CAPUT VII. De modis unius.

Quamvis autem jam. diximus de quinque intentionibus quae, sunt de ratione principiorum entis, secundum quod est ens, necessitas enim concomitatur causam, et est quaedam proprietas ipsius : et natura est causa quaedam, et praecipue est causa quae principaliter est consideranda a Philosopho primo, quae est forma. Causa autem est principium entis, et omnis causa est principium, sed non convertitur. Oportet tamen adhuc tractatui isti inserere distinctiones duorum nominum quae sunt primi intellectus universorum, et ideo principia sunt omnium. Et hoc sunt unum et ens : prius tamen distinguemus intentionem unius : eo quod unum a multis entis dicebatur esse principium, et quia amplioris est divisionis quam ens, propter modum

quem addit supra ipsum ens. Dicimus ergo quod unum communiori divisione dicitur quam habet , ita quod aliud dicatur unum secundum accidens, et aliud dicatur unum secundum se.

Attendendum autem, quod nihil omnino unit nisi quod continet et terminat : nihil autem continet et terminat nisi quod perficit : unde fit quod nihil unit nisi quod perficit. Ex hoc enim quod perficit, totum intra terminos sui esse concludit : et quod intra terminum sui esse conclusum est, unum est : quia in se indivisum est, et ab aliis est divisum. Ex his autem facile elicitur accidens nihil penitus unire. Et ideo unum secundum accidens esse non potest per unionem quam facit accidens, sed per unitatem quam facit subjectum. Dicuntur ergo unum secundum accidens dupliciter, accidens videlicet subjecto, et accidens accidenti gratia ejusdem subjecti. Et utrumque horum est dupliciter propter duplex subjectum, particulare scilicet et universale : particulare enim est accidenti, quod communiter accidens vocatur sive accidens per accidens, principaliter et maxime substat. Universale autem est, quod est quidem in subjecto particulari sicut esse ipsius : accidens autem est in eo sicut esse habens ab eo. Horum autem omnium exempla, sunt, quoniam subjectum et accidens sunt unum, sicut si dicam Coriscum et musicum esse unum, et Coriscum musicum, eo quod idem subjecto est dicere, Coriscus et musicus, et Coriscus musicus. Exemplum autem de unitate accidentis cum accidente est, sicut si dicam et musicum et justum esse idem quod justus musicus Coriscus: unum enim dicuntur omnia haec secundum accidens. Justum quidem et musicum unum dicuntur, quia uni subjecto accidunt ambo. Musicus vero et Coriscus dicuntur unum, quia alterum alteri accidit. Similiter autem sicut in subjecto posita ista sunt unum per accidens, ita etiam modo quodam sunt unum si in

praedicato ponantur, ut si dicam Coriscus est Coriscus musicus : hoc enim unum sunt cum Corisco : quia earum partium

quae sic unum sunt, altera accidit alteri. Et similiter est in oratione complexa, quando duo accidentia dicuntur idem, ut si dicam, sicut enim dico in dictione simplici, quod musicum est idem Corisco praedicatum de eo : ita dico in oratione, quod Coriscus musicus est idem justo Corisco : quia Coriscus musicus praedicatur de justo Corisco : pars enim utriusque orationis, sive in subjecto, sive in praedicato posita, accidit eidem uni : pars enim unius est justum, et alterius est musicum, et haec ambo accidunt Corisco. Cum enim dicitur musicum esse justum, nihil differt quam si dicatur Corisco accidere musicum, eo quod accidens accidenti non subjicitur nisi gratia subjecti in quo est, sicut patet per ante dicta. Similiter autem unum est per accidens, sive in nomine generis, sive in nomine cujuscumque universalis dicatur subjecto inesse accidens : ut si dicam quod idem est homo et musicus homo : hoc enim, est altero duorum modorum : aut enim sic est, quod uni subjectae substantiae existenti accidit musicum : aut ambo, videlicet homo et musicus, accidunt alicui de numero singulorum, hoc est, singularium, ut Corisco : non tamen eidem ambo ista insunt singulari subjecto. Sed hoc quidem quod est secunda substantia, forsan ut genus vel sicut species inest, et est natura et esse ipsius : et ideo est in substantia ipsius, aliud vero non : sed aut inest ut habitus, sicut musicum et justum. : aut passio, sicut album, dulce, vel aliud tale accidens : quaecumque ergo secundum accidens unum dicuntur, hoc modo qui dictus est dicuntur unum.

Eorum autem quae secundum se unum dicuntur, quaedam dicuntur unum continuitatis essentia. Continua autem dicuntur communiter quocumque modo

ad unum copulata, sive per artem, sive per naturam copulata. Copulata per artem, ut onus quod ligatione et ligamentis est unum ex multis copulatis in unum : et lignum quod copulatur visco sive glutino, est unum ex multis conglutinatis in unum. Et linea etiam si sit indirecta, sive curva, una dicitur. Et etiam haec omnia dicuntur in communi continente unum, sicut unum dicuntur singulae partium animalis, sicut tibia dicitur unum : sicut linea indirecta et brachium dicitur unum ex multis conviscatu m et conglutinatum, et corpus dicitur unum sicut ligamentis colligatum ad cor, sicut ostendimus in libris Animalium, et in libro qui de Principiis motuum Animalium intitulatur. Ea autem quae de numero horum continuorum sunt natura unum, magis unum sunt quam ea

quae sunt arte unum. Continuum vero in natura dicitur unum, cujus motus qui secundum se finis est est unus, et non possibile est aliter esse, sed est unus motus qui est unius indivisibilis subjecti, et est indivisibilis secundum tempus. Hic autem est sicut in his quae de Principiis motuum Animalium disputavimus, qui est ab immobili uno, sicut motus brachii totius ab immobili humero, et motus assoid sive focitium ab immobili cubito, et motus manus ab immobili rasccta, et motus totius corporis ab immobili corde. Tales enim motus omnes sunt ab uno immobili secundum unum tempus indivisibile secundum actum : non enim in uno tempore movetur una pars membri colligati et in alio alia, ita quod ab immobili humero prius moveatur adjutorium, et posterius asseid, et deinde manus : sed haec omnia moventur simul indiviso tempore. Hoc ergo dicto modo sunt continua.

Secundum se autem sunt continua

quaecumque non tactu sunt unum, sicut colligata, aut conglutinata : quia quae tactu sunt unum, horum ultima sunt simul et continentur haec intra sua ultima non copulata ad unum et eumdem com-

mimoiri terminum. Et ideo secundum se non sunt continua : nam si ponis se esse tangentia ligna, non dices ea esse unum continuatione quae secundum se et proprie continuatio est, sive sint ligna, sive corpus, sive aliud quod continuum esse dicitur secundum se. Ea vero quae. omnino sunt continua ad unum communem terminum secundum se copulata, ea simpliciter sunt continua : quamvis eliam habeant curvitatem, magis tamen una est linea quae non habet curvitatem ad angulum, eo quod ad unum punctum est continua copulatio lineae rectae , qui est terminus ipsius : ad angulum autem signatur situs, et ideo dividitur quodammodo in angulo, et recedit secundum aliquem modum ab unitate. Et similiter etiam est in partibus membrorum animalium quaecumque recta sunt copulata in una partium positione, magis sunt unum quam curva ad angulum, sicut tibia inter genu et talos, aut femur quod est coxa cruris a femore usque ad genu porrecta. Causa est, aut quod curva minus est continua in membris animalium, aut quia curvae ad angulum non contingit unum esse motum totius, sed plures : quia unus motus est a quolibet musculo immobili uno. Talis autem inrisoribus unus est post quamlibet juncturam curvaturae : et recta propter causam hujus magis est unum quam curva ad angulum. Curvam vero et eam quae habet angulum in membris animalium, et unam et non unam esse dicimus : quia contingit et non simul esse motum ejus, sicut quando movetur motu diverso diversorum conjunctorum ad angulum. Et contingit etiam simul esse motum totius, quando movetur motu musculi post totum membrum positi et moventis totum membrum. Recta) vero lineae in membris animalium motus est simul semper : quia in ea nec una particula quidem mensuram habens in parte quiescit, et in parte movetur : non enim haec pars quidem sua quiescit, illa vero movetur,

sicut faciunt particulae lineae curvae, quae in parte quiescunt et in parte moventur.

Amplius alio modo dicitur unum specie sive unum forma, et hoc dupliciter : aut enim forma est causa unitatis repugnans multitudini divisionis subjecti per situm et locum, aut non repugnat huic multitudini., sed partes divisae per divisionem subjecti adhuc recipiunt praedicationem totius sicut prius. Et si forma uniens substantiam non repugnat divisioni subjecti, tunc forma substantialis in toto non est causa unitatis totius, sed potius causa unitatis est superficies plana concava continentis corporis extrema , vel superficies plana continens intra quae est superficies rotunda corporis contacti : et sic dicitur unum subjectum corporum simplicium forma indifferens. Indifferens vero specie sive forma est species quae non dividitur secundum sensum, ut pars ejus sit hic, et pars ejus sit ibi, sed totum intra unam superficiem continuatur, sicut una aqua quae in una superficie aquae forma indifferens continetur. Similiter dicitur unus aer, et una terra, et sic de aliis simplicibus homogeniis. Sed subjectum quod sic intra unam superficiem contentum ab ipsa unitate superficiei habet unitatem, est duplex : aut est primum quod est primum subjectum omnium in illo genere generalium, aut est finale ad finem uniuscujusque acceptum, et ab utriusque indivisione per situm dicitur corpus unum : vinum enim unum dicitur, et aqua una ab hujus mensurae superficiei indivisione secundum speciem quam habet subjectum indivisum. Et similiter liquores omnes sic linum dicuntur, ut oleum unum, et fluida omnia, ut lixivia. haec enim dicuntur unum, non a forma substantiali quae divisioni non repugnat : eo quod quaelibet pars aqua) aqua est, et quaelibet pars vini vinum est : sed potius ideo quia omnium ultimum et primum

unum subjectum et idem est indivisum superficiebus secantibus et dividentibus ea per situm diversum : omnia enim talia unum existentia sunt aqua eadem, aut idem aer per subjectum primum et ultimum. Dico autem primum subjectum, sicut omnium quae sunt aquae species, aqua est subjectum primum : proximum autem sive finale subjectum secundum unumquodque est alterum. Oportet autem in his quorum forma divisioni non repugnat, utrumque subjectum esse indivisum in una superficie esse contentum, si una esse dicuntur hujusmodi corpora. Si autem est forma

quae divisioni repugnat, sicut est forma hominis ejus non quaelibet pars est homo, tunc haec aliam habebunt unitatem, de qua inferius prosequemur, cum de illa loquemur unitate quae est a tali perfectione quam non facit continuitas ad unam superficiem, sicut facit ea de qua nunc diximus, sed quam facit formae perfectio sic ordinatis partibus attribuens esse perfectum. Haec ergo sic una dicuntur forma subjecti in divisione.

Dicuntur etiam unum forma, quorum genus est unum differens oppositis differentiis. In his enim generis natura una extensa ad totam differentiarum distantiam unit, et in uno retinet quidquid dividit differentiarum oppositio. Unum ergo etiam ista dicuntur. Et id quod unit ea, est subjectum primum quod differentiis supponitur, sicut homo et equus et canis sunt unum quidem existens in eis, et in quid praedicatum : quia omnia ista sunt animalia. Nec hoc dico secundum hoc quod abstrahitur ab eis, sed potius secundum id quod realiter in ipsis subjicitur differentiis. Ostendimus enim superius omnia haec in lumine intelligentiae agentis primitus esse, et lumen intelligentiae omnibus formas attribuere. Unum autem est et una natura, quae in lumine est intelligentiae ab omnibus quae sub genere continentur participata, secun-

dum esse autem est differens. Et haec differentia per accidens est, et secundum seipsam naturam non dividit generis, sed secun dum esse, ut diximus.

Et modo propinquissimo ad istum modum dicuntur unum quae sunt unum in materia, differentia oppositis formis : licet enim genus non sit materia, in duobus tamen ad minus materiae est propinquissimum, quorum unum est, quod materia est formarum primum subjectum, sicut et genus est subjectum primum differentiarum. Secundum est, quia sicut et genus potestate habet differentias, actu vero nullam, et haec potestas non ipsa natura est generis et substantia, sed est habitualis inchoatio confusa et imperfecta differentiarum : ita et materia potestate habet formas, quae potestas non est ipsamet materia, sed est habitualis confusio et inchoatio formae ad speciem indistincta et indeterminata, et ideo ambit formas oppositas, sicut potestas generis differentiarum ambit oppositionem . Est enim haec confusio permixta potentiae : et ideo sic non est quod praehabeat contraria simul in esse. Ea autem quae sic genere aut communi forma unum sunt, dupliciter sunt unum : quaedam enim quandoque quidem unum dicuntur in communi modo praedicto generis, quod ambit differentias oppositas : quandoque vero dicuntur unum genere super id quod idem dicitur : hoc autem dicitur idem si species habeat finales sive specialissimas superiores his quae in numero singularium demonstrantur : tunc enim

illa sunt eadem genere, quia a generis divisione non exeunt, nec ipsum genus dividunt per differentiam aliquam. Et ideo cum idem sit a quo non differt per differentiam, remanet idem genus cum illis secundum se et unius potestatis : sicut dicimus, quod isopleurus qui. est aequitibiarum, triangulus, duas tibias a3quales habens et tertiam inaequalem, et isosceles qui. est aequilaterus triangu-

Ius sunt unum in figura quae est genus, licet non sint unum in specie trianguli, Quadratum autem et triangulus non sunt unum generis potestate. Et hoc probatur ex hoc, quod figura erit ex figura, si potestas qua figura est in figura, reducatur ad actum per divisionem : quoniam trigonum est in tetragono potestate : et si dividatur tetragonum lineis ductis diagonaliter de angulo uno in sibi oppositum angulum quadrati continuum, continue fiet in. actu trigonum : sed diviso trigono non erit ex divisione nisi trigonum. Et ideo trigonum et quadratum non sunt ejusdem potestatis propinquae figurae : sed trigonum et tetragonum sunt ejusdem potestatis figurae, sed non ejusdem sunt esse in triangulatione. Similiter descendendo per genera : quoniam ejusdem potestatis sunt in genere quae uno vel unius generis agente educuntur de generis potestate. Et similiter est in formis quae sunt potestate in materia : harum enim omnium eadem est determinatio quae figurae est, sicut jam dictum est. Sic enim exit vivere de esse, et sentire exit de vivere, et sic de aliis, et in perfectis vivere est in sentire potestate, et esse in vivere, et quodlibet ab alio educitur agente : et ideo est unius simplicis potestatis : unum enim agens est ad actum vitae, et unum ad actum sensus, et unum ad actum intellectus. Et cum differentia sit ad conformitatem actus agentis, patet quod per se non determinat nisi confusionem immediatae sibi potestatis. Media autem potestas alio quodam secundum naturam priore indiget agente, qui in agente secundo est potestate, sicut trigonum in tetragono : sic enim esse est in vita, et vita in sensu, et sic deinceps. Sic ergo idem genere sit determinatum.

Amplius autem unum dicuntur, quorum est diffinitio una. Et haec sunt quorumcumque ratio diffinitiva quae ipsum quid erat esse dicit indivisibilis, hoc est, indifferens est ad aliam alterius rationem ostendentem esse ipsum hoc quod quid erat esse ipsius. Rationem autem dico indivisibilem , hoc est, indifferentem : secundum se enim ratio diffinitiva omnis est divisibilis, cum ex genere sit et differentia, vel. ex genere et eo quod est loco

differentiae, quae divisa sunt secundum suas naturas. Taliter autem dicta unum, dupliciter sunt unum, secundum quod dupliciter est ratio diffinitiva. Est enim ratio passionis, et ratio subjecti : et in ratione quidem passionis subjectum est loco differentiae, et genus est commune. Si enim diffiniam claudum et simum,

haec genere quidem eadem sunt, quia utrumque est curvum : sed subjecto solo differentia sunt : quia simum est nasi, et claudum cruris curvitas. Et sic augmentatum et minutum idem sunt : quoniam utrumque est passio ejusdem subjecti : augmentum enim est existentis magnitudinis additamentum : minutio autem est existentis magnitudinis decrementum : id autem quod augetur et minuitur, jam est penitus idem in utroque. Et sic ejusdem est diffinitionis id quod augetur, et id quod minuitur : hoc enim est existens subjecti magnitudo. Sic etiam est una ratio in differentiis speciei unius in. superficiebus, sicut indifferens ratio est superficierum planarum, sive sint una linea, sive pluribus contentae. Est enim plana supra quam non elevatur angulus. In diffinitionibus autem subjectorum hoc planissimum est, quod eadem sunt diffinitione, quorum diffinitiones sunt indifferentes, sicut ensis et mucro sunt unum. Omnino vero sive universaliter in talibus ea sunt unum diffinitione, quorum intelligentia indivisibilis est sive indifferens est, quae est formaliter intelligens quid erat esse, ita quod non possit separari in aliquo essentiali quo uni et non alteri conveniat in tempore aliquo vel in aliquo loco, neque aliqua ratione : et haec sunt maxime unum inter ea quae secundum formam sunt unum. Inter omnia tamen ea magis sunt unum, quae diffinitiones simpliciter habent : et haec sunt in genere substantiae : unde sub-

stantiae Indifferentes secundum rationem, maxime secundum formam unum sunt. Universaliter autem omnia inde nomen et rationem unius accipiunt, unde indivisionem habent : ut si in quantum homo unicam per formam hominis non habet divisionem, omnia sub forma hominis unita sunt unus homo. Si autem sunt indivisa in quantum animal, ambitu animalis unita sunt unum animal, sicut ea

quae genere sunt unum. : et si sunt unum per subjecti mensuram sicut copulata sub una superficie ad unius corporis mensuram unam unum sunt corpus, sicut diximus aquam esse unam, et vinum unum indivisione primi et ultimi subjecti. Igitur etiam plura unum dicuntur in hoc quod faciunt aliquid unum indivisum et indifferens : haec enim in nullo uniuntur, aut in hoc quod patiuntur unum, sicut duo oculi unius visus, et duae aures unius auditus : quia unius sunt passionis : aut dicuntur unum in ambitu uno quem habent : aut esse in hoc quod uniuntur relatione ad aliquod unum. Primum autem in omnibus his modis unius secundum diversitatem praedicamentorum est unum quo dicuntur unum, quorum substantia est una. Talia vero, quorum substantia est una, dicuntur aut continua ratione quae mensura est subjecti, aut specie remota vel propinqua : et ad hanc unitatem reducitur unitas differentiae : quia non sunt unum differentia, nisi quae specie sunt una : aut sunt una ratione diffinitiva. Ea autem

quae plura sunt istis opposita, per id unum divisionem habent, plura sunt : et hoc est, quia aut numero sunt plura solum, aut quia non sunt continua, aut quia sunt quorum species non est una, aut quorum ratio diffinitiva non est una.

Amplius autem adhuc unum forma totius ut totum et perfectum idem est. Contingit autem aliquando, quod unum dicimus totum si quantitas ejus est continua, sicut in his quae divisa nomen et rationem habent totius, sicut dicimus unam aquam continuitate subjecti primi

vel ultimi esse unam. Contingit autem aliquando, quod non possumus unum dicere propter talem continuitatem, eo quod ipsa non est causa unius : contingit autem hoc quod videlicet ex una continuitate non unum dicimus, si istud quod unum dicimus, non habet unam speciem praeter continuitatem qua ipsa res dicitur una : sicut non dicimus unum calceum, licet videamus continuitate quadam ad similitudinem unam compositas et continuas esse, qualitercumque contingit partes calceamenti, si non sunt composita) propter continuitatem solam : sed potius sicut est calceamentum et speciem habet calcei quae dat esse calceamento in quantum calceamentum est. Haec enim species est propter continuitatem, ita quod ab ipsa continuitate calceamentum non habet esse et rationem calceamenti. Et tamen cum omnis unitas sit a forma, jam est unum calceamentum quando ultra continuitatem talem attingit formani. Propter quod et ipsa circuli linea inter omnes lineas hoc modo unitatis est maxime una, eo quod tota et perfecta est : perfectum autem est, cui ad complementum nihil deest : et ideo nihil sibi addi potest : lineis autem rectis et curvis in eadem forma quam, habent, addi aliquid et minui ab ipsis aliquid potest : sed circulari nihil addi potest vel minui secundum formam qua circularis est. Hoc autem in primo de Coelo et Mundo perfectius ostensum est.