CAPUT XXX.

De modo intellectus substantiarum separatarum.

Ea autem quae sunt circa intellectum hujus substantiarum separatarum, quasdam habent difficultates quas oportet determinare. Una autem illarum est, quae videtur esse ex numero eorum quae apparent omnibus, et est quasi communis conceptio ab omnibus supposita, quod intellectus et intelligere separatarum substantiarum sit quoddam maxime divinum secundum intelligendi modum. Cum autem talis sit intellectus dictarum substantiarum, maxime difficultatem habet

quaestio intelligendo sic se habens : aut enim substantia intelligit separata, aut non intelligit. Et si intelligit, aut intelligit secundum actum, aut secundum habitum. Si intelligit secundum actum, aut sic intelligit, quod intellectus et intelligere et res intellecta idem sint, aut quod

haec sint diversa. Haec enim omnia sunt dubia, quae inquirere oportet. Et siquidem non intelligit, tunc non erit substantia intellectualis : et tunc quaeramus quid erit secundum naturam insigne substantia separata, cum constet naturam non intellectualem non habere aliquid nobile sive insigne ? Si autem est quidem intellectus sive intellectualis natura separata, et non utitur intellectu secundum actum, sed habet intellectum in habitu, tunc habet se intelligendo sicut dormiens scit : quia dormiens ut frequentius habet intellectum, et non utitur ipso : et hoc iterum non est nobile : quia sic erit transmutabilis separata substantia et otiosa : et hoc

jam in ante habitis improbatum est. Si autem dicatur quod hujusmodi natura

quae est separata, intelligat quidem, sed intelligendo non habet aliquid proprium per quod differat ab aliis quae intelligunt hoc apud nos, tunc sequitur quod intelligentia quae est actus intellectus, non sit idem cum substantia sua, sed suus intellectus est in potentia sicut intellectus humanus, et per intelligere exibit in actum: et intelligentia quae est consideratio intellectus est differens a substantia ipsius intellectus sicut differt in homine. Separata igitur substantia non est optima et nobilissima, sed est imperfecta et potentiae admixta : quia intelligitur ei inesse quoddam honorabile quod educit eam de potentia ad actum : omne enim quod potentiam educit in actum, honorabilius est illo, sicut agens honorabilius est patiente : oporteret enim tunc quod illud intelligibile esset in lumine alicujus intellectus agentis, per quod educeret intellectum in potentia existentem de potentia ad actum : et sic altior esset aliquis intellectus agens, qui esset nobilior quam aliquis intellectus substantiae separatae. Amplius sive ponamus quod intellectus sit idem cum sua substantia, sive non : et sive ponamus etiam quod intelligentia quae est consideratio intelligentis sit idem in substantia cum intellectu, sive non : quaeramus de eo quod intelligit, quid sit illud, et quomodo se habeat ad ipsum : aut cum intelligit seipsum tantum, et intelligendo se intelligit alia, aut intelligit diversum a se. Et hoc est quaerere, utrum species intellecta sit idem ipsi per substantiam, aut diversa ? Et quaeramus iterum, si intelligit diversum aliquid a se, aut illud diversum est idem aliquid semper per quod intelligit quidquid intelligit aut intelligit aliud et aliud semper sicut nos ? haec enim omnia opinata sunt jam a Philosophis. Si autem intelligit diversum a se, ita quod species intellecta non sit idem ei, tunc quaeramus utrum differt in aliquo illud bonum et nobile intelligere substantiarum separatarum a nostro intelligere, vel non? Et videtur quod in nullo differt quoad hoc : quia sicut nos per aliud intelligimus a nobis, ita faciunt substantiae separatae. Et tunc quaeramus, utrum contingens sit intelligere substantias separatas, vel non ? Contingens enim esse videtur : quia illud aliud per quod intelligit substantia separata, potest inesse et non inesse, sicut et in nobis : et hoc de quibusdam optimis et nobilissimis substantiis absurdum est intelligere. Palam est ergo ex his,quod, hoc quod est substantia separata, est intelligere quoddam, quod est maxime divinum, et intelligit honorabilissimum, et per honorabilissimum intellectum quidquid intelligit : honorabilissimum autem habens intellectum, habet eum semper in actu et indivisibilem, et non mutatur de intellectu uno in aliud,vel de potentia ad actum : si enim mutaretur secundum, intellecta, ipsum foret indignius: quia oporteret quod efficeretur in actu per intellecta, et ante ea esset in potentia : mutatio enim talis est quidam motus, sicut determinatum est in secundo de Anima et in secundo de Intellectu et intelligibili, et est motus imperfecti venientis ad perfectionem : probatum est autem in ante habitis, quod substantiae separatae sunt immobiles, et per se, et per accidens. Primum ergo principium si dicatur non. esse intelligentia pura, sed dicatur esse potentia quae per aliud a se efficitur in actu, rationabile laboriosum fieri in accipiendo intellectum et intelligere secundum actum : quia intelligit per aliud a se quod continet ei intellectum, sicut actus continet potentiam : omne enim quod intelligit per diversum a se, habet potentiam, et exitus illius ad actum motus est, qui lassitudinem inducit in eo quod est materiale. Materiale

autem semper est, quod est in potentia. Deinde palam iterum esi, quia aliquid aliud erit ab ipso quod est dignissimum : in natura enim intellectuali oportet aliquid dignissimum ponere primum : et hoc non potest esse illud per quod diversum a se intelligit : quia hoc est in potentia, et laborat in intelligendo : in hoc enim quod sic intelligit, dignius est intellectum quam ipse qui intelligit intellectus : taliter enim intelligenti inerit et intelligere sicut diversum ab ipso, et intelligentia quae est consideratio intellectus, etiam inerit sicut diversum ab ipso, et erit indignissimum ab ipso intelligente : cum enim ipse intelligens sit substantia separata, si intelligit per diversum a se, semper intelligit per aliquid quod sibi est indignum, cum ipsa sit nobilissima omnium substantiarum i et sic omnis intelligentia sua quaedam est vilificatio suiipsius : quia semper conjungitur viliori se : esset ergo diffugiendum substantiae separatae ab omni intellectu, ne unquam intelligeret secundum actum : quia etiam in nobis sic est, quod non videre quaedam in quibus viiiiicatur visus, melius est quam videre: et si sic intelligit, non erit nobile quid intelligentia ipsius. Hoc autem in intellectu humano non est simile : quia licet noster intellectus intelligat per diversum a se, illud aliquando sit vilius : tamen quia non intelligit illud nisi in actu et lumine agentis intelligit noster intellectus per nobilius se, et nobilitatur et adipiscitur intellectum agentem continue. Hoc autem in primis substantiis dici non poterit, quia illae non habent aliquid, nobilius se, per quod intelligibilia fiant : et ideo si separata substantia intelligit per diversum a se, omni modo intelligit per vilius, et omnis intellectus suus est vilificatio suiipsius : quia id quod adipiscitur per intellectum, est vilius ipso. Oportet igitur dare quod seipsum et per se ipsum intelligit, si concedatur quod ipse est id quod potissimum est in intelligendo. Est autem adhuc aliud quod de intel- lectu separatarum substantiarum oportet advertere : quia cum intelligentia apud nos sit intelligentia dicta ad intelligentiam

intelligibilis, eo quod intellectus est rei intellectae intellectus, et secundum esse dependet ad intellectum , intellectus autem secundum actum in nobis semper est alius sive alterius intellectus, sicut et sensus et opinio et mens et omnia quae secundum hunc modum dicuntur : respectus enim horum omnium etiam in ipsa voce nominis qua vocantur, importatur. In intellectu autem separatae substantiae non est ita : quia ille non dependet ad rem, cum sit causa rei, sed e converso res dependet ad ipsam, sicut artificiata dependent ad intellectum artificis. Amplius si intelligere separatae substantiae est aliquid aliud ab ipsa secundum quod inest ei intelligere bene,et secundum optimum modum intelligendi qui est secundum actum, tunc semper secundum aliud ab ipso habet intellectum optimum : et tunc non putabis quod idem sit id quod intelligitur cum intelligentia in quibusdam, sicut in eisdem non est idem scientia et res scita. Et cum optinius intellectus sit ille qui est secundum actum, semper optimus intellectus in his

quae sic intelligunt, erit ab alio : et hoc est in omnibus quae habent intellectum in potentia. In potentiis quidem materialibus verum est : quia sino materia per abstractionem idem est substantia et quid erat esse, sicut ostensum est in septimo hujus sapientiae libro. In theoricis vero, hoc est, intellectualibus et puris, idem penitus est ratio per quam fit intellectus et res intellecta et ipsa intelligentia quae est consideratio intelligentis. Cum igitur substantia separata sit tota theorica et intellectus purus, non intelligit diverso existente intellectu et intellecto : quaecumque enim, theorica non materiam habent, idem sunt in eis intelligentia quae est actio intellectus et intellectum : et unum sunt haec tria in eis, intellectus videlicet, et id quod intelligitur, et ipsa actio intellectus quae intelligentia voca-

tur : in nostro autem intellectu non sunt idem nisi per accidens, quando videlicet accidit ipsi intellectui, quod intelligatur: tunc enim in nobis id cm est intellectus et id quod intelligitur.

Amplius autem adhuc restat circa hunc locum dubitatio de eo quod intelligit prima et separata substantia, utrum sit compositorum intellectus ejus, vel non : nostra enim intelligentia est indivisibilium in quibus non est verum vel falsum: quando autem verorum vel falsorum jam est compositio quaedam intellectuum : et si detur quod intellectus substantiae separatae sit compositus, tunc oportet quod transmutetur in partibus compositionis totius, ita quod unam partem accipiat primo, et postea aliam, et tunc unam componit cum altera, et sic transmutatur super componentia et compositionem ipsorum : et hoc non facit intellectus nisi qui intelligendo diversa et a se et ab invicem accipit intellecta : et hoc jam ostensum est non convenire intellectui substantiae separatae. haec enim inconvenientia pro certo sequuntur, aut oportet redire ad id quod supra dictum est, quod videlicet omne quod nullo modo habet materiam vel potentiam materialem, sicut habet humanus intellectus, est indivisibile, et non intelligit per diversum a se : humanus autem intellectus quamvis non habeat materiam ex qua sit, non tamen caret potentia materiali in quantum accipit cum continuo et tempore, et in quantum intelligit per diversum a se : quia recipere diversum a se, non accidit nisi habenti materialem potentiam : accipere enim cum continuo et tempore accidit ei quod inclinatur ad materiam determinatam forma continuitatis et contrarietatis. Sic ergo dicemus, aut quod intellectus substantiae separatae est sicut humanus, quod falsum est : aut oportet nos dicere quod intellectus compositorum qui intelli ait accipiendo diversum a se, bene hahet et suum optimum sortitur in hoc intelligibili aut in illo secundum quod adeptum intellectum colligit ex intelligibili- bus : et sic intellectus substantiarum nobilium erit sicut noster intellectus. Aut oportet dicere quod id quod nobilissimum est in natura intellectuali, est aliud quid a nobis, quod non intelligit sicut nos composita, sed potius intelligit composita resoluta ad simplicia et diversa in se, et seipsum intelligendo intelligit, et materialia immaterialiter, et temporalia intemporaliter, et composita et complexa simpliciter. Sic autem se habens substantia separata, et talis est intelligentia ipsius immobiliter et aeternaliter. Sic igitur de intellectu substantiarum separatarum secundum Aristotelem sit determinatum. Suis enim verbis nihil penitus addidimus nisi explanationem.