CAPUT II.

De distinctione hujus nominis, quoa est causa.

Causa autem quae minoris ambitus est quam principium, consequenter distinguenda est : videtur autem a nobis tenendus esse idem modus quem tenuimus in secundo Physicorum , nisi quod hic dicemus causas secundum quod sunt entis : ibi autem diximus eas secundum quod corporis mobilis. Causa igitur dicitur uno quidem modo, ex quo sicut ex materia fit aliquid, ita quod sit in ipso causato existente, sicut aes dicitur causa statuae sive idoli : et sicut argentum dicitur causa phialae sive scyphi, et horum similium genera dicuntur per modum dictum causae. Alio vero modo causa dicitur forma sive species et exemplar, quod a quibusdam Graecis paradigma vocatur : haec autem causa quae sic vocatur, ratio est et quid erat esse, sive rei quidditas : et hujus quidditatis genera quae cadunt in. cujuslibet rei diffinitione, sicut causam formalem et rationem ejus notae quae est diapason, est proportio dupli, sic habent se duo ad unum secundum speciem, et ex toto sive universali-. ter forma ejus est numerus : quia ille est ultimum genus talis formae. Hoc etiam modo partes essentiales quae cadunt in diffinitione, sunt formalis causa. Nos autem hic ordinamus causas secundum quod sunt causato propinquiores. Sicut enim materia est propinquior quam forma : quia forma aliqua est etiam secundum modum aliquem extra. Nulla autem materia et secundum nullum modum est extra : omnis autem materia est intra

causatum, Amplius autem causa etiam dicitur id unde est primum principium motus aut quietis, sicut consiliator est causa, et pater pueri sic causa est, et generaliter omne faciens hoc modo est causa facti, et hoc modo mutans sive movens est causa mutabilis quod movetur.: haec enim causa prius secundum esse est quam finalis : quia motus efficientis ad finem stat quando secundum esse includit ipsum. Amplius autem causa dicitur principaliter et primo quod .est causa ut finis : hoc autem est quod est cujus causa sunt omnia alia , sicut saepius in ante habitis determinatum est, sicut causa ambulandi est sanitas. Nam quando quaerimus quare aliquis ambulat , respondentes dicimus ut sanetur, et ita respondentes putamus nos causam reddidisse. Est autem finis duplex, ultimus scilicet qui est finis in quo quiescit intentio moventis : et finis circa illum qui est terminus moventis cujuscumque operis ad finem illum ordinatus : et sic dicuntur fines quaecumque movente aliquo fiunt infra finem ultimum, sicut fines dicuntur circa sanitatem attenuatio, seu purgatio, aut pharmacia, aut organa sive instrumenta medicinae, sicut clyster, et chirurgia, et hujusmodi. Ista enim omnia sunt finis causa sicut differunt ab invicem in modo : quaedam enim horum sunt organa sive instrumenta : quaedam autem sunt opera medicinae, sicut attenuatio et purgatio. causae igitur fere tot modis dicuntur. Dico autem fere, quia divisio essentialis causarum est in quatuor dictos modos : sed modi accidentales causarum sunt plures, sicut inferius ostendemus. Accidit autem sic multis modis dictis causis, quod multae ejusdem rei sunt cau

sae immediatae et non secundum accidens, sed non in una ratione causalitatis, sicut causa statuae sive idoli efficiens quidem est effector statuae, et aes est causa materialis statuae ejusdem : et sunt hae causae ambae non secundum aliud aliquid sive secundum accidens, sed sunt causa sta- tuae in quantum est statua : sed non eo-, dom modo, sicut diximus : sed hoc quidem est causa sicut materia, scilicet aes : illud vero est causa unde motus sive efficiens, effector scilicet statuae. Adhuc autem istae

causae comparatae adinvicem sunt causae ad invicem, ut dolor sectionis causa est efficiens sanitatis, et sanitas est causa dolendi sive doloris : sed non eodem modo et secundum unam causalitatis rationem, sed sanitas est causa dolendi ut finis, et dolere est causa sanitatis ut unde motus sive efficiens. Amplius autem idem in eodem genere causalitatis aliquando est causa contrariorum. Quod enim praesens alicujus effectus est causa, hoc absens causa videtur quandoque de contrario, sicut absentiam gubernatoris dicimus esse causam perditionis navis, cujus praesentia erat causa salutis : utraque vero praesentia scilicet et privatio causae sunt in genere causae moventis.

Omnes vero causae dictae in quatuor modos cadunt manifestissimos et essentiales. Nam elementa sive litterae syllabarum et materia in mechanicis factorum, et ignis et terra, et hujusmodi simplicia omnia quae quidam ponunt elementa corporum commixtorum et compositorum, et partes totius compositi expartibus,sicut heterogenia in partibus animalium componuntur ex homogeniis, et etiam suppositiones sive propositiones conclusionis, omnia sunt causae sicut ex quo fit res sicut ex materia : sed in hoc differunt, quod quaedam horum sunt quasi subjectum formae artificialis vel naturalis,sicut materia factorum, et materia corporum naturalium : quaedam sunt materia et virtus ejus quod fit ex. ipsis, sicut litterae sunt materia syllabae ordine aggregationis in ea, et elementa simplicia corporum sunt materia per mixtionem ab excellentia contrariorum : quaedam autem sunt sicut compositione sua constituentia, sicut partes constituunt totum :

et quaedam sunt sicut necessitas quae per oppositum modum est in disciplinis et naturalibus et mechanicis, sicut ostendimus in II Physicorum, et sic sunt suppositiones materia conclusionis, aliquo existen te in ea : quoniam ex ambabus extremitatibus conclusio conficitur, et Ipsa conjunctio extremitatum est per medii virtutem. Causa autem quae est ut quid erat esse sive quidditas, est diversificata ut forma totius sive totalitas et forma compositionis et species : sed species est materiae totum partium et compositio mixtorum. Sperma vero et medicus et consiliator et universaliter omne efficiens, omnia haec sunt causa quam vocamus causam unde est principium motus et permutationis, aut status sive quietis : sed sperma est resolutum in spiritum moventem materiam generationis animatorum ad organa deservientia ad vitae potentiam. Medicus autem ex forma quae est in anima, movet ad sanitatem per id quod juvat naturam. Consiliator autem movet ad eligendum in dubiis per nos operabilibus. Alia autem sunt causa sicut finis et bonum aliorum quae sunt propter illa. Illud enim quod est causa, cujus causa fiunt omnia alia, vult esse optimum in eo quod finis ultimus appetitus moventis et mobilis. Quantum autem ad istam attinet intentionem nihil refert dicere finem sive bonum simpliciter sive apparens bonum, quod est bonum huic et hic et nunc, et non simpliciter omnibus, neque ubique, neque semper bonum. causae igitur per essentiam divisae hae sunt : et tot sunt species earum, quot sunt dictae a nobis. Modi autem causarum accidentales sunt quidem multi numero valde. Hi tamen modi capitulariter in summa accepti sunt pauciores : secundum accidentales enim modos causae divisae dicuntur multipliciter etiam quae sunt conspeciales in una specie, et ratione causalitatis acceptae : efficientes enim dicuntur secundum multos modos quae conspeciales sunt et similiter materiales, et eodem modo formales et finales : et est unus modus conspecialium causarum quae dicuntur prius et posterius una ad aliam in comparatione ad unum et eumdem effectum, sicut in conspecialitate causae efficientis istius effectus qui est sanitas, dicitur causa proxima hic. medicus, et remotior medicus, et remotissima dicitur artifex. In conspecialitate autem causarum formalium unius et ejusdem effectus qui est diapason, proportio dupli in tonis, causa est prima, et remotior est proportio dupli, et remotissima est numerus : et in omnibus conspecialibus causis semper illa quae sicut species et genera sunt continentia singulares et proprias causas, sunt posterius et remotius causae, et ipsa singularia sunt propinquius causae ejusdem effectus. Eaedem autem causae dicuntur communes et propriae : quia commune et proprium cum priori et posteriori, et propinquo et remoto in eodem ordine causarum facit unum modum : et in isto modo omnis communis et remota potest fieri propinqua et propria per appositionem et determinationem propriorum supra communem.

Amplius autem secundus modus divisionis conspecialium causarum est, ut causa per se et causa per accidens respectu ejusdem effectus : et hoc modo accipitur etiam propinquum et remotum si accipiantur genera ejus quod est causa per accidens, sicut dicimus Polycletum esse causam statuae, aliter statuae factorem : quia statuarius est causa per se, Polycletus autem per accidens, in eo quod accidit ei statuarium esse, et accidit etiam statuario Polycletum esse : et in hoc ordine accipiuntur commune et proprium : quia accipiuntur ea quae sicut genus et species continent causas per accidens, sicut dicimus quod homo est causa statuae : aut etiam universaliter accipiendo dicimus, quod animal est statuae causa, eo quod. Polycletus qui est propria causa, per accidens est homo, et homo est animal. Contingit autem non solum ponere causam per accidens, sed etiam causam

quae est accideris, et per accidens causa quae quidem est accidens accidentaliter causa existens : et in ista quidem contingit accipere propinquum vel remotum., sicut si album vel musicum dicamus esse causam statuae, eo quod statuarius est albus musicus : et si dicamus coloratum vel disciplinatum esse causam statuae et non solum tale per accidens, quod est in seipsa substantia, sicut Polycletus aut homo aut animal. Licet autem isti modi conjungantur unus cum alio in his quae causae dicuntur, differunt tamen: quia alia omnino est ratio communis et proprii, et alia ejus quod est per accidens et per se, sicut patet cuilibet.

Prae omnibus enumeratis quae scilicet communiter et proprie sunt dicta, et quae sunt dicta per se et secundum accidens,

quaedam dicuntur ut potentia causae,

quaedam, autem dicuntur causae ut actu agentia. Sed iste modus non addit super alios modos naturam aliquam specialem : quia ipsa natura una et eadem qua causa propria est propria, vel remota est remota causa : accipitur autem ut potentia agens, aut ut actu agens. Et similiter est de natura qua causa per se est per se causa, et qua causa per accidens est causa per accidens, sicut diximus causam aedificationis esse aedificatorem in potentia, quia ex habitu artis potest aedificare cum voluerit : sed aedificantem dicimus In actu agentem ipsam aedificationem. Sicut autem diximus, quod causarum modi accidentales sunt multi, ita multi modi sunt eorum effectuum in quibus dicuntur causae, sicut dicitur causa esse hujusmodi effectus, qui est haec statua, aut statuae, aut imaginis, aut etiam aeris figurati : aut secundum materiam dicitur causa hujus aeris, aut aeris, aut metalli, aut universaliter materiae : et in accidentibus similiter accipitur effectus secundum diversitatem accidentium, sicut patere potest cuilibet.

Amplius autem non in re solum simpliciter, sed secundum complexionem subjecti et accidentis vel etiam accidentis cum accidente dicuntur causae. Et iste

est tertius modus specialis causarum, ut si dicamus non Polycletum secundum se, nec statuae factorem secundum se, sed complexe Polycletum statuae factorem esse causam statuae. Sic igitur cum multi sint modi causarum omnes sunt in pluritate capitulariter accepta, sex numero, dupliciter acceptis tribus modis Inductis : aut enim sunt ut singulare, aut ut genus continens, sicut dicit primus : aut secundum se, aut secundum accidens, sicut dicif secundus modus, in quo etiam est accipere commune ut genus accidentis, sicut diximus : aut ista accipere est complexa aut simpliciter et incomplexa dicta, sicut dicit tertius modus. Sic igitur per opposita In tribus modis dicta sunt sex modi causarum. Amplius omnia ista accipiuntur ut agentia secundum actum, aut secundum potentiam causa dicta : et sex multiplicata per duo quae sunt potentia et actus, faciunt numero duodecim : differunt autem in tantum., quando sic per potentiam et actum accipiuntur, quod quando causa singularis proxima causa accipitur secundum actum agens, tunc simul sunt, et non sunt eadem manentia et posita in esse vel. destructa cum his quorum sunt

causae : et sic singulariter acceptis secundum, actum : quia sic sumpta causa posita ponit effectum, et e converso : et destructa destruit, ut hic medens secundum actum hoc convalescente secundum actum convalescentiae, hic aedificator secundum actum cum hoc aedificato secundum actum aedificationis, quae vero sunt secundum potestatem causae non semper. Non enim simul corrumpuntur aedificium et aedificator secundum potestatem. Si enim accipiatur aedificator secundum potestatem quam habet ex habitu, non est causa propria et per se aedificii, sed appropriantur per hoc quod aedificet in actu, hoc est, ex hoc quod fluat ab ipso motus aedificationis : et haec est causa propria aedificii eodem modo non secundum potestatem, sed secundum actum accepti. aedificium enim secundum actum aedificationis acceptum est

aedificium subjectum aedificationi secundum actum : aedificium autem quod est lectus vel domus, est apotelesma Graece vocatum : et hoc est factum, ab aedificatore per aedificationem, et inter aedificatorem et tale apotelesma sunt multae causae aliae efficientes, sicut dolatio, compaginatio, et conclavatio, et partium compositio ad hanc figuram quae est ultima causa efficiens artificiati, et est et non est cum artificiato existente vel non existente.