CAPUT I.

In quo ostenditur, quod verum et falsum sunt in anima primo, et sunt ens animae potius quam ens ratum extra

animam. Praetermittam ergo nunc de accidente secundum accidens : satis enim sufficienter determinatum est de ipso : sed considerabimus nunc id quod est verum, cujus oppositum est quasi falsum : hoc enim ens est de compositione et divisione, quae in speciebus rerum facit anima et intellectus : accidit autem naturis rerum in intellectu esse, sicut diximus in ante habitis ubi locuti sumus de universali. Totaliter autem sive universaliter id quod sic verum vel falsum est, est circa participationem contradictionis : sicut enim in III de Anima libro determinatum est, intelligentia, est indivisi- bilium in quibus non est verum vel falsum. In quibus autem verum et falsum est, jam compositio quaedam intellectuum est. Primo enim componens et dividens inter accepta est intellectus, vel anima apprehensiva per phantasiam et aestimationem : et quod componit et dividit, sicut componi tet dividit, ita enuntia et interpretatur in voce. Et ideo voces earum passionum quae sunt in anima, sunt notae : et ideo verum et falsum quae sunt in enuntiatione, sunt signa veritatis et falsitatis quae sunt in anima. Propter quod dicitur quod veritas est adaequatio rerum et intellectuum : et quia voces etiam sunt signa rerum, ideo iterum in eo quod res est vel non est, oratio vera vel falsa est. Totum vero hoc ens est circa contradictionis partitionem. Contradictio autem est oppositio propositionum, cujus non est medium secundum se : universaliter enim omnis affirmatio in compositione est, negatio autem in distinctione sive divisione : falsum autem hujus entis est participatio oppositionis contradictoriae. Et ex his patet, quod verum hoc in compositione est, quam compositionem non facit nisi intel-

lectus : quia, res ipsae sino complexione sunt, et quaelibet ipsarum non est nisi una. Et cum praedicatur aliquid de aliquo, sive sit essentialis praedicatio, sive accidentalis, quoad compositionem ipsam nihil differt : quia utraque compositio est, et aequaliter una sicut alia : et si omne quod scitur, per sua principia sciatur, cum talis compositio principium efficiens habeat intellectum, et subjectum primum, constat quod non terminatur ens talis compositionis nisi per intellectum componentem et dividentem et per intellectum in effectu qui est subjectum ipsius. Adhuc autem, sicut patet: ex his

quae de universalis natura supra diximus, praedicata enuntiationum et subjecta componuntur et dividuntur prout sunt in lumine intellectus, sicut sunt in forma prima : et finis est aliquo modo .forma eadem, in qua intellectus invenit seipsum : et tunc est adeptus seipsum : et tunc omnia hujusmodi entis principia sunt in intellectu, nec per alia entitatis suae principia potest determinari : quia ea quae componuntur omnia, aliam penitus habent entitatem : et sicut diximus in ante habitis, non debent inquiri de rebus alia principia quam quae sunt sibi propria : quia sapientis est, ut in primo hujus sapientiae libro diximus, omnia sicut decet scire : et hoc est in quantum expostulat uniuscujusque natura : et par potestatum est in geometricis probabiliter et ex conjecturis et in rhetoricis disciplinabiliter persuaduere. Et ideo philosophus determinat de vero sicut ipsum se habet : et hoc sufficit, nec est plus requirendum. Amplius falsum licet nihil sit in re , tamen est ens apud intellectum, .nec determinatur nisi per ea-.dem principia quae sunt principia veri : quia . dividens est intellectus et idem subjicitur eidem. Et quae dividuntur, dividuntur prout sunt in lumine intellectus et ad finem adipisciendi seip- sum in his. Et hoc subt.ili.ter a nobis probatum est in secundo libro de Intellectu ei Intelligibili. Talis igitur determinatio est enti quod est verum, et enti quod est falsum propria : nec per aliam valet determinari essentialitas ipsius : quia tamen ea qua) facit intellectus, referuntur ad rem, eo quod sunt principia eadem rei et veri quod est in anima, quamvis non sint eodem modo accepta, ideo verum respectum quemdam dicit et dependentiam ad rem extra : sed tamen esse veri non est nisi in anima. Quomodo autem accidit intellectui simul intelligere res in compositione existentes, sive etiam in oppositione aut separatim, sicut sunt ea quae sunt sine complexione vel oppositione, alius sermo habet determinare : quia hoc spectat ad scientiam. tertii libri de Anima , ubi locuti sumus quod intelligentia indivisibilium est in his in quibus non est verum vel falsum : ubi autem verum et falsum est, inde compositio quaedam intellectuum est : et incomplexa non collata ad invicem, sicut dixit Empedocles, sunt sicut multorum capita germanorum sine cervice, quae postea Iite et amicitia complexa et composita vel divisa sunt per intellectum purum et immixtum, sicut dicit Anaxauoras : ideo quando componit germana, est compositio vera : et quando dividit litigantia, vera est divisio : et si componit lifigantia, et dividit germana, sunt compositio et divisio falsa. Sic igitur cum ea

quae componuntur in lumine sint intellectus, et componens sit ipso intellectus, et subjectum sit intellectus, et finis sit intellectus adeptio, constat quod iterum primo non est nisi in intellectu.

Cum autem opposita componit, non sunt opposita nisi in materia extra animam : ostendimus enim in his quae de anima et intellectu et intelligibili disputata sunt, quod formae rerum per hoc habent esse in anima, quod sunt lumen

quoddam intelligentiae agentis, et secundum quod sunt tale lumen, non habent oppositum : sicut etiam in scientia de Sensu et sensato diximus, quod colores secundum esse spirituale quod habent in perspicuo, non habent oppositum, et in quolibet uno puncto medii perspicui possunt inesse secundum esse spirituale albedo et nigredo : quia aliter per idem spatium undique non viderentur album et nigrum ab e regione contra se aspicientibus. Et secundum Democritum qui dixit lumen corpus esse subtile quod est defluxus continuus luminosi corporis in perspicuum pervium et determinatum, est hujus exemplum, quod cum radii diversorum luminarium Solis et Jovis et aliorum defluant in medium in oppositis virtutibus, tamen simul sunt in quolibet puncto perspicui inconfusi et impermixti, propter esse spirituale quod habent.

Sic igitur simul et separatim comploctondo et sine complexione plura et opposita accipit intellectus . Dico autem simul et separatim quasi acceptio sua non sit deinde , ita quod sit unius primo et alterius postea, sed plura complexa sunt unum quid compositum per intellectum, et uniente compositione fiunt unum : falsum enim et verum non sunt in rebus sicut bonum et malum. Ostendimus enim in fine primi Physicorum, quod prima principia entis mobilis sunt bonum et malum : quia forma est sicut divinum et bonum et optimum, in quod est materiae appetitus : privatio autem non machinatur nisi ad maleficium ab aliquo procedente intellectu: et cum hoc sint entis principia, oportet ipsa esse in rebus : verum autem et falsum non sunt nisi in mento. Falsum autem plus est in mente quam verum : quia falso in re extra nihil correspondet, propter quod relatum ad rem est non ens : vero autem aliquid correspondet per modum causae, sicut supra diximus. Et haec dicimus de vero et falso, quae sunt compositionis et divisionis . Circa simplicia enim, hoc est, incomplexa, et circa quid est quod dicit diffinitio, est

verum, sicut in quinto libro hujus sapientiae supra distinximus, quod non est in mente, sed in re ipsa extra mentem accepta. Ens ergo verum et falsum sunt separata a rebus et sunt in anima: et supra quidem, ubi diximus de universali, diximus quaedam de hujusmodi separatis : cum subtilitate autem omnia quaecumque speculari oportet de hujusmodi ente separato, et circa non ens separatum quod tali enti opponitur, posterius erit perscrutandum infra in libri hujus sapientiae duodecimo et decimo tertio, ubi omnes diversitates opinionum circa tale ens existentium inducemus , et quid veritatis habeant ostendemus.