CAPUT XI.

De modis entis quod nec diffiniri, nec

describi potest. Ens diffinitionem vel descriptionem seu. interpretationem, seu. quamcumque assignationem habere non potest : quia propter quidquid notificaretur, hoc esset ens et minus notum et simpliciter et quoad nos, quam ens ipsum. Et hoc quidem patet ex hoc quod nobis nihil notum est penitus, nisi ens ipsum ens esse supponamus. Et sic quoad nos ens notius est omni eo per quod posset notificari. Simpliciter autem notius esse probatur per hoc quod est simplicissimum. et primum. Dividemus ergo ipsum, dicentes quod ens sicut et linum dicitur, aut secundum accidens, aut secundum se. Secundum accidens autem dupliciter, vel forte melius tripliciter. Uno quidem modo, quod unum accidens alteri accidere dicitur, propter unum subjectum cui ambo accidunt, sicut dicimus justum esse musicum. Alio modo dicitur esse secundum accidens, quando accidens subjecto accidit, non quidem subjecto primo, sed ei quod substantialiter inest subjecto primo, et per primum subjectum subjicitur accidenti, sicut dicimus hominem esse musicum, et musicum hominem : hoc enim quodammodo dicitur similiter ei quod est musicum aedificatorem esse : quia accidit aedificatori musicum esse, aut e converso accidit musico esse aedificatorem : in talibus enim hoc esse hoc, quando unum simpliciter inesse alteri dicimus et non inesse ut genus, neque

inesse ut convertibile quod est proprium vel diffinitio, significat hoc huic accidere et inesse ut accidens, sicut etiam in secundo Topicorum est determinatum : praedicatum enim accidentale nihil addit super inesse simpliciter. Et sic est in his quae nunc dicta sunt, quando dicimus hominem musicum, aut e converso musicum hominem, aut etiam unum accidens alteri inesse., ut quando dicimus musicum album, aut e converso album musicum. Hoc enim ultimo inductum ideo dicimus esse, quia ambo accidentia eidem subjecto accidunt. Aliud vero dicimus sic ut significemus alterum inesse alteri, quia accidens accidit ei quod est vere ens completum in seipso. Tertium vero dicimus, ut quando dicimus musicum esse hominem, ideo hoc dicimus, quia huic quod est homo, musicum accidit, quod tamen non est primum subjectum ipsius. Et similiter etiam dicitur et musicum album esse, ideo quia cui accidit musicum, illud est album. Epilogando ergo dicimus, quod secundum accidens dicta sic dicuntur, aut eo quia eidem enti ambo accidunt, aut quia enti per se accidens accidit, aut quia illud cui inest accidens, est illi subjecto idem de quo praedicatur accidens, sicut secunda substantia idem subjectum est substantiae primae cui proprie inest accidens praedicatum de ipsa.

Secundum se autem esse sive ens dicuntur quaecumque praedicantur secundum coordinationem figurae praedicamentorum, ita quod alterum de altero praedicetur essentialiter ut de subjecto, quoties hujusmodi praedicatum de subjecto dicitur, tot modis dicitur esse secundum se : quia tale praedicatum esse quoddam dicit et significat. Et diversitas quidem est ex. significatione praedicatorum, licet omnia quid dicant : praedicatorum enim talium quaedam significant aliquid sive substantiam, alia significant quale, alia quantum alia ad aliquid, alia facere, alia pati, alia ubi, alia quando, et

alia situm, et alia habitum. Et esse quidem sive ens significat idem aliquid unicuique generum horum : cujus probatio est, quia nihil refert dicere, homo convalescens est, ut esse significetur in dictione, et homo convalescit : et homo vadens est aut stans, et homo vadit aut stat. In omnibus enim adjectivis quocumque modo significatis principaliter importatur accidens, et secundario subjectum : et quando praedicatur de substantia tale esse significatur, quale importatur per adjectivum et non esse substantiae . Et ideo tale esse secundum figuras praedicamentorum variatur.

Amplius autem esse et ens significat ipsam rei veritatem. Et hoc dupliciter. Uno quidem modo in ipsa re extra animam, et extra sermonem accepta : et sic veritas rei est ipsa entitas quam habet ex sui perfectione : sic dicimus verum aurum quod perfectionem auri attingit, et verum hominem, et verum tempus, et veram materiam, et hujusmodi. Huic vero opponitur permixtum sive apparens et non existens, quod vulgariter falsum vocatur, et hoc verum cum quolibet ente convertitur, nec est separabile ab ipso, sicut nec unum. Et hoc probatur per easdem rationes quibus probatum est, quod unum non separatur a rebus unis. Alio modo significat esse veritatem compositionis in complexione sermonis : quia in eo quod res est vel non est, oratio vera vel. falsa dicitur : et hoc proprie est esse quoddam, quia compositio dicit esse potius quam ens simplex : quia cum dicimus aliquid esse, monstramus ipsa dictione ipsum esse verum : et quando dicimus non aliquid esse, ipsa dictione monstramus quia non est verum, sed falsum : hoc autem secundum. similitudinem unam est in affirmatione et negatione, ut quando dicimus quod. Socrates est musicus, significamus hoc esse verum. Et quando dicimus quia Socrates est non albus, significamus quia non est verum ipsum esse album. Dicimus autem non esse diametrum commensurabi-

Iem, significantes hoc esse falsum : in omnibus enim talibus esse et non esse secundum se sunt causa veritatis et falsitatis, quamvis forte attributio extremorum ad invicem sit accidentalis.

Amplius autem esse et ens dicitur aut potentia effabile aut perfectione effabile sive significabile : horum enim duorum terminorum sive extremorum et hoc esse dicimus, quod potestate est effabile sive significabile de duobus extremis : et hoc esse dicimus, quod est effabile sive significabile perfectione. Sed in talibus potentia ens est posterius ens, et non addens supra generis naturam. Perfectione autem ens est, quod determinatum est ad esse per differentiam et formam. Dicitur tamen potestate ens dupliciter, potentia videlicet materiae et potentia habitualis formae, sicut dicimus scire dupliciter, scilicet quod potens est uti scientia secundum habitus facultatem, et id quod est utens sive considerans. .Et hoc modo dicitur dupliciter quiescens : secundum actum enim quiescens dicitur, cui jam inest quies : et id quod potens est quiescere, dicitur potentia quiescens, Similiter autem dicitur hoc secundum actum et potentiam in substantiis. In artificialibus enim dicimus idolum Mercurii esse in lapide, vel actu, vel. potentia. Et similiter potentia vel actu dicimus in lapide esse medietatem lineae vel lineationis et idoli. Et dicimus etiam frumentum nondum perfectum esse actu et potentia secundum modum quo actu et potentia dicitur esse, quod secundum aliquid perfectum est, et secundum ultimum agere nondum habet perfectionem, sicut puer est vir potentia. In omnibus autem talibus potentia dicitur esse, quod est in potentia proxima : potentia vero proxima est, quae unico motu deducitur ad actum, sicut habitus ad agere, et habilis ad habitum, et etiam de aliis est accipiendum. Quando vero res fit potens et quando non, subtilius in sequentibus dicetur. Haec enim breviter dicta sufficiunt.

Est autem hic non. praetereundum quod ens etiam, sicut in ante hunc habito libro diximus, etiam comprehendit ea quae sunt in anima et esse, et enti opponitur non ens : non entis autem quod nihil omnino est, nullae sunt species, nullae differentiae, nullae proprietates, et nullae comparationes. Et si aliquid illorum attribuatur non enti, oportet quod sibi aliquod esse ponatur, sicut ponitur ei esse quando dicitur esse significatum in oratione, vel quando dicitur altera pars contradictionis, vel aliquid hujusmodi : et hoc transeo, quia est manifestum.

Sed dubitabit forte aliquis de hoc quod diximus, quod ens dividitur in potentia effabile et actu effabile, et utrumque horum quemdam diximus esse terminorum, potentia non videtur effari nisi per actum, nec terminum habet nisi actus : potentia diffinitur per actum, sicut in secundo de Anima ostensum est . Adhuc autem objiciens quis, quod cum omne dividens positum relinquat divisum, videbitur sequi secundum ea .quae dicta sunt, si. est aliquid potentia ens, quod ipsum sit ens secundum se. Est enim entis secundum se divisio in ens potentia, et non in ens actu. Haec autem omnia et quaecumque talia sunt, solvuntur per hoc quod ens secundum se sumitur hic a nobis per oppositionem ad. ens per accidens. Ens ergo secundum se dicitur hic, quando unum attribuitur alteri gratia sui et non gratia alterius, ita quod ipsum est de natura illius. Hoc autem variabile est dupliciter, scilicet secundum rei principia et secundum esse quod est in. anima de rebus extra. Et si quidem est secundum ipsa entis principia, illa dupliciter est accipere, scilicet aut secunduni quod sunt diffinientia universaliter accepta, sic enim dicunt esse quod determinabitur figuris praedicamentorum. Et quod quidam di-

eunt esse accidentia, per hoc probatur, quod quando denominative praedicantur de substantia, esse quoddam dicunt, et illius esse oportet accipere principia secundum diffinitionem secundum primum modum dicendi per se. Et hoc esse secunduni se determinabitur figuris praedicamentorum. Alio autem modo accipiuntur rei principia secundum quod ipsam rem constituunt. Et haec sunt actus et potentia in omni genero. Quia vero ex inhaerentia praedicati cum subjecto causatur esse veritatis rerum significatum in oratione, et haec est causa veritatis secundum se, et non secundum accidens aliquod : propter hoc inter primum modum entis secundum se qui. accipitur ex ipsis rerum principiis, et secundum qui etiam accipitur ex eisdem principiis secundum alium modum esse consideratis, interposuimus modum esse secundum se quo veritas rerum demonstratur. Quod autem dicitur potentia non esse effabilis nec diffinitionem habere nisi per actum, nihil est ad propositum : quia licet non sit effabilis nisi per actum, tamen est effabilis et diffinibilis. Et hoc modo significat modum quemdam esse, quem modum non significat actu ens. Et quod dicitur dividens debere relinquere divisum, verum est in divisione univoci : hic autem dividuntur analoga, et ideo dividentia non simpliciter relinquunt divisum, sed relinquunt ipsum secundum modum quemdam, etc.