Prooemium. 0081C In quo de Zenonianorum tractatuum praestantia pauca quaedam praemonentur.

Etiamsi, cum de Patrum concionibus sermo est, opus concipi soleat non magni momenti, nec tale quidem ut excitare eruditorum attentionem, et continere ipsorum animos utiliter possit: tamen cum sermones antiquorum praesertim Patrum ii sint in quibus et disciplina vetus, et morum fideique doctrina christianis antiquis tradita custoditur (quibus rebus praestabilius nihil esse potest) profecto rem ipsam diligentius consideranti concionibus ejusmodi praeclarius nihil esse judicabitur. Quod si omnium id genus tractatuum haec ratio habenda est, maxima 0081D haud dubie habeatur oportet eorum qui ab antiquiori scriptore lucubrati, primam et vetustissimam sermonum collectionem exhibeant. Ejusmodi autem esse tractatus quos nunc edimus, ut exploratum habeas, lector, illud considera, quod etsi jam inde ab apostolis omnes episcopi in pascendis divino verbo ovibus sedulam operam ponerent, nulla tamen sermonum id generis collectio suppetit, quam ob auctoris tempus nostra hac antiquiorem ostendere possis. Conciones nimirum veterum ex tempore pronuntiatae, 0082C non scriptae, aut a notariis saltem exceptae fuerunt: vel si quid illi elaboratum attulerunt in medium, quod colligi posset, ipsi ex pluribus ejusdem sermonibus, qui aliquod argumentum spectarent, unum vel plures libros compegerunt, ut concionis vetus forma plane perierit. Sic Clementis Alexandrini opera ex multis concionibus ab ipso auctore simul subinde contextis et editis constant; et similiter commentaria S. Hilarii in Psalmos, pleraque S. Ambrosii opera de ministrorum Officiis, de Mysteriis, etc., eadem ratione ex variis tractatibus digesta noscuntur. Hi itaque Zenonis Veronensis tractatus antiquissimi sunt omnium inter Latinos, eoque nomine haec collectio praeter caeteras facienda maximi est.

Ad res vero ipsas quae aliquo in opere continentur, 0082D si animum adjiciendum putes, ut nihil dicamus de iis quae profanam ad eruditionem pertinent, e quibus multa in adnotationibus subinde considerabuntur; praeclarum veteris disciplinae imaginem ac insignia dogmatum praestantissimorum testimonia hisce in tractatibus prostant, e quibus et ecclesiasticae disciplinae scriptores, et fidei vindices proficere non modicum possint. Quam eximia illa disciplinae capita, quibus et peccatorum, confessionem, necnon poenitentiam aliquam baptismatis sacramento olim 0083A praemitti solitam prodit, et aquam baptismi calefactam, ac per canales continuo decurrentem in sacrum fontem, et denarium singulari plane testimonio baptizatis traditum indicat, praeter alia multa quae ad catechumenorum examen certo dierum numero definitum, ad sal, oleum, lac, vestem albam, aliaque apud alios in baptismatis ritu celebria pertinent. Eucharistiam sub utraque specie traditam, et domum adhuc eo saeculo deportatam sub specie panis, solemnitatis paschalis caeremonias affabre descriptas, jejuniorum Quadragesimalium observantiam, conjugum id temporis continentiam, cadavera christianorum in ecclesiis palam exposita, dum sacra officia peragerentur, et plura id generis multa praetermittimus quae ex Indice facillime colliges. Vide praesertim 0083B quae de ((LXXVI)) ritu ordinandi ministros, ac reconciliandi poenitentes in paschate, antiquissimo plane omnium testimonio, imo et unico proditur tract. 50 lib. II, unde ignota hactenus disciplinae ecclesiasticae notitia elicitur, qua eruditorum aliquot communes caeteroqui sententiae evertuntur, vel exceptione aliqua notandae sunt.

Sed quae ad insignia dogmata constituenda conferunt, frequentiora sunt. Pro peccato originali asserendo ita expresse, licet per figuras, loquitur, ut si S. Augustinus horum tractatuum habuisset exemplar, nihil dubitandum sit quin contra Pelagii haeresim hunc Patrem gravissimum auctoritatis ac traditionis gratia objecisset. Vide tract. 16 lib. I, num. 3, adnot. 16, ubi omnium poenarum temporalium causam 0083C in priorum parentum culpam apertissime refert, et tract. 15 ejusdem libri num. 12, ac praesertim tract. 39 et 42 lib. II, ubi mortuos primum, qui ad baptisma accedunt, dein vero vivos redditos in baptismate affirmans, veterisque hominis in baptismate necati mentionem faciens, de originali culpa animam occidente aperte testatur. Exploratiora sunt, quae de baptismatis virtute, in quo omnia quaevis peccata plane delentur, de charactere qui in baptismo animae imprimitur, nec deleri unquam potest (unde iterari id sacramentum nequit), de gratia, quae in baptismate non eadem omnibus, sed pro vario meritorum discrimine major et minor confertur, de puerorum et infantium baptismo, de communione sanctorum, de virtute clavium Ecclesiae, de sacrificio pro 0083D mortuis, de exhomologesi, seu confessione et poenitentia peccatorum, de perpetua B. Virginis Mariae virginitate, aliisque id generis pluribus Ecclesiae dogmatibus frequentia et luculenta suppetunt testimonia, ut recensere jam pigeat. Sed haec indicasse sufficiat: plura inveniet qui legerit.

Inter tot autem ac tam praestantia catholicae fidei testimonia, negari non potest quin aliqua occurrant paulo duriora, quae offendere non nullos potuere. At hoc cum omnibus antiquis commune est. Cum enim alia aliis temporibus et locis verba ac locutiones adhiberentur, nec exortae essent haereses quae cautiores reddiderunt Patres, fixasque loquendi formulas invexere, liberius loquentibus nonnulla exciderunt, 0084A quae tum temporis nihil offenderent, post natas vero haereses fixasque formulas displicent, ac detorqueri in malum sensum possunt. Hinc in vindicandis exponendisque id generis locutionibus cum catholicorum magna semper cura fuit, tum editorum ea censetur praecipua, adeo ut si quis, ubi sit opus, ab ea deficiat, imperfectae editionis jure accusetur. Itaque Zenonis locutiones ac sententias aliquas vindicare dissertationis hujus erit, quam pro vindicandarum numero in decem capita distinximus.