CAPUT III.

Qualiter scientia quae considerat ens in quantum ens est scientia una.

Quia vero omnis scientia una est unius generis subjecti, ens autem non est unum genus aliorum, oportet nos ostendere quomodo possibile sit scientiam de ente esse unam scientiam. Dicamus igitur quod ens multis quidem modis dicitur de his quae sunt sub ipso, ut partes ipsius. Et ideo non dicitur univoce: quia univocum de multis dicitur uno modo et ratione una, licet forte magis et minus communicat illis de quibus univoca praedicatione praedicatur, sicut substantia maxime dicitur de prima substantia, et minus de secunda, si ab actu substandi substantia dicatur. Ens autem cum multis modis diversis re et ratione de multis dicatur, dicitur tamen omnibus his modis ad unum nomen, et ad unam aliquam naturam, ad quam omnes illi modi dependent : et ideo non est aequivocum secundum veram aequivocationem, secundum quam solum nomen commune est et ratio substantiae et naturae diversa est, et ad unam naturam non dependet ipsa diversitas. Et hoc videmus in analogia communitatis dictae secundum causam finalem. Sic enim dicitur salubre multis modis diversis ad unum quod est sanitas, et finis omnium salubrium : hoc enim dicitur salubre sive sanum ut conservans sanitatem sicut exercitium : aliud autem salubre sive sanum diverso modo dicitur a conservante sicut in actione sua sanitatem faciens, sicut potio sive pharmacia humorem putridum expellens : aliud autem salubre sive sanum dicitur tertio modo a dictis duobus sicut signum sanitatis, sicut pulsus, vel urina, vel cretici dies laudabiles: quartum autem salubre sive sanum dicitur sicut susceptibile sanitatis de facili, sicut corpus mundum ab humoribus malis. Et cum diversi sint modi quibus ista sana dicuntur, est tamen unica natura sanitatis ad quam sicut ad finem omnia sana dicuntur, et a qua sani accipiunt nomen.

Hujus autem adhuc simile exemplum est in communitate analogiae causae efficientis dictum, et est communitas qua multa dicimus esse medicinalia per comparationem ad unam eamdem medicinam. Dicitur enim hic medicus medicinalis in habendo facultatem medicinae secundum habitum regentem actum medicae actionis. Aliud autem dicitur medicinale in existendo subtile secundum industriam ad medicinam, sicut vetula sine arte operans. Aliud autem dicitur medicinale, quia facit actum conferentem medicinae, ut clyster vel syringa. Et cum modi sint diversi omnes isti, tamen una est ars medicinae secundum naturam et nomen et rationem ad quam omnia ista modis diversis dependent, et a qua accipiunt nomen medicinalis. Similiter autem multa alia sumemus ad similitudinem istorum multipliciter secundum ana-

logiam dicta, de quibus in quinto hujus sapientiae libro determinabimus. Simile vero istorum multipliciter dictorum ad unam formam et ad unam materiam dictorum, non est possibile invenire : quia multa respicientia unum secundum formam sunt univoca : eorum autem quorum est una materia, est transmutatio ad invicem : si autem non transmutantur ad invicem, non est eorum materia genere una. Quando autem est una materia secundum genus multorum, haec non tota est in aliquo ipsorum : et ideo sicut ad unum ad materiam unam multa non dicuntur. Multipliciter igitur dicta ad unum sunt secundum finem et efficientem causam.

Ita etiam multipliciter ad unum subjectum omnium, sicut superius dictum est, etiam ens multipliciter dicitur de multis, qua) omnia dependent ad unum ens, quod est verum ens et subjectum unicum omnium, et accipiunt, nomen ab ipso : et ideo talis dicti multipliciter ratio refertur ad principium unum : quaedam, enim dicuntur etiam quae sunt substantiae, quaedam vero ad substantiam dependentia, quaedam sicut passiones substantiae, quaedam autem sicut viae in substantiam, sicut generatio quae est substantia) actus potentiae permixtus, aut sicut corruptiones quae sunt via in non esse in qua esse substantiae continue abjicitur, aut sicut privationes qua) sunt potentia pura actui non permixta , aut sicut qualitates primae vel secunda) alterantes substantiam, alterationis enim finis est generatio vel corruptio : aut sicut effectiva substantiae, sicut sunt virtutes informantes qualitates activas et passivas ut actum inducant substantiae, sicut sunt virtutes coelestes, et animae virtutes in caloribus et spiri.ti.bus seminum et animatorum : aut sicut generantia substantiam elementaliter, sicut materia et forma : virtutes enim faciunt substantiam effective, generantia aut constituunt eam elementaliter, aut sunt entia, eo quod sint aliqua de his quae ad substantiam dicuntur, sicut tota accidentium multitudo : nec tantum recipiunt nomen entis quae sic secundum primos intellectus rerum, sed etiam quae respiciunt ens secundum intellectus secundos logicos : unde horum quae dicta sunt, non solum affirmationes, sed etiam negationes : horum autem entium negationes substantiae dicimus esse et non esse significare, licet hujusmodi intentionum dispositio non sit nisi in anima : propter quod etiam dicimus non ens esse non ens. Omnibus igitur dictis modis dicitur ens per dependentiam ad subjectum unum, quod est vere ens, cui alia vel. inferunt passiones, vel sunt transmutationes ejus, vel transmutantia ens verum, vel ad ipsum dicta sicut dispositiones, vel mensurae, vel respectus, vel habitus, vel actiones vere entis, vel intentiones secundae acceptae circa ipsum esse vere entis, vel alicujus quod dicitur ad ipsum ut accidens ad subjectum : propter quod eliam quidam dicunt accidens non ens, sed esse quodam esse et signare. Omnia igitur diversis modis dicuntur ad unum.

Quemadmodum igitur salubrium omnium una et eadem est scientia quae est de vere sano, et medicinalium omnium una est scientia cum vere medicinali dicto : ita hoc convenit esse et in aliis multipliciter ad unum dictis. Non enim solum est unius et ejusdem scientiae speculari circa ea quae univoce unum dicuntur, sed etiam est unius et ejusdem scientiae speculari omnia illa quae praedictis modis ad unam dicuntur naturam : omnia enim illa quodam modo dicuntur circa unum, et secundum quod circa unum sunt, essentialia habent praedicata quae probantur eis inesse. Ea autem quae aequivoca sunt, licet aliquod habeant praedicatum quod universaliter convenit secundum totum ambitum vocis, tamen nullum penitus habent praedicatum essentiale secundum communitatem vocis omnibus conveniens. Vere enim dici potest, quod omnis canis est pulcher : sed cum res penitus sit diversa quae in communi-

tate vocis continetur, quod essentiale est uni, non est essentiale alteri : et sic nihil essentiale praedicari potest de aequivoco. Ex dictis igitur palam est, quod unius et ejusdem scientiae est speculari entia secundum quod entia sunt in tota entis communitate dicta. Quia vero analogum esse dicitur et dependens ad unum cujus simpliciter et primo est ipsum nomen, ideo proprie illius primi est ipsa scientia , ex quo omnia dependent alia, propter quod accipiunt ipsum nomen commune. Si igitur in analogia entis hoc primum est substantia, oportet primum Philosophum, qui de ente intendit habere scientiam substantiarum. : et quia scientia non habetur nisi per causas et principia, oportet Philosophum habere causas et principia substantiarum. Adhuc quoniam omne analogum est in communitate quadam cujusdam generalitatis et ambitus multorum, et omnis generis unius est unus sensus et una scientia, sicut grammatica quae orthographia dicitur, una existens scientia omnes speculatur litteratas voces, ideo etiam unius et ejusdem scientiae est speculari entis in quantum est ens omnes species quascumque species habet ens, et species specierum, sive sint separatae, ut Platoni placuit, sive sint in re, sive in anima, secundum quod ad ens referuntur. Sic enim unum genus vocamus, quod est unum et primum subjectum, ad quod alia quocumque modo omnia referuntur. Palam igitur est de ente omni esse scientiam unam ut de subjecto, quod multa habet essentialia praedicata, quae sequuntur ens in quantum est ens, sicut potentiam et actum, et idem et diversum, et hujusmodi : et eadem est de speciebus entis omnibus et specierum speciebus, secundum quod ad ens primum sicut ad unum subjectum quocumque modo referuntur.