportet in ea tangere divisionem istorum, ut sciatur in qua sunt multiplicitate : tunc enim sciemus nos habere scientiam perfecte, cum omnium illarum partium assignatae fuerint diffinitiones et propriae passiones. Non .enim adhuc distinguemus nomina huic scientiae convenientia, ut aliquid intentum accipiatur, et aliud abjiciatur non intentum, quemadmodum fit in scientiis particularibus : quia sic cujuslibet distinctio cum tractatu de eo esset ordinanda, sed. potius distinguemus principia et ens et partes entis primas, ut totus ambitus eorum quae consideranda sunt, sciatur, et cum de omnibus erit tractactum, perfecta sciatur esse doctrina. Sic igitur distinguemus primo nomina principiorum entis, et deinde ens et unum, et postea nomina partium entis primarum et communium : hoc enim spectat ad sapien-

tiam de omnibus habere scientiam, et non secundum unumquodque particularium reddere rationem de ipsis, sicut diximus in primo libro : quia vero principium prius est quam causa, eo quod omnis causa principium est, et non convertitur quod omne principium sit causa, ideo prius de principio incipiemus distinctionem.

Dicamus igitur, quod principium omne est primum in ordine ante quod nihil est, et post quod sunt ea quae sunt ex ipso principiata. Primum autem in ordine situs maxime inter omnia habet primi rationem, et ideo praecipue dicitur principium, unde aliquid esse quantumcumque primum moveat, ita quod ante ipsum nihil sit unde fiat motus, sicut dicimus primum in longitudine et in via,siccut dicimus quod venientes Athenas primum movimus a Thebis : et sicut dicimus quod incrementum primum est secundum diametrum longitudinis, et postea secundum diametrum latitudinis, et ultimo secundum diametrum profunditatis, sicut in libris Physicis ostendimus. Sic autem dicto principio, per contrariam hujus rationem dicitur diversum a, principio quod est ultimum : hoc enim quod vocamus ultimum, maxime opponitur ultimo in hac intentione principali dicto.

Secundo vero dicitur principium, non secundum rationem primi in situ, sed primi in tempore, et non simpliciter, sed secundum rationem primi quod accipitur secundum convenientiam ejus quod movetur ad aliquid : et tunc dicitur principium unde, sive a quo optime fit unumquodque. Sicut quando aliquis debet fieri Imbutus disciplinis. Ille enim non fit primo incipiens a principio rei illius quam debet discere : quia sic inceptio doctrina) esset a divinis metaphysicis, ad quae se habet dispositio nostri intellectus, sicut oculus vespertilionis ad lumen solis : unde a tali rei principio in docendo non est inchoandum sed a primo, unde qui docendus est, opportunius addiscat.

Tertio autem modo dicitur principium

a primo secundum ordinem temporis : quia ad alia quamdam addit super ordinem temporis causae rationem, sicut in generatione tam naturali quam artificiali dicimus principium unde, sive ex quo primum res generatur, quae composita est ex multis se per ordinem temporis et motus et formationis consequentibus, ita quod illud primum sit existens per substantiam in eo quod accipit generationem ex ipso, sicut fabricae navis dicimus esse principium id quod vocatur carina navis et hoc est lignum quod in carina navis, per totam vadit navis longitudinem : quia in illa sedet tota navis compaginatio et ad ipsum sicut ad fundamentum quoddam omnes partes navis referuntur. Sic etiam principium domus est fundamentum, et principium animalium alii dicunt esse cor, quidam alii autem cerebrum, alii autem quodcumque aliud membrum dicunt esse principium, secundum quod susceperit quilibet per consensum suae opinionis. De hoc autem tradidimus in libro nostro de Animalibus, quod in omnium generatione animalium principium est cor, praeterquam in his quae de ovis in vermes et de vermibus in volantia

quaedam generantur, sicut sunt apum genera . In his enim principium est caput, et id quod est loco cerebri, Si qua tamen est generatio animalium ex putrefactione, in talibus etiam necesse est principium, scilicet primo caput formari : quia aliter non sumeret nutrimentum a circumstantibus, quod ei quod formatur est necessarium.

His igitur tribus modis dicitur principium, quod est primum, ita quod intrinsecum est et manet in eo existente cujus est principium : hoc enim cum sit ordine primum, aut est secundum duplicem ordinem primum situs scilicet et temporis, aut secundum alterum tantum, ut est temporis. Et siquidem est secundum duplicem ordinem primum., est primo modo primum principium. Si autem est primum tempore, non situ necessario, aut est secundum bene esse, aut secun-

dum esse. Et secundum bene esse, est modus secundus : secundum esse autem. est modus tertius. Et hos quidem modos addit intentio principii super intentionem causae secundum ambitum suae communitatis : et ideo non convertitur consequentia a principio ad causam. Et in his quidem modis primus modus est principalis, et principium in his modis dictum quidam dicunt magis proprie initium appellari.

Quarto autem modo dicitur principium sub intentione causae efficientis, id unde sive a quo res primo fit et generatur primum, cum non insit in illo existente cujus est principium : et hoc est unde sive a quo principium primum motus quo fit et generatur aliquid, natus est initiari, et permutatio qua aliquid permutatur ad esse, sicut pueri principium dicuntur esse pater et mater : quia sunt extrinsecum principium suae generationis per modum. moventis et initiantis. Sic enim in voluntariis dicitur principium belli convicium, quia primum movit ad iram eos qui pugnant in bello.

Quinto modo dicitur principium etiam secundum causae intentionem, quae causa finalis est movens efficientem et moventem primum : et illo modo dicitur principium illud secundum cujus praevoluntatem moventur mobilia aliqua et mutantur mutabilia, sicut movere civitatem, principatus, et potestates, et regna sive imperia : haec enim sicut animata quaedam justa movent ut finis reipublicae. Non enim aliter possent movere multitudinem, nisi omnium eorum qui moventur voluntatum finis esset principis praevoluntas, quae non nisi justa esse supponitur : et secundum hunc modum etiam artes mechanicae dicuntur principia, eo quod ars quae est recta ratio factibilium, nihil aliud est, ut dicit Tullius, nisi collectio principiorum ad eumdem finem tendentium, qui finis causa est motus in omnibus mobilibus arti subjectis. Inter artes autem maxime dicuntur esse hoc modo principia illae quae sunt architectonicae, praecipue secundum illam architectonicarum rationem, quam in principio Ethicorum assignavimus , scilicet quia architectonica dicitur magis considerativa finis : quia illius est praeordinare omnes alias ad illum finem quocumque modo respicientes, sicut dux exercitus ordinat eos qui diversis actibus respiciunt ad victoriam.

Amplius autem sexto modo dicitur principium unde, sive per quod res primum fit nota : et hoc oportet aliquid esse rei, et quoad hoc vergit jam aliqualiter ad intentionem elementi, et ideo minus proprie inter omnia dicitur principium : hoc autem principium dicitur sicut suppositiones dicuntur principia demonstrationum. Hoc igitur secundario modo principium dicitur, quod virtute movet, quamvis per substantiam non sit intus in re mota. Hoc autem aut est principium nihil rei existens,aut aliquid rei existens. Et siquidem nihil rei existit, aut est principium secundum totam substantialem et naturalem virtutem movens, aut secundum virtutem finis tantum. Et primo quidem modo principium est quod posuimus in quarto modo, et secundo modo est principium quod posuimus loco quinto, Aliquid autem rei est quod facit ad rei notitiam, cum eadem sint principia esse et cognitionis, sicut saepe diximus. Hoc igitur modo primus modus principalius attingit rationem nominis, et deinceps quilibet secundum ordinem suum propinquiorem vel remotiorem dicit principii modum. Et sic accipienda sunt quae dicuntur de principio, et non secundum Averrois considerationem. Putabat enim quod id quod participat verius causae rationem, verius et participaret nomen et rationem principii : et hoc non est verum, sicut patet ex jam dictis.

Ulterius autem majori improprietate dicitur principium tot modis, quot di-

emitur causae : omnes enim causae sunt principia, sed non convertitur : ratio autem una primi communis est per analogiam omnibus modis dictis principiis :

et hoc est unde omne principiatum aut est, aut unde fit, aut unde cognoscitur. Primum horum autem, quae sic prima sunt, quaedam quidem sunt in ipsa existentia rei principiatae : quaedam autem sunt extra existentiam principiati. Sed secundum primos tres modos cum sit intra existentiam principiati, non est in eo sicut elementum, sed sicut pars prima a qua incipit motus, vel doctrina, vel generatio : extra vero est sicut in sequentibus tribus modis : quia licet principium cognitionis realiter sit intra cognitum, non tamen est hoc modo intra cogn.iti.onis principium, quia sic est universale in lumine intellectus existens. Quando vero intus et extra esse extensius accipiuntur, tunc ea a quibus fit vel cognoscitur vel est res, quocumque modo sumatur intus vel extra existentia, principii habent nomen, et sic natura dicitur esse principium, et elementum dicitur esse principium, et mens quae per rationem rei et notionem ipsius mensurat res, dicitur esse principium : et hoc modo praevoluntas et substantia formalis, et id quod est cujus causa sunt omnia, finis videlicet, est principium : bonum enim quod est finis et malum ei oppositum sunt causa multis, et principium et cognitionis et motus. Multa enim cognoscuntur per fines suos : et quaecumque moventur, propter finem moventur : et ideo superius diximus quod in mathematicis quae immobilia sunt, non fit demonstratio per finem. Non ignoramus autem quosdam accipere modum quintum secundum rationem causae efficientis : sed illorum dicta non curamus : quia inductos modos non nisi secundum materiam velificant, et civilia et civilium rationes ignorant, ut videtur hic : igitur de principii distinctione dicta sint a nobis.