CAPUT II.

In quo probatur adhuc actus esse prior potentia, tempore, et substantia.

Dictum est autem jam a nobis supra in septimo hujus sapientiae libro, ubi fecimus sermones de substantia, quod omne quod generatur ex aliquo et ab aliquo generante, et hoc generans est idem specie cum genito, si generatio est univoca : et si non est univoca generatio, tunc tamen est conveniens aliquo modo secundum formam : quapropter videtur etiam quibusdam, quod impossibile sit quod sit aedificator secundum habitus acquisiti potestatem, qui secundum actum non ante aedificavit : nec videtur citharaedus esse secundum habitus potestatem, qui non ante secundum actum citharizavit : discens enim citharizare secundum actum citharizans est ille qui citharizare discit. Et similiter in aliis potentiis acquisitis, quia habitus tales omnes generantur ex similibus actibus. Propter quod etiam sophisticus quidem elenchus factus est quibusdam negantibus scientiam fieri per doctrinam vel disciplinam : quia dicunt quod non habens quis scientiam in habitu, faciet id cujus est scientia: et si facit id cujus est scientia, cum hoc non possit facere nisi per scientiam, habet scientiam: et sic videtur sequi insolubile quod non habens scientiam habet scientiam, si sit accipere scientiam per disciplinam. Est enim sophisma Menonis Pythagorici : discens enim non habet scientiam i et cum. discit, facit actum cujus est scientia : et non facit hunc nisi per scientiam : et sic habet scientiam antequam accipiat scientiam per addiscere. Solutio autem hujus est : quia facti ultimi et completi procul dubio aliquid est fa-

ciuili ante et totaliter sive universaliter loquendo ejus quod motum est in motum esse est aliquid ipsum., quod ante motum est, cum motus sit actus imperfectus, et omnis actus imperfectus est aliquid actus perfecti : et hoc palam est ex his sermonibus quos in sexto libro de Physico auditu determinavimus de essentia motus : et ideo cum discens sit in motu accipiendo scientiam, necessarium est quod praehabeat aliquid scientiae : sed hoc est actus imperfectus cujus non est scientia, sicut in Ethicis manifestum est. Et licet haec sit solutio sophismatis, tamen eadem ratione probatur quod etiam prior sit aliquo modo actus quam potentia secundum generationem et tempus.

Est autem etiam, substantia prior actus potentia : et hoc quidem primum probatur per hoc quod quaecumque sunt generatione posteriora, illa sunt priora specie et substantia, sicut est prior vir puero, et prior homo spermate : vir enim et homo jam habent speciem, sed puer et sperma non habent: omne enim quod fit, vadit ad principium speciei et substantiae : principium autem est id cujus causa fit : hujus autem causa fit tota generatio : actus autem qui est substantia et species, est finis : et hujus actus gratia sumitur potentia per analogiam ad actum. Et hoc probatur inductive. Animalia enim secundum naturae ordinem non vident secundum actum et usum visus ut visum habeant secundum habitum, sed e converso visum habent ut videant secundum actum. Similiter est in acquisitis habitibus : quia habent aedificandi scientiam ut secundum actum quando volunt aedificent, et theoricam scientiam habent Philosophi ut speculentur secundum actum quando volunt, sed non speculantur secundum actum ut theoricam habeant in habitu, nisi sint meditantes et discentes : et isti non speculantur simpliciter, sed in quantum si secundum quid agunt aliquid speculationis : aut si dicat quis, quod habens habitum non speculetur , hoc non est ideo quia habitus non sit ad actum sicut ad finem, sed quia non eget speculari secundum actum.

Amplius materia ideo dicitur esse potestate, quia venit ad speciem : quando vero actu est, tunc est in specie. Similiter autem est et in aliis quorumcumque motus est finis aliquis, in quo motus est in motum esse : propter quod sicut docentes putant reddere finem quem inlelidunt ex doctrina quando demonstrant disciplinae agentem perfectae actiones quarum est scientia. Similiter facit etiam natura, et ideo natura habet finem quando habet actum ad quem est materia et motus in quem intendit movens in movendo : et hoc est quando habet speciem et substantiam .moventis, quae est finis ultimus motus, in quo motus est in motum esse. Si autem quis diceret haec non esse vera, sed diceret potentiam esse finem sicut actum ultimum, et non distare potentiam discendi ab actu scientiae acceptae per doctrinam, sequeretur inconveniens, quod Passienes qui fuit homo iners et nihil scieris laudabilium, esset adeo.perfectus sicut Mercurius, qui tantae speculationis fuit quod deus putabatur esse scientiae. Et hoc est inconveniens : si enim Passienes est sicut Mercurius interius et exterius, et nihil finalis perfectionis habet Mercurius, super Passienem, tunc scientia non est manifesta secundum actum speculationis Mercurii, sed est iners et rudis, sicut est Passienes. Hoc autem quod actus sit finis, etiam probatur alia ratione : quia operatio operantis est finis : actus autem est opus quoddam : et hoc patet ex ipsa ratione nominis actus : quia secundum quod unusquisque operans habet opus, ita et tali nomine vocatur actus ejus. Et constat quod illi qui

imponunt nomina, conferunt ipsa nomina endelechiae et actui : ab actu enim et fine denominatur omnis res : et ideo fabricatoris cujus opus est fabricatum, actus dicitur fabricatio, et sic est in omnibus aliis. Quoniam sicut in principio Ethicorum dictum est, horum quidem operantium ultimum quod intendunt, est usus et actio, sicut vigilator et citharaedus et cantor non habent aliquid ultimum et finem nisi vigilare et citharizare et cantare, et in potestatibus innatis ultimum visus ut visus est potestas naturalis, est visio sive videre : non enim intenditur praeter visionem aliud quoddam a visu opus. In quibusdam vero potestatibus praeter agere fit aliquid quod intenditur, quod etiam apotelesma vocatur, sicut ab aedificatoria intenditur aedificium quod est domus vel aliud tale praeter aedificationem quae est actus aedificantis : tamen propter istam diversitatem non minus universaliter actus finis est. Est enim, huic quidem finis qui nihil intendit praeter agere. Illi autem qui apotelesma intendit, non magis est finis apotelesma quam actus sive agere : aedificatio enim quae est actio, et aedificatum quod est apotelesma, simul fiunt, et sunt cum ipsa domo finis : quia aedificatio relinquitur in aedificato.,Patet igitur quod quorum erit apotelesma genitum vel factum diversum praeter ipsum usum qui est actus elicitus de potentia horum actus, et usus est in ipso facto apotelesmate sicut aedificatio est in aedificato : et contextio quae est textoris actio, est in contexto. Similiter autem est etiam in aliis et totaliter loquendo secundum istum modum motus est in moto : quia motus non est nisi fluxus actus imperfecti ad perfectum : et ideo quod est in motu sub esse imperfecto, est in motum esse sub actu perfecto secundum esse : et ita forma domus in aedificatum per aedificationem continuam : quorum vero non est aliud quid apotelesma opus praeter ipsum usum, sive ipsam actionem, in eis existit actio finis, sicut finis visio est in vidente, et speculatio finis est in speculante, et vita sive vivere est finis in anima : propter quod etiam felicitas contemplativa est speculatio in agere. Vita namque talis quae felicitas est et dicitur, est speculatio et speculari theoremata firma pura et admirabilia.