CAPUT II. Quod tres sunt theoricae essentiales.

Ex omnibus autem praedictis accipitur, quod physica est scientia circa quoddam genus entis : eo quod non circa substantiam est simpliciter, sed circa talem substantiam., in qua est principium motus et status, ita quod principium sit ir ea sive intrinsecum : et quia haec substantia non est causata a nobis, nec ab opere nostro, palam est quia physica neque practica est, neque poetica, neque factiva. Distinctum autem est inter activum sive practicum, et poeticum sive activum a nobis in VI Ethicorum : poeticarum enim sive factivarum est principium quidem in faciente, et hoc est principium primum quidem quod est intellectus factivus, aut ars quae est principium cum ratione factivum, aut alia potentia quaedam deficiens ab arte, sicut est industria scibilium quam quidam habent ex habilitate naturae: in omnibus enim intellectus strenuus facit potentem, ars vero facit perfectum, et industria facit habilem : et ideo dicit Plato opera puerorum esse notanda, quoniam in primaevo ostendunt ad quae sunt potentes et habiles. Praecticarum vero quas ethicas vel civiles vel oeconomicas

vocant, est principium in agente, sicut etiam in factivis. Sed hoc principium est prohaeresis sive eligentia conferentium et honestorum. Idem enim dicimus osse factum in arte mechanica, quod est praevoluntarium, eo quod principium ejus est voluntas et intellectus. Colligamus igitur ex dictis dicentes, quod si omnis scientia aut practica sive moralis, aut poetica sive factiva et artificialis, aut est theorica, cum practicarum et poeticarum sit principium in nobis facientibus : theoricarum autem sit principium extra nos, et de quo est scientia physica, non sit in nobis, sed extra nos : manifestum est scientiam quae est physica practicam non esse, sed theoricam sive contemplativam. Est tamen theorica non circa ens secundum quod ens habens speculationem, sed circa tale determinatum ens, quod est possibile moveri, ita quod principium motus et status habet in seipso quod est circa substantiam quae est secundum rationem formalem solum, quae secundum magis sive in pluribus non est separabilis, sed concepta cum materia sensibili,

quae subjecta est motui et mutationi. Si enim est circa aliquam aliam formam, sicut infra dicemus, non tamen est circa formam illam secundum quod est separata, sed potius est circa eam secundum quod est inclinata ad materiam talem qualem diximus, sicut est aliqua anima quae est intellectualis. Oportet enim quid erat esse sive rationem diffinitivam,

quae medium est in demonstratione omnis theoricae, non oblivisci : quia sine ratione tali quaerere conclusiones tales nihil est proficere : quia si medium certum non habetur in demonstratione, nunquam certitudinaliter pervenitur ad conclusionem. Eorum autem quae diffiniuntur, et similiter ipsarum diffinitionum sive quid est, quaedam ita sunt concepta cum determinata et sensibili materia, sicut simum quod ipso nomine et diffinitione in se

concipit nasum, qui non est de quacumque materia, sed de ea per quam potest esse sensus odoris. Quaedam autem difunitorum et diffinitionum sunt sicut concavum, quod non dicit nisi depressum in superficie : et superficies licet sit subjectum quoddam figurae, non tamen dicit materiam determinatam sensibilem aliquam, sed unius rationis est in omni superficie. Differunt ergo ista duo in hoc, quod simum est conceptum quidem cum materia sensibili determinata, quam quia concipit in ratione diffinitiva, ideo non est univocum quando accipitur in alia materia, sicut in naso lapideo vel ligneo. Dicitur enim simum quasi nasus concavus: concavitas vero secundum rationem diffinitivam est sine materia sensibili : quia licet superficies non habeat esse nisi in materia sensibili, tamen in ratione diffinitiva non concipit materiam sensibilem hanc vel illam. Sunt autem omnia quaecumque vere physica sunt, diffinibilia sicut sunt concipientia materia sensibilem determinatam, sicut patet per inductionem : quia sic sunt nasus, oculus, facies, caro, os, et totaliter animal, et folium, radix, cortex, et totaliter planta : et similiter lapis, metallum, et ignis, et caetera omnia : horum enim nullius est ratio diffinitiva sine materia in qua est principium motus et mutationis, sed quodlibet istorum semper in sua diffinitione habet materiam cum principiis motus et mutationis conceptam. Et ideo palam est, quoniam in praehabitis oportet quaerere quid est, et diffinire concipiendo in diffinitione materiam hujusmodi.Ideo etiam de anima aliqua speculari est physici. De omni enim anima speculabitur, quaecumque non sine materia sensibili est : et talis est quaecumque est endelechia corporis physici potentia vitam habentis. Si qua autem anima nullius omnino corporis est actus, de ipsa prout hujusmodi est, non speculabitur physicus. Ex omnibus autem inductis patet, quod physica non poetica vel practica est scientia, sed theorica hujusmodi substantiae qualis dicta nunc est. Sic autem per omnia eadem de causa cum principium sciendi quod est medium in mathematicis, non fit ab opere nostro, neque in nobis etiam in mathematica omnium est scientia quae est theorica veri. Sed si omnis mathematica est immobilium et inseparabilium a materia mobili et determinata, non est manifestum nunc : sed oportet propriam de hoc alibi esse considerationem : quia ipsa quae de astris est mathematica, videtur esse de corpore quod est determinatae naturae mobilis, sicut de coelo et stellis : sed quoad unam ejus partem quae est de quantitatibus coelestium, licet consideret id quod movetur, tamen non considerat in eo principia motus, sed potius mensuras quantitatis eorum quae moventur et motuum ipsorum : et ideo mathematica est illa consideratio. Altera autem pars ipsius quae considerat effectum astrorum in interioribus miscet se physicae, sicut diximus in secundo Physicorum, Quod vero sufficit ad praesentem speculationem est, quod quaedam mathematicae scientiae speculantur entia determinata in quantum sunt immobilia, in quantum per diffinitivam rationem separabilia a materia sensibili et determinata per hoc quod nullum principium motus determinat numerus vel quantitas continua secundum quod est mensura tantum : nec aliquam materiam sensibilem ita vindicat sibi, quod univoce secundum esse non sit etiam in alia. Semper tamen speculatur id cujus est, non in eo quod est mobile et conceptum materiae sensibili. Si vero est aliquod ens quod simpliciter est immobile, eo quod est simplex et impartibile, nullam habens magnitudinem penitus, sempiternum, eo quod ipsum est necesse, vel immediate pendens ex eo quod est necesse esse : et est separabile

secundum esse et rationem diffinitivam, eo quod ipsum non. est nisi substantia simplex : palam est quod de hoc ipso est alicujus theoricae nosse, cum illius principium non sit in nobis. De hoc autem nosse non est physicae : physica enim non est nisi de mobilibus quibusdam. De hoc etiam non est alicujus mathematicae : quia nulla mathematicarum speculatur nisi ea

quae secundum esse sunt conjuncta : sed est alicujus theoricae prioris his, quae ab utrisque diversa est : physica namque est quidem circa separabilia, sicut universale separatur a particulari, sed non est circa immobilia : eo quod in ratione diffinitiva concipit materiam determinatam principiis motus. quaedam autem mathematica est quidem circa immobilia, sed tamen forsan est circa ea quae secundum osse sunt inseparabilia a mobili materia, sed est circa ea quae secundum esse quasi sunt in materia sensibili. Prima vero philosophia quae ab utrisque diversa est, et circa immobilia simpliciter est, et circa simpliciter separabilia. immobilia vero entia sunt simpliciter causae omnes, quae sunt sempiternae, non subjectae motui secundum esse vel secundum rationem. Tales autem maxime sunt causae esse secundum quod est. Tales enim causae sunt divinae, et sunt canae his singularibus quae manifesta sunt in mundo. Omnia enim haec procedunt ex his quae divina sunt sicut ex causis et principiis primis. Patet igitur ex omnibus quae inducta sunt, quod tres erunt philosophiae theoricae, et non plures, mathematica videlicet, et physica, et theologica sive divina. Hoc autem late in primo hujus sapientiae libro a nobis disputatum est.