CAPUT XIII.

Ei est digressio declarans superius inductos modos multiplicis generis, et secundum quem modum differentia sit qualitas generis.

Oportet autem scire, quod modi qui de multiplicitate generis et differentium genere dicti sunt, omnes ad unum respiciunt : generatio enim continua unius primo est generis, eo quod id quod primo unum existens communicabile est multis, est genus : et si species communicat se multis, hoc non convenit ei primo, sed convenit ei in quantum est aliquid generis : nec convenit alicui ante genus, quia illa quae communicant ante genus exi-

stcntia, non communicant univoce, sed per analogiam. Amplius species non communicat se nisi per divisionem materiae : genus autem secundum formalem multiplicationem se communicat, quae verior est communicatio, eo quod formae quibus communicat se genus, de ipsa exeunt generis potestate, materia autem de potestate speciei non exit. Generatio enim continua primo et per se est generis : genus enim dicitur sicut a movente primo, in tali communicatione oportet quod illud sit particulare, quia talis motus non nisi particulari convenit : sed cum probatum sit talem communicationem primo generis esse, constat quod et movens ad talem communicationis fluxum non habet primo virtutem moventem ad hoc, nisi ex. natura generis quae est in ipso : patet igitur quod etiam secundus modus ad genus respicit, quia licet sit actus particularium virtutum, tamen quibus fiunt actus omnes insunt particularibus a natura. Isti igitur sunt duo modi magis improprii.

Tertius autem modus minus improprius est : in hoc enim dicitur subjectum primum : sed quia non in toto subjicitur, ideo aliquid habet improprietatis. Est autem adhuc et alius in illo modus improprietatis : quia et figura non est in eodem genere cum superficie et corpore : et si quidem superficies et corpus vere genera essent figurae superficialis et corporalis, oporteret quod differentiae cum genere essent ejusdem generis, eo modo quo differentia ad genus reducitur. De modo autem illo in sequentibus erit manifestum. Haec autem quae dicta sunt circa modum tertium, valde sunt notanda : quia circa modum illum usque hodie plurimi erraverunt.

Quartus autem modus verus est, qui est ille quod subjectum primum in orationibus diffinitivis subjectum dicitur esse, cujus qualitates sunt differentiae : et juxta Illinc modum sumitur modus tertius. Quod autem qualitas generis dicitur differentia et non speciei, ideo est, quia

ipsa non est qualitas ejus cui dat osse, et ipsum in esse constituit : speciei autem dat esse et ipsam in esse constituit:et ideo ipsius speciei est substantia propria : genus autem non constituit in esse, nec dat ei esse, sed consequitur ipsum: et quia consequitur ipsum genus, nec aliquid aliud in quid praedicatum est de ratione ejus, et ideo secundum totam essentiam ipsius remanet qualitas, quod non facit species in cujus ratione est quid quod est genus. Et haec est causa, quod id quod simpliciter est genus, est tantum quid. Quod autem est differentia, est quale tantum. Et quod est participaris utrumque, est qualis quid, et hoc est species, vel id quod secundum diversos respectus est species et genus.

Sunt tamen quidam contra hoc objicientes : dicunt enim quod id quod praedicatur de aliquo ut ens de ratione ipsius, aut est communissimum praedicatum, aut non. est communissimum, sed est in alio quodam communiore. Differentia autem praedicatur de aliquo, sicut ens de ratione ejus de quo praedicatur, quia sic praedicatur de specie : non autem praedicatur ut praedicatum communissimum . Praedicatur igitur ut ens in alio communiori. Omne autem quod est praedicatum in alio communiore existens, habet differentiam per quam differt ab his quae sunt secum in eodem : igitur differentia habet differentiam. Est autem haec objectio Alfarabii et Avicennae philosophorum, quam et sic solvunt dicentes, quod haec propositio, quod omne quod praedicatur de aliquo ut ens de ratione ipsius, aut est praedicatum communissimum, aut est in alio communiore, propositio est quae concedi potest in aliquo : quia esse in genere communiori dupliciter dicitur : aut enim est in genere communiori, ita quod illud communius genus sit de ratione ipsius, aut ut sit concomitans ipsum. Cum autem additur quod differentia praedicatur de specie, hoc simpliciter dicunt esse verum : quoniam rationale praedicatur de homine, et aliae

differentiae praedicantur de aliis speciebus: non enim ipsa rationabilitas differentia est, sed potius rationale : et cum hoc iterum dupliciter dicatur, de habente videlicet animam rationalem, et hoc est homo, et sic non est differentia, sed differentiam habens : et dicitur de actu sive endelechia quae est essentialis actus qui est ejus quod habet animam rationalem esse in eo quod rationale est, et sic est differentia quae cum genere constituit speciem. : et hoc modo praedicatur differentia de eo cujus est differentia : illo autem modo quo accipitur ut rationalitas, non praedicatur nisi ad modum generis de hac rationabilitate et de illa. Cum aulem ulterius concluditur, quod differentia non existens praedicatum communissimum, sit in alio communiori, dicunt hoc posse concedi sub hoc sensu, quod in genere esse dicitur id quod concomitatur genus . Haec autem solutio licet bona et vera sit, tamen aliquid addendum videtur, ut intelligatur. Genus enim dupliciter concomitari potest, ut videlicet subjectum tantum, vel ut subjectum et principium quoddam. Si ut subjectum, tunc cum illo quod sic concomitatur, non constituit aliquod unum , sicut corpus concomitatur praedicationem colorati : quia si est coloratum, est corpus. Aliquando autem comitatur genus aliquid sicut subjectum simul et principium, sicut concomitatur differentiae positionem. Differentia autem per divisionem exit a genere, et est in ipso, et principiatur ab ipso, sicut determinatum et perfectum principiatur ex indeterminato et imperfecto : et sicut formae principiantur ex materia, eo quod inchoatio ipsarum est in ipsa : et ideo genus et generis potentia perficitur et determinatur ex differentia : et in constitutione speciei non additur sibi differentia ut penitus aliud, sed potius ut idem determinatum. Quod autem sic est in genere, non habet genus, ut ens de ratione sui : et ideo non sequitur quod habeat differentiam, sed potius est simplex actus seipso, hoc est, tota sua quidditate differens ab omnibus aliis in eodem genere secum existentibus. Et

haec valde notanda sunt, quia plurimam in hac scientia et sequentibus habent utilitatem.

Sed attendendum est, quod sicut diximus, differentia nunquam est designanda ut abstracta, ut,verbi gratia, rationalitas et irrationalitas differentiae dicantur : quia ista significatio non est nisi in modo intelligendi differentiam per modum naturae existentis per se, cujus essentia acquisita est ex principiis suae diffinitionis : et hoc modo non est acquisitum esse differentiae, cum ipsa sit qualitas simplex, sed intellectus differentiae est sicut si ponamus non esse naturam hominis, et adhuc remanere hominem in esse animalis rationalis : tunc intelligamus actum animalitatis ultimum secundum illum modum quo est actus ejus I quia sic non est abstractum, sed in esse acceptum : sic enim semper est simplex, et tamen semper est in aliquo quod determinatur et perficitur per ipsum : esse enim in potentia et esse in actu idem est, et ejusdem esse secundum substantiam : et non differt nisi pur esse potentiae et esse actus, in eo quod est actus, et in eo quod est potentia : quae differentia in substantiali esse nullam facit diversitatem. Et hoc patet cum dico mensuram, et addo lineam quae est mensura secundum solam longitudinem determinata, nihil addo quod in mensura non fuerit, vel quod a mensura diversum. : sed id quod fuit potentia et indeterminatum, feci esse actu et determinatum : esse autem indeterminatum et in potentia et esse determinatum et actu demonstrant quidem principiorum quamdam diversitatem, sed non inducunt aliquam diversitatem in ipso esse secundum substantiam.

Amplius autem ex his patet, quod differentia substantiae substantia est, et differentia accidentis est accidens : quia non potest esse nisi in substantia, cujus principium substantia est, et cujus effectus

est substantia. Similiter autem non potest esse nisi accidens, cujus principium accidens est, et cujus effectus est accidens. Ostendimus autem principium differentiae esse genus : quamvis enim non sit principium effectivum, est tamen principium in quo tota est differentia secundum esse confusum et inchoativum. Ex hoc autem ulterius patet, quod si in genere non sit differentia secundum potestatem formalem, differentia per divisionem non exibit a genero : et si differentia per divisionem non.exit a genere, differentia cum genere non constituit speciem : et sic genus non erit genus. Ex his igitur patet generis et differentiae natura.

Facile autem est ex his cognoscere diversa genere secundum modum superius assignatum : quoniam ex quo in genere sunt differentiae oppositae et primae maxime distantes, ex quibus sunt omnes mediae differentiae, et ideo non sunt primae, oportet quod potestas generis sit forma quaedam ambiens differentias oppositas. quaecumque autem ambiuntur una formali potestate secun dum rem accepta, transmutantur ad invicem. quaecumque ergo sunt in genere uno, eorum est transmutatio ad invicem, et est causa vera, quare ad invicem transmutantur : quia sic sunt ejusdem potentiae : sublata igitur hujusmodi causa tollitur effectus, et sic diversa genera sunt unum : quia ad invicem non est transmutatio. Et sic patet omnium quae inducta sunt clarus intellectus.