CAPUT IV.

De errore eorum qui verum esse dixerunt, quod apparet secundum sensum.

Similiter autem secundum alios Philosophos qui contradictoria simul esse dicunt, eo quod dicunt quod veritas est circa apparentia in sensu, sicut superius determinavimus : hic enim error venit eis ex sensibilibus, et ex. his quae fiunt in sensu ex actionibus sensibilium, quae sensibilibus inferunt passiones : isti enim putant, quod verum non sit attendendum et judicandum hominum pluralitate, ita

quod hoc sit verum quod plures esse verum dicunt. Noe etiam dicunt quod judicandum sit paucitate. Idem enim numero quibusdam gustantibus dulce osse videtur, et quibusdam videtur esse (amarum. Nec est ratio quare quorumdam judi ciuili verum sit, quorumdam non. Si enim judicium verius debet esse ex eo quod est plurium vel pauciorum, tunc si ponamus omnes infirmitate laborare, vel omnes esse insanos vel. amentes, et duos vel tres esse convalescentes sive sanos, aut intellectus judicium habentes, videbitur tunc quod sani et compotes sui sint sicut laborantes, aut amentes, eo quod plurium judicium judicat eos laborare et esse insanos, et judicat alios qui plures sunt, esse sanos et sui secundum intellectum compotes : cum tamen in veritate pauci sunt sani, et plures infirmi. Judicium ergo sensus non fit verius vel falsius : eo quod est plurium vel. pauciorum, sed potius est in ipso sic vel sic secundum sensum apparere, sive pluribus, sive paucioribus appareat. Amplius multis aliorum ab homine animalium brutorum dicunt contraria videri : quia quod uni est delectabile, alteri est contrarium : et etiam quod uni est conveniens, alteri est nocivum : et similiter est in nobis : quia quod uni homini est delectabile, alteri est contrarium : et etiam sibimet homini unicuique ad. seipsum contraria videntur : quod modo est alicui delectabile, postea, videbitur contrarium : et ideo patet non eadem semper videri secundum sensum. quae igitur horum quae sic contraria videntur secundum sensum, vera sint, vel falsa, non est manifestum, ut dicunt : nihil enim magis videntur

haec vera esse quam alia, ex quo judicium paucorum vel multorum nihil facit verius vel. falsius : sed similiter et aequaliter vera esse videntur, quaecumque apparent secundum sensum. Propter quod etiam Democritus ait quod nihil est verum : aut si aliquid est verum, nobis non esse manifestum. Omnino vero sive universaliter causa hujus erroris est, quia suscipitur ab eis quod secundum prudentiam dictus intellectus sit sensus : propter hoc enim oportet talem . esse alterationem, quod idem sit et non sit, et sit verum et falsum. Hinc enim est, quod id quod videtur secundum sensum et apparet, dicunt esse verum ex necessitate : ex his enim positionibus duabus, quod scilicet idem verum sit in apparendo secundum sensum, et quod secundum prudentiam dictus intellectus sit sensus, Empedocles et Democritus et aliorum Philosophorum singuli (ut ita loqui liceat) facti sunt rei talibus opinionibus. Reatus enim magnus est Philosophum tales incurrere opiniones. Empedocles enim eos qui permutant habitum complexionis et sanitatis, dicit etiam permutare eum qui secundum prudentiam dictus est intellectus: vidit enim quod sensus est harmonia quaedam: et ideo sensum qui est fundamentum sensuum et primorum sensibilium et plurium differentiarum., qui est tactus, dixit esse secundum prudentiam dictum intellectum. Est autem tactus secundum medietatem complexionis corporis. Et ideo sicut non est una numero sanitas in mane et in vespere, ita dixit non unum numero esse tactum : et cum tactus sit intellectus, dixit quod. non est unus numero intellectus. Hoc autem de intellectu possibili intellexit et ipse et alii, quem etiam secutus Alexander, possibilem intellectum non. dixit esse nisi praeparationem quamdam in corpore : et multi hodie sunt de hoc errore, et jam nos disputavimus contra istos in tertio de Anima, et maxime in libro quem fecimus de natura et origine ejus. Signum autem quod intellectus sit sensus, dicebat esse Empedocles quia ad apparens in sensu multa homini accrescit intelligentia, sicut in principio hujus sapientiae est ostensum. Dicit autem et in aliis ab homine : quia quanto sensibilia transformant alteratum, tanto inquit esse difficile curare eisdem, quia attendere non possunt : et ideo non provenit eis aliqua ex his intelligentia. Parmeni-

des vero eodem modo de intellectu enuntiat : dicit enim quod ut quilibet homo habet membrorum complexionem mollem valde circumflexorum et ad diversa mobilium, ite etiam omnibus adest secundum prudentiam dictus intellectus : circumflexibilia enim membra sunt ex spiritu et calido bene moventibus et humido optime mobili : et tales optime dispositi sunt mente. Quod, ut dicit Parmenides, esse non posset, nisi intellectus possibilis qui. locus est specierum, esset quaedam praeparatio corporei spiritus, in quo est etiam sensus. Idem enim esse dicit, quod curat de membris et ossibus et omni sive toti homini, et quod curat de intellectu : quia bonus et clarus spiritus et calidum temperatum et bene commixtum et subtile humidum curat optime de membris omnibus ad sensuum et intellectus operationem : in talibus enim est intelligentia ad. plus quod potest esse in hominibus. Anaxagorae quoque pronuntiatio de intellectu secundum prudentiam dicta est eodem modo : sicut enim in aliis, ita etiam in hoc recordatur ad quosdam Italicorum, quorum dictis amicus fuit, et ea ab eis suscepit : et illi dixerunt quod talia in veritate et falsitate erant eis entia, qualia suscipiunt per aestimationem sensualem : et hoc non posset esse, nisi aestimatio per sensum esset ratio rerum : et ad hoc sequitur quod intellectus sit sensus, ex quo unum et idem est, quod est per se movens utramque potentiam inferens ei passionem : dicit autem, ut dictum est, de possibili intellectu. De agente enim melius omnibus Antiquis enuntiavit, quod est separatus et immixtus et simplex et nulli aliquid habens commune.

Dicunt autem quidam, quod etiam Homerus videtur hanc defendisse quaestionem seu opinionem. In poematibus enim heroicis fecit Hectorem jacere, ut in ex- tasi ab ictu plagae aliud cunctantem :

cunctabatur enim primo ratiocinans per intellectum quemdam suae sanitatis, et turbata sanitate per amentiam inductam a plaga cunctabatur aliud per alium intellectum qui sequentis fuit sanitatis et aequalitatis alterius, ad quam reducta fuit complexio : unde dictum fuit Homeri, ac si Hector cunctaretur quidem, sed non eodem modo cunctaretur ut prius, nec eodem modo quo prius cunctaretur intellectu eodem. Sicut enim in Problematibus dicit Aristoteles, Hector melancholiam patiebatur accidentalem, eam scilicet quae est ex humore adusto, quae per acumen sibi aliquando adduxit amentiam : in bello autem Trojano ex animositate efflabat per nares spiritum ex ira, ita quod debullivit sanguis cum spiritu, et quasi amentiam sui oblitus patiebatur in ictibus gladiorum et telorum, et sic quasi amens tandem jacuit extasim passus : et ut videbatur Hectori, non fuisset talis alteratio intellectus, nisi intellectus fuisset virtus organica fundata in organis sensus. Hi enim Philosophi considerare nesciverunt, quod intellectus possibilis secundum id quod est cum continuo et tempore, continuatur cum organis virium sensibilium., et ex ea parte destituitur a regimine et opere, quando complexio organorum illorum turbatur : et haec fuit eis causa erroris, et est adhuc multis, ut dictum est a nobis de his in aliis. Palam est ergo ex dictis Homeri et aliorum Philosophorum quos diximus, quia utraque sensus et intellectus sunt prudentiae, sive intellectus quidam secundum prudentiam dicti. : et ideo secundum istos entia simul in uno tempore sic se habent, ita quod contradictoria sunt simul vera. Sed numquid non gravissimum aliquid accidit ex consideratione dictorum istorum ? Quis enim considerans, quod illi Philosophi qui maxime inter alios videbant

verum, quod possibile est videri, sive quod contingit videri ab homine, et quod hi quidem. Philosophi sunt id quod dictum est, verum maxime quaerentes per studium et amantes, et non protervientes contra ipsum ut sophistae, propter quod etiam Philosophorum nomen meruerunt : hi, inquam, tales acceperunt per consensum opiniones et acquiescentes eisdem, talia qualia dicta sunt,enuntiaverunt de veritate rerum : quis non desperabit et retrahet se a philosophiae inquisitione? Sic enim philosophia videtur ducere hominem in stultitiam. Quomodo ergo non est dignum omnes qui philosophari parati sunt, dolere de proposito ? Nam secundum istos veritatem quaerere, est persequi aves volantes, in qua persecutione nihil nisi lassitudo acquiritur.

Sicut autem horum Philosophorum ex parte opinantium causa erroris fuit, quia secundum prudentiam dictum intellectum dicebant esse apprehensionem per sensum, ita ex parte apprehensi causa fuit opinionis eorum erroneae : quia de entibus quidem veritatem quae per diflinitionem et demonstrationem est, intendunt quaerere, et susceperunt acquiescentes positioni illi quae supra dicta est, quod entia omnia secundum totum esse suum sunt sensibilia solum, nullas substantias nec esse habentes nisi sensibilium qualitatum. In his enim quae sensibilia solum sunt, existit multa natura indiffiniti et indeterminati : quia propter continuam actionem et passionem talium qualitatum continue abjicitur et adjicitur aliquid a subjecto : et ideo nec diffiniti nominis est, nec diffinitae rationis : et ideo etiam non est diffiniti intellectus, nec diffinitae veritatis, nec diffinitae falsitatis, sed est simul sic et non sic, et similiter indiffinitam naturam dicunt entis, ut diximus : quia dicunt quod ens non est nisi sensibile ens, sicut praedictum est : et ideo pro certo hoc quod dicunt, decenter dicunt : quia dicta eorum secun- dum hypothesim suam, consequentiam habent, sed tamen non dicunt vera. Et causa hujus est, quia falsa est hypothesis, et uno falso dato alia consequuntur. Dico autem quod decenter dicunt, quod sic ex hypothesi quam ponunt magis convenit eos dicere, aut congruit eos dicere, sicut Epicharmus quidam nomine dixit ad Xenophanem. Cum enim Xenophanes omnia diceret unum, et hoc esse Deum, Epicharmus instabat per multitudinem quae videtur esse in sensu diversarum substantiarum sensibilium, et convenit cum istis omne ens nihil nisi sensibile esse dicentibus, et ideo non omnia esse unum quod est Deus : et de hujusmodi talibus quantum oportuit, in primo hujus sapientiae libro disputatum est.

Amplius autem isti, quia viderunt eam naturam quae continue movetur esse naturam omnium, et huic acquiescentes positioni, dicunt quod nihil verum dicimus vel dicere possumus de eo quod sic continue se permutat. Non enim dicunt contingere aliquid verum dicere circa id quod omnino sic permutans est et continue : ex ista enim susceptione sive aestimatione pullulat extrema et ultima hujus sectae opinio, quae opinio est eorum qui docent heraclizare, haec est quam Heraclitus tenuit, qui tandem post longum studium in fine vitae suae sic profecit in philosophia, quod opinatus est quod nihil penitus de aliquo verum posset dicere : quia ante dictum mutaretur ad aliam formam per quam dictum faisificaretur : et ideo dixit digitum debere solum moveri, quo significaretur res esse in continuo motu. Et cum Aristippus dixisset quod bis eadem aqua secundum formam ab eo qui flumen ad hauriendum intrat, hauriri non potest, prohibuit eum increpando propter dictum, dicens se aestimare quod nec semel hauriri potest, quin ante haustum ad formam non aquae mutata sit, et iterum ad aliam et aliam.