CAPUT VI.

In quo ex praedictis declarantur partes et ordo primae philosophiae.

Redeamus igitur ad propositum, dicentes quod fere omnia contraria reducuntur ad unum et sicut ad principium : quia cum idem sit unum, sicut diximus, et illi opponitur diversum, a diversitate incipit omnis contrarietas et omnis oppositio. Dico autem fere propter oppositionem privativam quae relinquit subjectum : et quoad hoc a, diversitate non incipit : haec autem speculata sunt in parte in Logicis et speculanda sunt melius posterius in egloga, hoc est in distinctione contrariorum : et in quantum principiantur ab uno, in tantum speculatio eorum pertinet ad istam philosophiam : quia tamen speculatur Philosophus de ente, et primum ens ex quo alia pendent

et , entia nominantur, est substantia, quot sunt substantiae, tot sunt partos philosophiae primae. Sunt autem substantiae separatae quae primae sunt in esse secundum omnes sui differentias, licet ultimae sunt in nostra cognitione, et sunt substantiae physicae quae secundum suas differentias posteriores sunt in natura, licet priores sint in nostra cognitione quae a sensu incipit : et ideo sequentes facilitatem doctrinae in septimo et octavo determinabimus quidditates physicarum substantiarum, et sua consequentia, sicut potentiam et actum, unum et multum in nono et in decimo, et tuncin undecimo libro deinceps et de separatis cum subtilitate loquemur. Ex his igitur patet, quod necesse est esse aliquam primam philosophiam habentem istas substantias, et similiter habentem cognoscere unum et ens. Omnia enim ista recta ratione existunt habentia pro generibus primis unum et ens.

D co atem unum et ens osse genera : eo quod sunt prima subjecta, ad quae omnia alia se habent per informationem et additionem, sicut diximus in ante habitis. Ex quo prima philosophia est de his, necesse est etiam quod scientiae librorum in quos ista philosophia dividitur, sequantur hoc sicut diximus : est enim Philosophus in hac parte similis illi qui dicitur mathematicus. Mathesis enim habet partes in quibus quaedam est scientia prima, sicut in quanto discreto est arithmetica prima, et in quanto continuo geometria est prima. Est autem in discretis secunda scientia, sicut musica : et in continuis, sicut perspectiva : et sunt in mathematibus aliae deinde scientiae, sicut in discretis scientia Algorismi et de pugnis numerorum, et scientia abachi et hujusmodi : et in continuis scientia de planimetria et cosmiinetria et de ponderibus et de ingeniis. Et sic etiam partes habet philosophia prima de substantia et accidente, quae erit scientia libri sexti : et de quidditate substantiae, quae erit scientia libri septimi, et de substantia

physica, quae erit determinanda in octavo, et de consequentibus substantiam et

unam substantiam, quae erunt scientiae noni, libri, quoniam potentia et actus sequuntur primum ens, et unum et multum, et idem et .diversum et contrarium sequuntur primum unum : et potentiam et actum considerabimus in nono, et unum et multum et idem et diversum et contrarium pertractabimus in decimo, et undecimo, et deinceps attingemus ad loquendum de substantiis separatis : et in his complebitur tota ista philosophia. Quoniam autem est istius scientiae speculari ea quae opponuntur uni, et uni opponitur pluralitas quacumque oppositione, oportet quod ista scientia speculetur et negationem et privationem unius : utraque enim istarum oppositionum speculatur unum, cujus aliqua oppositio est sicut negatio, et aliqua sicut privatio : haec autem negatio cujus oppositionem aliquando importat unum, est duplex : aut enim simpliciter dicitur extra genus et negat universaliter, quia non est illi universaliter conveniens : aut negat in genere, quia scilicet non est illi conveniens de his quae sunt alicujus generis determinati. Hoc autem est, quia sicut diximus in praehabitis, unum non addit supra ens nisi modum negationis : est enim unum indivisum in se et divisum ab aliis : et cum actus negationis sit dividere, est unum non alia sibi opposita, et cum sic negatur ab aliis sibi oppositis, quae sunt plura et multa et pauca, his enim opponitur, potest esse oppositio negationis, et potest esse oppositio privationis. Et sicut oppositio negationis potest esse oppositio universalis negationis in omni genere vel in genere determinato : sicut si dicam unum in discretis esse negativum pluralitatis, aut paucitatis, aut multitudinis, sicut par et impar negative possunt opponi in genere numeri. Quando autem habet oppositionem privativam ad sua opposita, accipitur ut potentia privata formis opposi-

torum suorum : et hoc est quando accipitur ut potentia omnis numerus : quia sic potentia est pluralitas, et potentia multitudo, et potentia paucitas. Omnes autem istos modos oppositionum unius oportet determinare hanc scientiam : huic enim uni quod haec scientia considerat, adest differentia harum oppositionum, sicut diximus. Et causa differentiae est, quia intellectus ejus est in negatione. Absentia enim unius in suis oppositis negatio est ipsius in oppositione qua opponitur ut negatio : in oppositione autem privationis quaedam fit natura subjecta quae potentia est sub formis suorum oppositorum : et de illa dicitur privatio. Horum autem omnium causa est, quod unum extra genus est, et unum in genere. Extra genus quidem universaliter convertitur cum ente : in genere autem unum quidem in substantia facit et est idem, et in qualitate est simile, et in quantitate est aequale, et sic de aliis. Oportet igitur quod unum extra genus importet modum negationis extra genus, et unum in genere importet modum negationis in genere. Si autem accipitur ut potentia pura, importabit modum privationis.

Quia igitur omnes istos oppositionis modos habet unum, et pluralitas opponitur uni, oportet quod jam dictae scientiae quae est prima philosophia, sit cognoscere quaecumque his opponuntur quae dicta sunt praedictis modis oppositionum: et habebit cognoscere quaecumque opponuntur his quae dicta sunt praeinductis modis oppositionum, et habebit cognoscere opposita modis unius, quod in uno sumitur genere, sicut diversum, et dissimile, et inaequale, et quaecumque alia uni. in. eodem genere dicto opponuntur, aut

quae sunt dicta, secundum ista opposita, aut etiam quocumque modo dicuntur secundum pluralitatem et unum sicut causata ab ipsis : unum enim in genere substantiae dicitur idem, et unum in genere qu.aiita.tis dicitur simile, et unum. in genero quan titatis dicitur aequale : et

his opponitur diversum et dissimile et inaequale causata a pluralitate in dictis generibus accepta : et ideo diximus quod. negatio unius duplex est , extra genus secundum quod cum ente convertitur, in genere quando in uno determinato genere accipitur, ut idem, simile, et aequale : unum autem eorum quae sic uni opponuntur in genere uno accepto, est contrarietas. differentiae namque accipiuntur in genere determinato, et differentiae sunt contrarietas generis in quo potestate sunt differentiae : contrarietas autem diversitas est et causa diversitatis.

Ex omnibus igitur inductis planum. est, quod cum multipliciter dicatur unum, oportet quod et ea quae dicta sunt oppositionum, multipliciter dicantur : attamen quia non dicuntur aiquivoco, omnia haec est cognoscere unius et ejusdem scientiae. Non enim sic multipliciter dicta sunt simpliciter diversa sicut aequivoca : sed erunt aequivoca, si nec secundum primum dicerentur a quo nomen accipiunt : nec dicerentur ad unum ad quod dependent secundum rationem : tunc enim omnino esset ratio substantiae diversa : et ideo de eis non posset determinare una et eadem scientia. Hoc igitur est causa divisionis et ordinis partium hujus scientiae. Quoniam vero omnia sic multipliciter dicta referuntur ad id quod primum et principaliter habet nomen illud et rationem, sicut verbi gratia quaecumque multipliciter unum dicuntur, referuntur ad primum unum, quod principaliter unum dicitur, et similiter dicendum est se habere in aliis multipliciter dictis, sicut est idem, et diversum, et contrarium, et his similia, oportet quod sigillatim sic reddendum sit ad. primum cum divisum et distinctum est, quoties sive quot modis dicitur in. singulis praidicamentis quae tali multiplicitate communiter de multis dicuntur : oportet enim distinguere quomodo singula ad suum primum dicuntur : in tali enim multiplicitate dicitur hoc quidem habendo illud primum per nomen et

principalem rationem : illa vero alia dicuntur nomine illa faciendo actionem aliquam illius, sicut vetula dicitur medica : alia vero secundum quosdam alius modos dicuntur. Sic igitur oportet nos in hac sapientia specialem inducere librum, ut distinguamus quoties singulum talium dicitur, et ille erit liber quintus.

De principiis autem entis et de statu principiorum oportuit fieri librum primum et librum secundum. Et quia principia sunt per quae determinantur hujus scientiae quaesita, et oportuit praescire quaesita, oportuit de quaesitis inducere librum tertium. Qualiter autem quaesita sunt determinanda per principia, et qualiter in unam scientiam reducuntur, et quo ordine terminanda sunt, oportuit scire per istum librum quartum.

Palam est igitur illud quod in quaestionibus in praecedenti libro dictum est, quod unius et ejusdem scientiae est sermonem habere de his omnibus quae sequuntur unum, et de substantia et consequentibus ejus : hoc enim fuit unum dubitatorum in quaestionibus : quia licet plures fuerint quaestiones, tamen circa unum versantur omnes. In sex enim quaestionibus quae sunt a septima usque ad duodecimam inclusive, haec quaesita sunt, utrum scilicet unius et ejusdem scientiae esset determinare de substantiis et consequentibus vel non.