CAPUT IV.

De opinione Democriti de substantia quae est forma et natura sensibilium, etc.

Sed quoniam ab omnibus etiam primis philosophantibus confessum est subjectam materiam ut subjectam materiam esse substantiam et naturam, sensibilium, et quod, illa materia quae est potestate hoc aliquid, ut paulo ante diximus, ideo ulterius ad hoc probationes inducere non oportet : igitur nunc dicere convenit no- bis eam substantiam sensibilium, auae est quasi actus et natura formalis sensibilium : et de hac quidem multi, ut diximus, proprios jam protulerunt sermones. Democritus ergo qui corpora indivisibilia confessus est esse sensibilium materiam, tres primas differentias esse simul existimat, ita quod nulla illarum trium reducatur ad. aliam sicut ad priorem : nam secundum istum corpus indivisibile est unum et idem : sed differt formalibus differentiis, rhysmo, trope, dialhige : et rhysmum quidem vocat figuram, propter numerum linearum et angulorum indivisibilium, eo quod quaedam atomorum sunt trigona, et quaedam tetragona, et sic de aliis figuris : tropen autem conversionem secundum positionem et situm dicit, eo quod quaedam sunt supra posita in composita, quaedam infra, et quaedam a dextro, et quaedam a sinistro, et quaedam ante, et quaedam retro. Diathigen autem dicit ordinem, eo quod in quibusdam componitur trigonum cum rotundo, et in quibusdam cum. tetragono, et in quibusdam orthogonium cum octogonio, et in quibusdam cum pentagono, et sic de aliis : ex his tribus diversae sensibilium causantur Differentiae

quae sunt naturae eorum et formae. haec igitur iste dicit primas formarum differentias.

Sed hoc mirabile, quod, tres istas omnium sensibilium, posuit formarum differentias : videntur enim multae esse sensibilium formales differentiae, quae ad istas tres reduci non possunt. Aliae enim dicuntur differentiae compositione quae est complexio materiae, sicut omnia quorum complexio in mixtura consistit, sicut est in artificialibus, mellicratum miscetur ex aqua et melle, et in physicis ea quae mixtibilia et mixta dicimus in libro Peri geneseos, in quibus licet mixta sint multa per substantiam in uno actu mixti, sunt tamen unum secundum formam et non multa, sicut ea quae ex causis frigidis et

humidis et siccis commiscentur : quia non perficitur mixtum actu calidi, vel actu frigidi, vel actu sicci, vel actu et humidi : nec perficitur actu medii inter calidum et frigidum : quia medium infer calidum et frigidum non est medium inter humidum et siccum : et si mixtum acciperet formam ab actu medii inter frigidum et calidum, oporteret quod etiam acciperet formam ab actu qui est medium inter humidum et siccum : et cum medium humidi et sicci non sit medium calidi et frigidi, oporteret quod mixtio non esset unum, sed plura, vel duo ad minus secundum praeinductas rationes : et recurrendum est ad ea quae in ante habitis bene considerata sunt, quod videlicet materia secundum, quod est in potentia et designatur per genus, est in una potentia simplici ad medium calidi et frigidi, humidi et sicci : mixtio enim est miscibilium alteratorum unio : in libro enim Peri geneseos probatum est, quod qualitates non sunt miscibiles . Et ideo quod minimum cujusque miscibilis est cum minimo uniuscujusque alterius in materia resultat inchoatio medii actus unius et simplicis : quod tamen medium fluit a calidis et frigidis et humidis et siccis ad invicem alterantibus et alteratis : et quia fluit ab omnibus qualitatibus activis et passivis alteratis ad invicem, ideo habet virtutes omnium qualitatum dictarum, etsi sit simplex et unum : quia sicut in materiis una exit ex alia, sicut mixtum ex simplici, et complexionatum a commixto, et composito a complexionato, et organizatum ex composito : ita forma exit ex forma, et sequens semper retinet virtutes praecedentium, cum tamen sit essentia simplex : et hoc modo in formalibus causis causa primaria est in secundaria, et secunda in tertia, et sic de alii s : sic igitur mirum fuit de Democrito, quod non vidit quod quaedam differentiam se constituentem et ab aliis facien- tem differre habent a mixtione. Alia autem talem constituentem differentiam accipiunt a ligatione, sicut in naturalibus capitis ossa sunt unum caput juncturis et ligamentis in potentia existentia ad actum capitis unum : alia autem talem accipiunt differentiam visco, ut liber in artificialibus, et in naturalibus multa quae viscoso humore glutinantur. Alia autem accipiunt eam gumpho sive encastratura unius in alterum, sicut in artificialibus arca, et in naturalibus membrorum pyxides et vertebra. Alia accipiunt hanc differentiam ex horum pluribus, sicut corpus hominis in physicis, et domus in artificialibus. Alia accipiunt eam ex positione quae est ordo partium in situ, sicut limen et superliminare in artificialibus, et cilium et supercilium in naturalibus : ista enim positione talia accipiunt nomina et differentiam. Alia iterum accipiunt eam a tempore, sicut prandium, et caena, et mane, et meridies, et hujusmodi. Alia iterum accipiunt eam a loco sui ortus, sicut spiritus sive ventus, Auster, et Aquilo, et Zephirus, et hujusmodi. Dico autem locum prout locus per qualitates activas et passivas quae sunt in ipso, generationis est principium. Alia autem differentiam se constituentem accipiunt a passionibus sive potentiis et qualitatibus corporis sensibilibus, quas in secundo Peri geneseos, et in quarto Meteororum distinximus, sicut est durities et mollities, et spissitudo, et raritas, et siccitas, et humiditas, et frigiditas, et caliditas, ita quod aliqui fuerunt qui primas qualitates formas substantiales elementorum esse dixerun L j 1 tui quod caliditas sit forma substantialis ignis, et humiditas aeris, frigiditas aquae, siccitas autem terrae : hoc tamen falsum est : quia non potest esse quod aliquid in se sit qualitas, et ad alterum substantia : nihil enim eorum quae sunt qualitates, facit substantiam : et ideo cum primae quali-

lates in suis r aturis non sint substantiae formales, non possunt esse substantiales formae alicujus. Id enim quod confert alicui substantiam esse prius in seipso, est substantia. Quod autem qualitates istae in se sint qualitates, et non substantiae, metaphysica probatione probatur sic : detur enim calidum sive caliditas esse substantia : tunc oportebit quidem omne calidum sit calidum participatione caloris, sicut Socrates est homo participatione hominis : et secundum hoc unum et idem plures formas substantiales participabit non ad se invicem ordinatas : et quarum una non est potentia ad alteram, quod est impossibile. Adhuc autem si calor participatur a calido sicut substantia, calidum erit vere unum et non multa nisi in potentia, quod falsum est, cum sit plura actu et non unum nisi per accidens. Quod ergo diximus, quod multa his qualitatibus differunt, intelligendum est quod ista sunt signa diversarum differentiarum : calor enim in igne est sicut potentia naturalis ignis, sicut incidere in ense, et non inest ei, sicut in calidis per accidens, sicut albedo accidit albo homini. Alia etiam differentias accipiunt a quibusdam horum : alia vero a pluribus et alia ab omnibus qualitatibus quae dictae sunt : et universaliter in his quaedam dicuntur secundum superabundantiam, et quaedam secundum defectum, sicut nos in ante habitis hujus sapientiae et in libris physicis determinavimus , quod contrariorum unum secundum superabundantiam dicitur, .et aliud secundum defectum : et ideo superabundantia et defectus sunt prima contraria, ad quae omnia alia reducuntur.

Ex omnibus autem quae dicta sunt, palam est quae et quot sunt ea quae dant differentias quae constituunt res in esse : toties dicitur etiam esse unius differre ab esse alterius. Et ideo nihil dixit Democritus, quando superius tres inductas di-

cit tantum esse rerum differentias : limitis enim sive liminis esse ex tali positione., quia ponitur in ostio, et esse suum substantiale est ita poni : et hoc significat nomen ejus. Similiter autem et crystallum esse,est sic aqua inspissari apprehendente materiam aquae frigidae siccae, remoto universaliter calido : quorumdam vero esse substantialis formale, sicut diximus, ex omnibus his diffinietur. Alia enim sunt mixta : alia vero cum hoc complexa, sive complexionata : alia vero cum his duobus composita et ligata : et ideo in homogeniis alia sunt spissata, sicut coagulata et elixata : et alia sunt in esse constituta aliis differentiis in quarto Meteororum determinatis, sicut ea quae formaliter sunt entia : et si ita sunt entia quemadmodum exigit esse quod est actus formae quae ipsa constituit, ut manus, et res, et omnia alia hujusmodi. In omnibus autem his sumenda sunt prima differentiarum genera sive primae Diffe rentiae in genere, ad quas omnes aliae reducuntur : haec namque sunt principia totius illius coordinationis quae est in illo genere, sicut dicimus ea esse prima quae sunt secundum magis et minus, sive superabundantiam et defectum, ut spissum et rarum, quae sunt prima contraria a quibus alia contraria causantur, sicut alibi est determinatum : omnia namque quae sub illis sunt, sunt quaedam superabundantia, et quaedam defectus : et sini iliter est de his quae sunt in genere figurae secundum quod figura est determinatio quanti corporis. Omnia enim haec primas differentias habent asperitatem et levitatem, quae causantur a recto et curvo : eo quod curvi partes ab extremorum partibus exeunt, et sic fiunt aspera : lenis autem partes intra extrema aequaliter disponuntur, et haec causantur a recto, cujus media non exeunt ab extremis : his sive aliis quibusdam accidit misceri et a mixtione habere esse hoc vel illud : oppositis

autem per defectum mixtionis habentibus esse. Accidit vero sic misceri, sive deficere a talis mixtionis harmonia. Palam igitur est ex omnibus inductis, quod si substantia quae est forma, causa est quare quodlibet horum habeat esse hoc quod est secundum speciem et naturam, quaerendum est quae forma est causa per quam habet esse in natura et specie quodlibet istorum : substantia igitur quae est causa formalis ipsius esse uniuscujusque rei, nihil eorum est quae dixit Democritus, neque est aliquid cognatum his quae dixit.