CAPUT V.

A quibus modis multipliciter dicitur substantia, et quomodo magis dicatur substantia.

Ante omnia autem oportet nos distinguere quot modis dicitur substantia, ut videamus quae sit prima substantia, quae principium est omnium entium. Quantum igitur ad praesentem pertinet speculationem, notandum quod substantia si non multiplicius dicitur, quatuor modis dicitur apud Antiquos, et secundum ve- ritatem maxime. Etenim substantia dicitur quid erat osse quae est ipsa rei vera diffinitio. Adhuc autem illa natura simplex cui accidit universale esse, sicut diximus in ante habitis, et cui per se et non secundum accidens attribuitur diffinitio, dicitur substantia rei : et est praedicabilis de re ipsa cujus est natura. Adhuc autem dicitur universale id quod praedicatur in quid de re de qua praedicatur, et quod est subjectum primum, cujus qualitates sunt differentiae : et hoc est genus. Plato autem dicit substantiam modo primo dictam, sicut hoc dictum est, esse ipsam rei quidditatem. Universale autem dixit esse primum ideale causaliter praehabens essentialia uniuscujusque sive entis. Genus autem dicit esse essentialiter constitutionem substantiae ingrediens in quid praedicatum. Fuerunt autem nonnulli qui quidem substantiam sic diversificaverunt, quod substantia formalis aut est totum esse, aut pars ipsius : et totum quidem esse est natura quae est quidditas : pars autem duplex est differentia, videlicet quae est sicut universale, quae dicit esse substantiale, sicut quod est quale quid, et genus quod est subjectum in quid praedicatum, et in potentia existens : et ideo proportionatum materiae. Omnibus autem praeinductis modis substantia est per tria divisa. Quartum autem quod dicitur substantia, est subjectum : subjectum vero est de quo omnia alio dicuntur, et ipsum non dicitur de alio : hoc enim habet veram subjecti rationem : haec autem est individua substantia designata individuantibus in genere substantiae. Et secundum hanc divisionem materia sub genere comprehenditur propter similitudinem potentiae : et quia, sicut in praehabitis diximus, genus est forma communis materiam sub potentia propinqua vel media vel. prima designans. Oportet igitur primum de hoc determinare, quia, subjectum primum maxime videtur esse substantia : subjectum autem primum modo quodam dicitur esse

materia : ab illa enim habet substantia prima quod substat : et ideo materia dicitur substantia, et alio modo dicitur substantia forma tripliciter variata, sicut diversificavimus eam per quid erat esse et universale et genus : quam quidam in se consideratam vocant essentiam : et hoc est satis rationabile. In intellectu autem consideratam vocant universale : et hoc non est rationabile : quia licet universale non nisi in intellectu sit, non tamen ab hoc est universale quod est in intellectu, sed potius ad hoc quod est multiplicabile, et communicabile pluribus . Prout autem altera pars est compositi, vocant eam formam : et haec nominatio etiam non est conveniens : quia magis dicitur forma prout est extra materiam formans, et actus dicitur prout est in materia : et dicitur imago prout refertur ad primum formans quod est extra materiam. Tertio vero modo dicitur substantia compositum quod est ex his duabus substantiis : et hoc est individuum designatum in genere substantiae. ilico autem, gratia exempli, materiam quidem sicut est aes : formam autem specialitatis quae speciem confert, sicut est figura idoli in aere : et quod est ex his, dico sicut est tota composita statua in artificiato designata et perfecta. Haec igitur divisio trimembris priorem quadrimembrem in se comprehendit. Si autem fiat comparatio inter ea quae dicta sunt, videbitur per rationem quidem forma maxime substantia esse : si enim species est prior quam materia, et est magis ens, eo quod facit esse materiam, prior ea existens, eo quod materia est in potentia, nec de potentia educitur ad actum nisi per hoc quod est actus et species, oportet tunc quod esse sit prior eo composito quod est ex utrisque : quia quod est prius priore, est etiam prius posteriore propter eamdem rationem : pars enim cum constituat totum, prior est toto : et sic materia prior est compo- sito. Sic igitur figuraliter sive superficialiter et topice in quantum communi signo apparere potuit, dictum est quid est substantia. Topica autem et ex probabilibus logicis sumpta ratio substantiae est,

quae secundum suum nomen videtur convenirej et hoc est quod substantia est, ideo dicta substantia, quia non dicitur de subjecto aliquo quod.sibi substet ad hoc quod accipiat esse in ipso : sed quia ipsa est subjectum de quo alia omnia dicuntur praedicamenta et accipiunt esse in ipsa : et ideo non sunt entia, nisi quia sunt aliquid ejus, sicut paulo ante diximus .

Oportet autem nos non solum ita topice de substantia determinare, sed etiam per magis essentialia sibi et per modum demonstrationis. Non enim sufficiens est secundum facultatem primae philosophiae modo topico de substantia determinare, eo quod iste modus communis est et ex probabilibus : et ideo non manifestus, eo quod non est per essentialia immediata determinans quid est et propter quid. Sed antequam hanc subtilitatem determinemus de substantia inter ea in quae divisimus substantiam, rationem faciamus compositionis, ut ex ipsa comparatione magis appareat quae substantia vere sit ipsa primae substantiae quidditas. In ipso autem primo aspectu topice considerando, videtur quod materia sit maxime substantia. Si enim daretur quod materia maxime non sit substantia, tunc diffugit a notitia nostra quid sit substantia. Si enim ratio substantiae est quam induximus, quae omnibus aliis substat, et sibi nihil substat in quo sit, tunc materia maxime substantia esse videtur : aliis enim sublatis per intellectum an individua substantia, nihil apparet remanens praeter materiam : omnia enim alia sunt aut passiones, sive qualitates corporum, aut poemata quae nos factiones

vel operationes et actiones in communi vocamus, aut potentiae sive virtutes operationum et passionum : longitudo vero et latitudo et profunditas quae quibusdam substantiae esse videbantur aliquando , quantitates quaedam sunt materiae et non sunt substantiae : quantitas enim non est substantia, sed magis illud est substantia, cui sicut subjecto hujusmodi insunt primum : ablata autem longitudine et latitudine et profundo nihil videtur remanere, nisi si quid est ipsum subjectum ouinibus in quo sunt hoc quod ab omnibus hujus quae insunt, est diffinitum et determinatum. Sic igitur incedentibus per hujus topicam considerationem, necesse est quod sola materia videatur esse substantia : propter quod etiam moti plurimi Antiquorum dixerunt quod omnes formae sunt accidentales. Dico autem materiam quae quidem tales habet considerationes, quod secundum seipsam nec quantitas, nec aliquid aliud dicitur, quibus ens determinatum dividitur per genera entis : est enim aliquid de quo sicut de subjecto praedicantur horum singula : et oportet quod illud habeat esse diversum ab omnibus quae praedicantur de ipso, quae sunt in singulis categoriis. Alia enim omnia praedicantur de substantia prima, et substantia prima et etiam substantia secunda praedicantur de materia : et ideo ipsa est id quod est secundum se non relatum ad aliud aliquid : ipsa enim nec est quidditas praedicata quae est forma substantialis, neque est quantitas, neque est aliquid aliud aliorum praedicamentorum, neque etiam negationes, neque privationes horum : negationes enim horum et praedicationes non conveniunt ei nisi secundum accidens illud quo ipsa subjicitur motui et enti quod praedicatur de ipsa : secundum autem quod consideratur ipsa in sua substantialitate, solum est ipsa diversa ab omnibus his : et est id quod est in ente praeter omnes formas. Ex his enim et hujus rationibus speculantibus accidit materiam, vel solam vel maxime esse substantiam.

Et summatim recolligenda sunt ista quatuor quae ad hoc inducuntur, scilicet quod remanet ultima omnibus aliis per intellectum ablatis : et quod ipsa est quod substare et existere facit omnia, per hoc quod est subjectum, sicut jam ante dictum est. Tertium autem est, quod ipsa est diversum quid ab omnibus aliis, ex quo omnium aliorum est inesse suum aut non est inesse, sed cui insunt omnia. Sic enim habet rationem subjecti ad omnia quotquot sunt alia. Quartum autem est, quod ipsa est cui nec affirmationes, nec negationes conveniunt aliquorum. Affirmationes autem non conveniunt, quia si aliquid affirmaretur, de ipsa per hoc quod illud esset in ea, non esset receptibilis alicujus alterius : quia per illud quod de ipsa affirmaretur, esset actu illud quod affirmaretur de ipsa : negationes autem non convenirent ei nisi essent in ipsa affirmationes aliquae, propter quas removerentur de ipsa ea quae affirmationibus opponuntur. Adhuc autem si negationes ei convenirent,oporteret quod illae essent negationes in genere quae supponunt privationes : privationes autem relinquunt subjectum cum aptitudine. Aptitudo autem dicit habitus et formae confusam inchoationem, quod non contingit materiae secundum esse materiae, sed potius per hoc quod aliquid accidit ipsi de esse formae quod est in ipsa.

Igitur quatuor haec sunt materiae conditiones, ex quibus videtur materia plus omnibus aliis esse substantia. Si enim remanet ultima, ipsa sola est quae subest omnibus : et quod omnibus subest, maxime substat : ergo maxime est substantia. Adhuc si omnibus aliis per hoc quod sibi insunt, est causa existendi : et quod omnibus est causa existendi et verissime per se est, ipsa maxime per se est : igitur verissime est substantia : quia substantia est quod per

se existit. Amplius si ab omnibus aliis diversa est per hoc quod non contingit ei. inesse, ab omnibus diversa est per hoc, quia non dependet ad. aliud secundum esse : quod autem non dependet ad aliud. secundum esse, maxime est : igitur ipsa maxime est : et quod maxime est, substantia est : igitur materia maxime substantia est. Adhuc autem a quo omnium removentur affirmationes et negationes, maxime est per hoc quod ipsum secundum seipsum est : a materia autem omnium removentur affirmationes et negationes : igitur materia maxime est per hoc quod ipsa secundum seipsam est.

Omnes autem istae rationes sumptae sunt ex typis et signis fallibilibus : et ideo non probant materiam maxime esse substantiam. Cum enim dicitur substare omnibus quod relinquitur post omnia, hoc quidem est verum, sed hoc non dicit maximam entitatem, sed imperfectissimam, quae indiget determinari per omnia accidentalia et substantialia, antequam possit in actu completo designari : et sic patet cum substantia verissimam et completissimam habeat entitatem, quod materia minime est substantia. Cum autem dicitur quod ipsa per hoc quod substat omnibus, substare et existere facit omnia, hoc plane est falsum. : quia forma substantialis secundum esse et existere prout ipsa essentia est, non dependet ab ipsa, sed potius ab intellectu agente, cujus ipsa est lumen. Similiter autem materia non per se substat accidenti, sed potius substat ipsi prout esse primum habet a forma substantiali : quia accidens, sicut jam diximus, prout ordinabile in praedicamento, dicit substantiam sub tali esse vel tali : sicut enim accidens reducitur ad per se. Hoc patet per ante dicta. Ex hoc iterum quod dicitur, quod removetur ab affirmationibus omnium et negationibus, non sequitur, nisi quod nullum penitus habeat esse determinatum : esse enim materiae in eo quod materia est non est esse determinatum vel perfectum aliqua perfectione, sed est esse incompletissimum et imperfectissimum. Patet igitur quod hujusmodi determinatio non sufficit de materia : est igitur impossibile quod ex his aliquis probet materiam maxime esse substantiam.

Sed. est etiam una ratio omnibus inductis praeponderans, qua probatur forma esse maxime substantia : quod enim secundum suam essentiam separabile est a materia, non dependens in essentialitate ad ipsam, et quod in esse quod est essentialis actus ejus, dat esse omnibus eis quae sunt aliquid hoc quod sunt, illud est verissimum ens et maxime ens: forma autem est talis,utpatet ex superius probatis,

quae ut essentia sit, non dependet ad materiam, et in. ipso esse quod est actus ejus, omnibus dat esse hoc quod sunt quae aliquid sunt : igitur ipsa verissime est et maxime est : et quod verissime et maxime est, est substantia : est igitur ipsa maxime substantia et prima substantia.

Et quod aliquando dictum est , quod substantia est quae principaliter et primo et maxime et proprie dicitur, ut aliquis homo, et aliquis bos, per quod aliquibus videtur maxime substantia esse individuum designatum in genere substantia), non est dictum secundum hanc intentionem in qua modo sumus : quia cum dicitur substantia, duo dicuntur, ordo videlicet unius sub altero, et stans per seipsum in vera essentialitate et aliis causa essentiae. Et siquidem ipse ordo attendatur, tunc prima substantia erit quae ordinem substantis habet ad omnia alia superiora : et hoc est quod est ita subjectum, quod secundum suam naturam non est superius aliquo : et hoc modo primam diximus esse substantiam in scientia in qua consideravimus de ordine praedicabilium ad. subjectum : hic vero de vera intendimus entitate, quae convenit actui ad aliud secundum entitatem non

dependentia qui omnibus aliis dat esse : hoc enim maxime stat in entitate, et hoc modo verum et primum ens hujus actus et forma est: hoc igitur est ens primum et maxime et prima substantia existens. Et haec ratio nullam penitus potest habere contradictionem.

Et id quod est ex his duobus, materia videlicet et forma, compositum est substantia apparens sive designata in esse per formam, et materia etiam est actu esse habens per formam. Itaque dimissa materia et composito, de tertia substantia

quae est forma primo et maxime substantia existens, est perscrutandum, cum volumus entium sensibilium inquirere quidditates : illa enim tertia substantia est dubitabilis, et multi dubitaverunt circa eam : substantia vero composita

quae est individuum designatum, est de qua nullus unquam dubitavit, eo quod sensus ipsam ostendit. De materia etiam licet quidam dubitaverunt quid sit, tamen quia esset non dubitaverunt, sed omnes supponentes eam esse, dubitaverunt quid esset : et ideo quidam atomos, quidam autem homogenia, et quidam unum vel plura elementa eam dixerunt. De materia enim duplex potest esse consideratio, in quantum videlicet materia est, vel in quantum est substantia quaedam . De ipsa autem in quantum materia est, sufficit quod in praehabitis est determinatum : in quantum enim materia est, actus suus est transmutatio, quae est actus in potentia existentis : et per hunc actum sufficienter cognoscitur et scitur. In quantum autem substantia quaedam est, quae subjectum primum est, alias habet actiones quae sunt non in aliquo esse, et alia in ipsa esse, et aliae quae paulo ante determinatae sunt, et quoad illas determinatur in ista sapientia in sequentibus. Similiter autem de forma duplex potest esse determinatio, videlicet in quantum est motus ad ipsam, et sic determinatum est in Physicis determinatione quae conducit ad cognitionem motoris primi, ad quem reducitur omnis motus. Determinari habet etiam in quantum substantia et substantiae sensibilis principium, et hoc modo inquirimus de ea hic : et hoc modo sicut paulo superius demonstravimus, conducit ad scientiam formae primae et ultimi finis : et sic sunt in ea multae dubitationes et multi errores, ut diximus.