CAPUT VIII.

Et est digressio declarans qualiter secundum diversa dicta Philosophorum diversorum univocum fit ab univoco.

Sunt tamen qui contra hoc objiciunt, multas ferentes instantias. Generatur enim ignis et calor ex motu,et non videtur esse univocum aliquod generans. Generatur etiam mulus ex equa et asino, et non videtur esse univocum conveniens. Generantur etiam multa ex putrefactione, ut mures ex terra, et apes ex carnibus vaccarum, et vespae magnae citrinae ex carnibus equorum, et serpentes parvi de capillis mulierum, et animalia multa ex stellis : et sol dicitur esse pater vegetabilium, et sol cum circulo declivi dicitur

esse causa generationis universorum : et nihil horum videtur esse univocum : et sic videtur habere instantiam praeinducta propositio.

Sed ad hoc solvendum multae sunt opiniones diversorum ponendae, ut elucescat veritas. Platonis igitur sententia est omnia fieri ex diis secundis quibus Deus deorum dedit sementem generationis. Dii autem secundi sunt stellae et orbes caelestium moventes materiam ad omnium generabilium productionem : et illa sementis dicitur forma quaedam formans materiam ad conveniens sibi in nomine. Hanc etiam et hujusmodi formam dicit communicari materiae per datorem formarum, et ipsam materiam formae aptari recipiendae per qualitates activas et passivas secundum numerum et proportionem moventes et di gerentes et alterantes : hos autem proportionales dicit numeros causari ex proportione motus et luminis caelestis universaliter materiam moveritis, et praecipue ideo quia forma illa quae est semen generationis, est in his

quae moverit, et illa apprehendit virtutes activas et passivas, sicut apprehendit forma artis instrumenta artificis, quando in materiam artificiati producit formam artis artifex : et ideo illam dicit vocari formam a formando sic dictam : eam autem

quae est in materiam inducta, dicit vocari imaginem, eo quod imitatur formam quae est extra materiam, et vocatur a quibusdam resultatio, et a quibusdam resolutio : a quibusdam autem vocatur umbra, eo quod obscuratur quando materiam ingreditur. Et dicit quod, natura per intentionem quam habet, eo quod opus naturae est opus intelligentiae, respicit ad illam formam, sicut ad exemplar, quando producit res ad. generationem, et ideo exsequitur ad par : et hoc modo fit univocum, ab univoco sibi conveniente.

Contra autem hanc opinionem multa sunt quae objicit Aristoteles : quia si forma est extra materiam, non est esse substantiae sensibilis, nec est principium cognitionis ipsius. Adhuc secundum hoc non educitur de potentia ad actum, sed inducitur in materiam : ex quo sequitur quod substantia diffinita sit multa et non unum. Adhuc autem sequitur ex hoc quod omnes formae substantiarum sensibilium sint incorruptibiles : quia omnes sunt extra, et non sunt in materia, nisi per vestigium : cujus Joannes Saracenus dat exemplum, dicens quod sicut est in testudinibus et voltis murorum primo ponitur arcus lineus super quem concluditur testudo : et postea remoto arcu, remanet vestigium in testudine, et separatur arcus et remanet : ita est in formis idealibus formantibus substantias sensibiles, et corruptis sensibilibus manet forma idealis, quae non nisi per vestigium est in substantia sensibili : redeunte autem eadem imagine Jcaeli, quae habet semen illud, formam illam iterum formabit in materiam, et reiterabit simile illi quod fuit in priori saeculo : hoc enim est juramentum deorum, quod amplo reddit sacramento. Sic igitur planum est qualiter omnia fiunt ab univoco.

Sunt autem adhuc alii qui aliter solvunt inductam quaestionem : dicunt enim omnium formas praeexistere secundum rationem et ideas in mente Dei sive primae causae, et hanc creare omnes formas : et quia mens divina est ars omnium, sicut in arte fit univocum univoco, ita etiam fit in natura, quia in natura dicunt esse artificiatum Dei. Hujus autem dicti sui tales inducunt rationes : dicunt enim jam esse probatum in libro Peri geneseos substantiam nihil agere, sed omnem actionem esse primarum qualitatum, vel eorum quae creantur ex ipsis. Qualitates autem activas et passivas non agere dicunt nisi ad speciem sibi vel substantiae suae similem : qualitatem autem similem sibi dicunt esse sicut si calidum calefaciat, et frigidum infrigidet, vel forte calefaciendo dissolvat quaedam

et induret quaedam : et frigidum similiter coagulet, vel constringat, sicut dictum est in quarto Meteororum. Simile autem substantiae suae est, sicut si calidum ignis rarefaciat, et frigidum inspisset : quia rarum et spissum videntur dicere potentiam in partibus substantiae quantae. Sic igitur dicunt, quod cum nihil horum inducat formam substantialem, et praecipue eam quae non est forma corporalis, videtur eis quod omnes tales praecipuae formae, quae nec sint corporales, nec secundum situm corporis dimensae sint per creationem primae substantiae quae creat ipsas ex nihilo. Hujus autem praecipuam dicunt esse rationem : quia cum constet omnes causas quae sunt secundum ordinem colligatae ab inferiori usque ad supremam, semper aliquid dignitatis et actionis habere in effectu, rationabile est primam maximam habere dignitatem : non autem, potest habere dignitatem nisi in faciendo : Igitur si aliae faciunt formas, videtur quod illa penitus vacet ab efficiendo : hoc autem est impossibile : igitur videtur quod illa efficiat id quod, est in re principalissime : haec autem est forma : igitur videtur quod faciat formam : et constat quod non facit ipsam ex alio : ergo facit eam ex nihilo.

Contra hos autem objicit Averroes multa dicens, quod isti destruunt potentias in rebus i quoniam cujus est in rebus nullus effectus, illius nulla est potentia, cum omnis potentia per aliquem modum reducatur ad actum. Cum igitur in rebus sensibilibus vel mobilibus nunquam fiat actus nisi per creationem, opportet quod nulla sit in materia potentia ad actum, nisi forte disponens materiam et non educens actum de potentia : et hoc destruit totam philosophiam, quae est de potentia et actu, et quidquid est de generatione et corruptione., et quidquid est de natura, quia natura est potentia quaedam, et destruit fieri totum quidquid est de natura.

Ideo dicunt alii, quod omnes quidem formae sunt in materia et actu sunt in ea, sed latent : et generatio non est eductio actus de potentia, sed manifestatio quaedam ipsius per occultationem aliorum

quae prohibebant ipsum esse manifestum. Et contra hanc opinionem multa objicit Aristoteles, quae in iocis plurimis jam pertransivimus. Est autem quod ostendit istam positionem nihil esse, praecipue hoc, quod secundum hoc non est vere generatio in his quae generantur et corrumpuntur : et iterum quibus secundum hoc infinita sunt in infinitis, ex quo quodlibet infinite generatur vel manifestatur ex quolibet. Adhuc autem quia intellectus agens quem ponit ista Anaxagorae opinio, non est faciens aliquid, sed segregans tantum : et si quaeritur unde habeat segregare ? non potest assignari ratio, quia tantum competit ei congregare quantum segregare. Adhuc autem quia secundum hoc non fit univocum ab univoco, sed id quod non est conveniens cum aliquo, manifestatur ex illo. Adhuc autem positioni huic non est possibile assignare, unde veniunt formae heterogenioruni. Has enim sicut est forma hominis et equi et manus et pedis et hujus : horum enim infinita non possunt dicere latere in quolibet. haec et hujusmodi alia multa objiciuntur contra istos.

Ideo iterum alii sunt qui dicunt, quod in veritate nihil horum quae inducta sunt, verum est, sed potius ita est, quod intelligentia largitur omnes formas : virtus enim intelligentiae moventis informat motus, et virtutes caelorum : et haec informata eisdem virtutibus apprehendunt qualitates agentes et patientes, et formant eas, ut non possint agere nisi ad formam quam largitur intelligentia : quasdam autem dicunt esse materias,

quae receptibiles non sunt formae in ea puritate et nobilitate in qua est intelligentia : sed recipiunt eas in aliqua resultatione in qua possibile est eis recipere eam : et hujus exemplum dant in igne, qui cum sit unum specie et indivisibile in aliqua materia, non inducit nisi fumum, et in alia inducit flammam fumo-

sara, et in alia inducit flammam claram.

Et similiter dicunt, quod intelligentia agens in quibusdam non inducit nisi esse terrestre, et in. quibusdam, vitam addit, quae est umbrosa resultatio vitae suae : et in quibusdam addit sensum : et in his

quae accedunt ad caeli aequalitatem, et maxime recedunt ab excellentiis contrariorum, inducit formam similem sibi, quae est anima intellectualis. haec autem opinio multum assimilatur Platonis opinioni, quae ponit creatorem formarum, et secundum eam, ut dicit Averroes, forma est ab extrinseco, et non educta de potentia materiae, sed potius inducta : et si hoc est verum, tunc res generata non est unum, sed multa : et non est aliqua materia propria alicui rei, sed ex quolibet potest fieri quodlibet : quia in praecedentibus ostensum est, quod materia propria est in qua est forma secundum ejus propriam inchoationem : et alia multa impossibilia sequuntur ad hanc opinionem. Omnibus igitur his omissis, dicimus quod omnes isti tanquam ab ipsa veritate coacti, aliquod dixerunt de veritate, et intenderunt dicere quod omnis forma educitur de potentia ad actum, movente aliquo quod est conveniens in nomine et ratione. Quod autem hoc verum sit, patet si ponamus quae et quot circumstant generationi substantiae sensibilis. Sunt autem illa, ut in communi dicatur, quinque, quorum primum et principale est, quod omne quod generatur, educitur de potentia ad actum : et haec potentia de qua educitur, est intra materiam, et tamen nihil est de substantia materiae. Secundum est, quod omne quod educitur de potentia ad actum, extrahitur per aliquod movens, quod aut generato est univocum, aut reducitur ad univocum. Tertium est, quod omnis motus inferior qui est in materia gen.erabili.uiii , reducitur ad motum caeli, qui causa est et mensura hujus motus, per formam intelligentiae moventis motum illum, et per formam stellarum orbis, et per virtutes radiorum. Quartum est, quod nihil fit ex

nihilo penitus secundum naturam : sed quaecumque fiunt, procedunt ex indeterminatis et confusis inchoationibus suarum essentiarum, quae inditae sunt materiae. Quintum est, quod non quodlibet fit ex quolibet : sed omne quod fit, ex aliquo sui generis procedit, et hoc genus ambitu suo et extensione ambit id quod fit, et suum contrarium : et ideo contraria sunt unum in radice sui teneris.

O

Plato igitur considerans, quod quidem movens primum materiae non conjunctum, est intelligentia per formam motus caeli causans motum materiae, et formans et regulans totam generationem, dixit omne quod, generatur sic fieri ab univoco : quia forma illa quae regulat et format generationem, est habens virtutem seminis in efficiendo et formando et regulando : et hanc dixit ideam esse ab hac materia separatam. Et quoad hoc bene dixit causam primarii et universalem tangendo, et non proximam et propriam : et ideo dictum est in secundo Peri geneseos, quod sol et circulus decimis, sunt causae corruptionis et generationis. Et in hoc male dixit, quod posuit quod haec forma in materiam induceretur : quia hoc non est verum, cum ipsa non sit nisi movens, et sit universalis, et non conjuncta : virtus enim ejus per media tangens materiam, movet potentiam quae est in materia, et educit eam ad actum, et potentiam non inducit in materiam nec etiam actum. Quod enim potentiam formalem non inducat in materiam, manifestum est ex hoc : quia si illam induceret, tunc talis esset intelligentia in motu caeli, qualis in materia : et hoc non posset esse, quia sic non. esset nisi in potentia : et quod non est nisi in potentia, non movet, neque agit : et sic movens primum non esset movens, et contradictoria verificarentur de eodem. Adhuc autem dicit Aristoteles, quod secundum hoc generatio esset sigillatio

quaedam, et non transmutatio alicujus materiae, et sic forma, quae prius in materia fuit, maneret cum sequenti, sicut

quando sigillatur cora, manet forma cerae cum figura sigilli. Adhuc autem secundum Platonem forma non educitur de potentia, sed inducitur in ipsam : quae omnia sunt absurda et falsa.

illa autem positio quae dicit per creationem fieri formas generatorum, respexit ad hoc quod primum omnium moventium est causa prima, et quod movens est univocum, et ideo habet apud se formam generati : et cum id quod generatur, non habeat formam, et procedat ante esse ad esse, videbatur largiri formam, ita quod nihil formae praeexisteret in materia : et sic forma esset ex nihilo : ex nihilo enim fieri dicitur, quod nihil suae essentiae habet ante se suppositum in quo fiat. haec autem positio erravit in hoc, quod cum dicitur generatum fieri ex non esse, non ens non dicit non ens, quod omnino nihil est, sed non ens potentiae formalis, quod est medium inter esse et non esse : et sic illud quod fit ex potentia, aliquid suae essentiae praesupponit ante se ex quo fit : et hoc vidit Aristoteles, et ideo improbavit hanc positionem : et sic dicendo nec potentia destruitur, nec aliquod sequitur inconveniens.

- Illi autem qui posuerunt formarum latentiam, adhuc respexerunt quod esse quod generatur, generatur ab univoco : et cum non. viderent generans univocum extra materiam, et viderunt quod potentia non univocatur actui, elegerunt dicere formas omnes secundum, actum praeexistere in materia, sed latere. Contra hoc autem objicit Aristoteles multa quae sunt scripta in diversis libris suis et nostris, quod videlicet secundum hoc omnia sunt in omnibus, et quod infinita in infinitis, et quod a finito educitur infinitum, et quod generatio non est, sed alteratio occulti ad manifestum. Sed id qu^l totam istam destruit positionem, et proprium est huic sapientiae, est, quod secundum eam. non indigemus causa movente, quae sit movens per se : movens enim per se non ponitur in natura nisi propter hoc, quod id quod est in potentia, non exit in actum nisi per id quod est in actu. Si igitur forma secundum actum sit in materia, non. indigemus aliquo movente : et hoc est absurdum.

Ex his igitur plane colligitur qualiter sola opinio illa quae de potentia dicit educi actum, vera est, et omnes aliae simile aliquid habent veritatis, sed non sunt verae. Ad ea autem quae inducta sunt contra, positionem istam, quod omne generans generatur ab univoco, facile est respondere per ea quae dicta sunt a nobis in locis pluribus. Nonenim dicitur hoc univocum pure univocum, sed id: quod in forma convenit, licet non conveniat in esse illius formae, sicut forma quae est in semine, convenit cum. forma generati, non in esse, sed in virtute et actu et essentia confusa, et sicut forma in anima artificis, convenit cum. illa quae est extra. Et hoc modo motus ut causa caloris convenit cum calore : quia motus hoc modo est dissolvens et rarificans et trahens potentiam ad actum caloris. Et hoc modo carnes vaccarum sementi^ nam habent in se inchoationem formae apum, et commixtum sperma asini cum menstruo equae sementinam habent potentiam muli : et in omnibus aliis facillimum est hoc modo determinare.