Observatio Prima. De erroribus et criminibus Donatistarum.

1159D

Ex omnibus Africae Scriptoribus qui contra haereticos pro Ecclesia scripserunt, non est qui tam diu interpretationis luce caruerit, quam Optatus Milevitanus. Et licet lumen aliquod a Francisco Balduino Jurisconsulto acceperit; quia tamen res potius quae ad historiam pertinerent, in qua apprime versatus erat, quam ea quae de veteri Ecclesiae disciplina in illo auctore occurrunt, explicavit, sine interprete eum adhuc fuisse, merito possumus dicere, quod et antiquitatis investigatores, et controversiarum studiosi diutius ferre non debuerunt; cum in Optato multa utriusque exstent vestigia, quae in aliis auctoribus non notantur. Sed antequam ad ea illustranda veniamus, pauca de Donatistarum erroribus et flagitiis praelibanda sunt.

Primum ergo Donatistarum crimen, a quo caetera eorum flagitia, quibus Africa tamdiu oppressa fuit, 1160C originem duxerunt, istud est, quod altare contra altare Carthagine erexerunt, hoc est, quod Majorinum 1160D in ecclesia, in qua Caecilianus sedebat, qui rite inauguratus esset, ordinarunt. Hujusce impietatis multi fabricatores exstiterunt; sed Lucilla foemina Hispana hunc motum prima excitavit, quae cum inimicum suum Caecilianum in illa sede ferre non posset, plurimos Episcopos cum Secundo Numidiae Primate pecunia corrupit, eisque persuasit, ut deposito Caeciliano Majorinum lectorem domesticum suum Ecclesiae Carthaginensi praeficerent: huic mox ambitiosi quidam Botrus et Silesius, qui eumdem Episcopatum ambiebant, operam et studium praestiterunt: seniores denique nonnulli, qui depositam Ecclesiae supellectilem negabant, his se addiderunt, atque plebis partem a Caeciliano subtractam et jam nutantem in idem schisma impulerunt.

His initiis et auctoribus Donatistarum dissensiones primum ortae sunt. Verum cum interea animadverterent Majorini ordinationem stare non posse, quod sine 1161A causa et absque ullo colore, alio sedente, facta esset; Caecilianum novis et falsis criminibus coacti sunt petere, eumque traditionis et idololatriae insimulare. Hoc est alterum Donatistarum crimen, alter praetextus, quem non obtenderunt, nisi aliquo tempore post Majorini ordinationem. Nam cum ei manus impositae sunt a Secundo et a caeteris Lucillae episcopis, nemo umquam Caecilianum non modo de Idolorum cultu, aut de codicum traditione, sed ne minimi quidem criminis accersiit. Verum ne Majorini ordinatio rescinderetur, quod facta esset contra Ecclesiae disciplinam, has omnes calumnias in Caecilianum finxerunt; et ne tam cito ab his purgaretur, et eas falsas esse ostenderet, Mensurium decessorem, Felicemque ejus ordinatorem, ejusdem insuper criminis reos fecerunt aut facere conati sunt. Primum ut inde Caeciliani ordinatio damnaretur, quod per eam cum Episcopo idololatra communicasset: alterum, ut missio et communio ejus ab Episcopo sacris interdicto descendere, et a patre idolis mancipato originem habere videretur: 1161B et licet accusationes istae calumniarum plenae a Papa Melchiade, ab imperatore Constantino, a concilio Arelatensi, a duobus episcopis hac de causa missis 135 in Africam, ut Melchiadis sententiae ac decreto staretur, communique pene cunctae Africae voce ac consensu judicatae essent; Aeliani praeterea proconsulis Africae in hanc rem inquisitionibus, universae demum Ecclesiae communione: non ideo tamen in calumniis suis non perstiterunt Donatistae, sed nova insuper crimina et causas addiderunt, et in sua sententia et schismate pertinaciter manserunt.

Itaque ut omnibus persuasum esset crimina quibus onerabant Caecilianum, neque falsa, neque immerito alium in ejus locum suffectum esse, ab omnibus primum Africae Ecclesiis, quae societatem cum Caeciliano coierant, divortium fecerunt. Postea vero rabie ac furore schismatis gliscente ab universae demum Ecclesiae pace et communione recesserunt, id est ab universo hominum genere, qui cum Caeciliano 1161C consentiebant: hic est hujusce schismatis ortus et prima quasi scintilla, quae pene totam Africam et Ecclesiam incendit.

Qua in re animadvertendum est: si quae Caeciliano mendaciter affingebant Donatistae, vera fuissent, et Mensurius et Caecilianus falso deorum cultu sese inquinassent, Donatistas nihil in Ecclesiae disciplinam et canones commisisse cum Caeciliano caeterisque ejus communicatoribus et sociis communionem negarent. Non enim fas erat, non dico idololatram Episcopum consecrare, sed ne quidem cum laico lapso consuetudinem ullam habere: et quamvis Ecclesia id temporis Novatianos damnasset, quod cum lapsis longa poenitentia purgatis non communicarent, tamen minime utebatur iis qui a fide vel in ipsis vinculis et tormentis defecissent, nisi post diuturnam gravemque poenitentiam; quapropter Donatistae, pro haereticis non habebantur, quod cum Caeciliano ejusque partibus et consentientibus societatem non haberent, sed quod in sua pertinacia mordicus permanerent, 1161D et quod spreto summi Pontificis et concilii judicio, quibus Caecilianus innocens repertus esset, pertinaciter factioseque schisma suum sustinerent.

Sed ut ad eorum errores et flagitia revertar, post hoc divortium et ab Ecclesia secessionem, quae sequuntur crimina quasi necessario perpetrare coacti sunt. Primum sacrificia Caeciliani eorumque omnium qui cum eo communionem agebant, impura esse, irrita, et Deo invisa praedicabant, quae propterea nec ullam inter orthodoxorum fideles pacem, nec inter Christum et Ecclesiam unionem et compaginem parere possent.

Deinde Eucharistiam, quae in templis orthodoxorum consecrabatur, rite consecratam negabant, quod scilicet neque eorum episcopi, neque eorum sacerdotes rite consecrati essent, aut vim ullam aut potestatem consecrandi haberent; ac proinde cum orthodoxorum templa invaderent, pedibus projectam 1162A conculcarent Eucharistiam sine ullo pudore aut religionis metu; quod plane facturi non fuissent, nisi eorum qui consecrabant, potestatem in contentionem vocassent, docuissentque ab orthodoxis Eucharistiam consecrari non potuisse.

Ob eamdem etiam causam sanctum chrisma, veluti non consecratum, projiciebant.

Quartus eorum error et crimen erat, quod baptizatos rursus abluerent; qua in re multa sunt observanda. Primum ex Donatistarum instituto, aut ex eorum animi sententia rebaptizationes haud fiebant; nam mordicus tenebant cum orthodoxis unum tantum esse baptisma, et Christianos uno tantum baptismate tingendos esse: verum cum orthodoxos haereseos et idololatriae insimularent, quod cum Caeciliano communicarent, baptizandi vim et potestatem eis nullam esse existimabant. Secundo, baptismi repetitio non erat proprium ac peculiare illius sectae crimen, neque a Donatistis inventum, sed aetate divi Cypriani invectum, qui eam de se per totam Africam 1162B opinionem et existimationem reliquerat, ut quidquid docuerat pro regula fidei haberetur. Ob hanc causam Donatistae ad documenta tanti viri respicientes, qui docuerat haereticos rebaptizandos esse, Caeciliani sectatores, omnesque qui in Ecclesia tincti essent post Caeciliani ordinationem rebaptizabant; non secus atque Africae magna pars, quae haereticorum baptismum respuebat. Non enim divus Augustinus scribens contra Donatistas locis omnibus et argumentis ex divo Cypriano et ex concilio ejus tempore celebrato desumptis, respondisset, nisi Donatistae ex divi Cypriani potius quam ex sua sententia hunc errorem sustinuissent.

Quintus eorum error et crimen erat in confirmando: nam ut baptismum, sic et confirmationem repetebant: et licet uno dumtaxat verbo in Optato notentur hoc crimine iterum unxistis, certum tamen est, eos rebaptizatos rursus quoque confirmasse. Olim enim confirmatio baptismum semper sequebatur, 1162C neque quisquam prioribus illis saeculis sacris undis abluebatur, quin mox ab episcopo chrismate perficeretur et absolveretur. Itaque cum orthodoxos tamquam non rebaptizatos rursus intingerent, eosdem tamquam non confirmatos iterum etiam confirmabant: quemadmodum episcopos aut presbyteros, quos de integro baptizabant, iterum pariter ac de integro ordinabant et consecrabant.

Sextum crimen erat, quod omnes, qui in Ecclesia initiati et ordinati essent, pro non ordinatis haberent: atque ita in tota Ecclesia et in toto orbe terrarum, praeterquam in angulo Africae, ubi eorum schisma et factio vigebat, ullum episcopum aut presbyterum reperiri negarent, omnesque episcopos, presbyteros et diaconos, qui in eorum potestatem veniebant, nulla habita ratione dignitatis, consecrationis et olei sancti, inter profanos et laicos rescriberent: quod antiquitus summum erat scelus.

Septimum, quod Orientis et Occidentis Ecclesias omnes infectas, pollutas, ac reas esse existimarent: 1162D quod cum Caeciliano ejusque successoribus communionem ac societatem habuissent: itaque cum ex Arabia nonnullos nanciscebantur, non minus eos rebaptizarent quam Carthaginenses, quamvis eorum omnium ignari essent quae in Caecilianum fingebantur.

Octavum, Jesu Christi Ecclesiam visibilem neque esse, neque constare debere, nisi ex innocentibus, innoxiis, et nulla labe aut macula contactis: unde ab omnibus et ab universa Ecclesia segregatos, catharosque, puros, ac integros quemadmodum Novatiani se esse jactabant.

Nonum crimen, quod manus episcopis et presbyteris lapsis imponerent, ut colligitur ex sententia Melchiadis. Verum in hoc laboratur de quanam manus impositione sit accipiendum; nam plurima pars munerum et ministeriorum episcopalium manuum impositione conficiebatur, ut baptismus, confirmatio, 1163A ordinatio, poenitentia, benedictio, curationes, miracula. Sed quia res est spissa ac difficilis, eademque pulchra, mihi videtur digna quae diligentius enucleetur. De ea igitur in alia observatione disseremus.

Decimum, quod episcopos nulla justa de causa exauctorarent, eosque in laicos referrent, quae res Ecclesiasticae disciplinae olim maxime adversabatur; et licet plurimis in monumentis historiarum legamus episcopos a sacris fuisse remotos, et ad laicam communionem redactos, id tamen non nisi justis magnisque de causis et atrocibus criminibus factum fuisse, uti ob idololatriam; verum episcopum nulla de causa dignitate sua et honore consessus spoliare ingens crimen erat: hoc enim erat eum exuere dignitate, quae locum et partem in corpore Christi eminentiorem caeteris tribuebat, ideoque et eum, et Ecclesiam pariter injuria afficiebat, atque Ecclesiam hoc membro privabat. Idem de presbyteris et diaconis licet asserere, quos Donatistae sine causa aut 1163B crimine ab ecclesiastica communione removebant.

Undecimum scelus, quod eadem falsa opinio et fundamentum in animis eorum gignebat, est, quod omnes orthodoxos quamvis innocentes ad poenitentiam cogerent, quod Ecclesiasticis olim canonibus maxime repugnabat, impium namque erat membrum de corpore Christi nisi putre et infectum rescindere, et in poenitentiae locum redigere: nam quamvis haec poenitentia publica summae ac singulari utilitati esset iis qui baptismi primum candorem et innocentiam amiserant, summumque ac praesens in ea esset praesidium adversus peccati maculas, invisa tamen erat innocentibus, neque fas erat eam imponere nisi iis qui in criminibus detinebantur: nam poenitentes olim in numerum interdictorum erant referendi antequam ad poenitentiam pervenirent, et ita quasi traditi Satanae habebantur; praeterea in primo gradu lacrymis et veniam deprecabantur et status sui miseriam deflebant, deinde in secundo tamquam catechumeni 1163C et rerum Christianarum imperiti et rudes erudiebantur: ac denique in tertio exorcismis a daemonis potestate vindicabantur, et ejus afflatibus purgabantur; quod maxime abhorrendum erat iis qui innocentes erant. Caeterum notandum est Donatistas poenitentiam his omnibus non imposuisse nisi initio sehismatis et cum primum secessionem fecerunt, et iis dumtaxat qui baptizati essent ante schisma: nam iis qui baptizati essent post schisma poenitentiam non poterant imponere, quod scilicet essent rebaptizandi. Itaque quod ait Optatus, eos innocentes inter reos et poenitentes relegasse, id non ad Optati tempora quibus quoscumque allicere et abducere poterant, rebaptizabant, sed ad initia schismatis referendum est, quo tempore multi ad eos transibant qui tincti essent ante Caeciliani ordinationem, et qui purgari secundum eos non poterant nisi poenitentia.

Duodecimum crimen erat: publica hac poenitentia pueros innocentes et nondum peccati capaces eo 1163D ipso nomine quod cum Caeciliano communicassent, mulctabant; qua in re hoc concedatur oportet Optatum loqui de primis quibus natum est schisma temporibus, et de pueris ante schisma natis quos Donatistae non rebaptizabant: nam qui post schisma nascebantur ad poenitentes, uti dixi, non poterant rescribi, quia rebaptizabantur. Caeterum pueros rudes, et in aetate constitutos quae peccati non est idonea, poenitentia donabant, eo scilicet consilio, non ut eos a peccato liberarent, sed ut eos in perpetuum a communione Ecclesiastica et a sacris ordinibus arcerent: nam olim non licebat poenitentem in clerum adsciscere; deinde ut ita cogerentur orthodoxi 136 peregrinos quaerere et petere, et alibi natos quorum vita illis constare non posset, et in sedes eos Episcopales et presbyterales inducere: quod antiquitus vetitum legimus.

Decimum tertium crimen, quod altaria Orthodoxorum 1164A exurebant, calices frangebant, parietes ot pavimenta Ecclesiae quasi polluta Orthodoxorum sacrificiis lavabant.

Decimum quartum, quod solemnia virginum vota solverent et inter poenitentes detruderent, ut quae apud lapsos aut idololatras professae essent, ac proinde iis non tenerentur, neque rata essent.

Decimum quintum, quod in locis vi occupatis in quibus templa possidebant, civibus incolisque Catholicis sepulturae pacem et honorem negarent, propterea quod eos lapsos et idololatria infectos per Caeciliani communionem existimarent et praedicarent: et quod defuncti per sepulturam olim cum viventibus communicare censebantur, precumque et sacrificii ac omnium communionum quae fiunt in Ecclesia, et in sacris, non minus fieri participes quam viventes: ob hanc causam ne cum Orthodoxis post mortem communicare cogerentur, cum quibus viventibus ne cibum quidem sumere voluerant, in Ecclesiis et coemeteriis quae occupabant locum eis 1164B negabant.