CAPUT XVII.

Qua arte invenienda est pluralitas motorum separatorum.

De his igitur inquirere incipientes, quaeramus utrum ponendum sit quod una sola sit talis substantia separata, sicut multi dixerunt et dicunt usque hodie, aut sunt plures substantiae separatae. Et si plures sint, oportet nos quaerere quot sint numero, et qualiter se habeant ad invicem ? In quaestione ista oportet quod non obliviscamur, sed diligenter reminiscamur eorum quae alii negotiati sunt de illa materia : tunc enim inveniemus quod nostra inquisitio est valde necessaria, quia apparebit quod alii de pluralitate talium substantiarum nihil certum tradiderunt, cum tamen planum sit valde ei non difficile invenire modum pluralitatis earum. Planum enim est ex saepius demonstratis, quod omne quod movetur per se, habet motorem conjunctum

sibi : est: autem certum per ante dicta et per visum quamlibet sphaeram habere motum proprium et per se moveri : cum igitur plura sint in caelestibus per se mota, sicut per se moventur animalia, consequitur necessario inuitos esse motores. Quod enim, quidam Platonicorum dicunt, substantias esse separatas non ad mobilia corpora relatas, omnino dictum est praeter rationem philosophiae : quia hoc nulla ratione poterit probari. Similiter autem opinio quam multi susceperunt circa species ideales, nullam penitus habet propriam philosophiae perscrutationem : dicunt enim quod species sunt numeri proportionum quarumdam. Sed debentes loqui de numeris ut principiis primis entium, aliquando aliqua loquuntur de numeris quasi in infinitum exposcentibus : aliquando autem loquuntur de eis, ac si numeri principiorum crescant usque ad decada determinate : eo quod denarius surgit progressione continua ex primis numeri principiis simplicibus et compositis : sic enim unitas non est numerus, sed numeri principium : binarius autem simplex est numerus ex duobus simplicibus compositus. Propter quod etiam, binarium quidam pluralitatem non dicunt, quia ex nullo plurali componitur : trinarius autem ex. una composita parte est, et altera simplici compositus est : quaternarius autem primus est, qui est ex compositis partibus : et ex his progressione continua surgit denarius : et ideo primus est limes numerorum : propter quod principia quidam entium usque ad decadum multiplicabant. Et haec est causa, quod. etiam Pythagoras in utraque coelementatione, bonorum, videlicet et malorum, decem principia posuit, sicut in principio hujus sapientiae libro determinatum est. Quando autem de speciebus locuti sunt, nullum numerum artificiose tradiderunt : nec similiter dicunt propter quam causam tanta sit pluralitas numerorum cum studio aliquo demonstrativo, praeter convenientiam quam diximus nunc de par- tibus progressionis ex qua surgit denarius. In illa enim est simplex principium, et simplex principium, cum simplici, et compositum primum cum simplici primo, et compositum primum cum composito primo : quae quidem variatio videtur esse principiorum : et id quod surgit, esse dicunt primum perfectum ex omni modo principiorum numerum.

Nobis autem non est procedendum sic, sed dicendum relinquitur nobis de numero substantiarum separatarum, et de substantiis divinis quae determinatae sunt a nobis. Hae enim substantiae sunt corpora divina immortalia qua , caelestia vocantur, quae omnia jam moveri, probavimus per seipsa, ita quod principia sui motus habent in seipsis. Jam autem determinatum est a nobis, quod id quod est principium et primum omnium entium, est immobile et secundum se et secundum accidens : dictum enim est quod hoc est movens motum illum qui inter omnes motus est unus et simplex et sempiternus. Et hoc est motus quem vocant diurnum, qui non dicitur unus et simplex, eo quod non habeat partes : sed ideo dicitur unus et simplex, quia uniformis est et aequalis per totum : et ideo dicitur primus, quia causa est omnium aliorum, et suus motor est prima causa universi, entis secundum Peripateticos : quia, sicut diximus, omne quod, motum est, necesse est in.overi ab aliquo : et id quod est movens primum motum, necesse est immobile esse : quia aliter iretur in infinitum in moventibus et motis. Et iterum, sicut diximus, necessario est sempiternum motum a sempiterno motore moveri, et unum motum simplicem necesse est ab aliquo motore simplici moveri, qui per essentiam movet.

Et forte aliquis dicet quod substantia separata non relata ad motum et mobile, est ante substantiam, relatam ad motum, et mobile : et ideo prima causa debet poni non movens, sed efficiens tantum, sicut dixit Plato. Adhuc autem quia pri-

mae substantiae separatae immediatius conjungitur intelligentia, quae est etiam, substantia separata quam caelum, quod est substantia corporea : et sic a primo simplici non immediate est motus et mobile, sed substantia separata immobilis. Et forte adhuc addatur, quod ab uno primo simplici non debet esse immediate nisi unum simplex : motor autem secundus et mobile secundum duo sunt : et hoc non immediate debet exire a potentia substantia simplici : et ideo congruentius est a prima substantia esse substantiam intellectualem, et postea mediante illa alia causari. Adhuc autem quia immediatius causatum primae causae videtur debere esse filius : nihil autem est filius primae substantiae quam intelligentia : et sic illa immediate debet causari a prima substantia. Ad haec omnia et infinita similia quae objici possunt et a Platone objecta sunt, una est responsio Peripateticorum, quod istae rationes omnes topicae sunt, sive dialecticae et vanae in prima philosophia, et forte sophisticae et in errorem inducentes : quia ponere primam substantiam non moventem est ponere esse otiosam, sicut ostensum est supra in VIII Physicorum : et ponere eam otiosam est ponere quod aliquando movetur de otio ad actum. : aut oportet dicere quod semper esset sicut dormiens, et quod non esset optimum : quia probatum est quod optimum est in actu et non in habitu i. Adhuc autem si daremus quod ageret formas et non moveret, oporteret dicere quod aut illae formae quas ageret, essent per se actu, existentes : quod supra improbatum est, ubi ostendimus quod nihil fit nisi, compositum : aut oporteret dicere quod ageret composita ex materia et forma : et tunc oporteret dare quod moveatur materia : et etiam, si movetur, oportet quod aliquid moveat eam quod sit corpus motum : et illius motus corporis erit ante motum materiae ad motum. : tunc redibit quod ipsa primo movet caelum. Quod enim quidam dicunt, quod causat Aiiffclos, et postea orbes, probari per demonstrationem non potest. Et ideo hoc dicere est praeter philosophiam dicere : et contra, hoc non disputamus, nec disputare possumus : et ideo rationes tales topicas refutamus. Unde substantia separata non relata ad motum et mobile, nulla esse potest secundum rationum physicam, nec motum ali erui d est ante motum localiter : et ideo ratio nihil dicit, nisi quod corpus motum primum immediatum sit primae subs tantiae moventi : et licet intelligentia secundum quod est intelligentia, magis similis videatur primae substantiae quam corpus, tamen intelligentia proportionata secundo mobili, non tantum accedit ad primum movens, quantum mobile primum quod proportionatum est substantiae primae moventi. Et similiter licet primum movens sit unum simplex, tamen illud quod est ab eo, non est unum simplex, sed ex corpus compositum : quia si simplex esset penitus, sic ipsum non esset distinctum ab Ipso. Sed bene concedendum est quod est unum solum : et hoc est proximum actui primo et puro : et hoc est corpus non nisi in potentia ad ubi existens : et motor illius est substantia prima secundum Peripateticos, sicut diximus et : ideo etiam illud animal esse dixerunt : et bene potest esse quod erraverunt in.hoc, tamen sic dicunt, et haec quam diximus est ratio ipsorum. Sub ipsa autem substantia multas dicunt esse substantias moventes diversas sphaeras consequenter ordinatas, quae omnes respiciunt ad. primam substantiam, sicut servi ad dominum : et ideo omnes obtinent in communi motum qui est proprius primae substantiae, qui est motus diurnus velocior et simplicior omnibus motibus caelorum. De hoc tamen in sequentibus

subtiliter declarabitur : modo enim non inquirimus nisi an plures substantiae sint separatae et moventes ? Et quia plures constat esse, sicut jam probavimus, quaeremus qua arte et qua ratione possumus pervenire ad numerum et ad ordinem eorum ?