In Tract. XIV Lib. I, De Spiritali Aedificatione Domus Dei.

Pag. 109, In ms. inscribitur de aedificatione Domus Dei a Salomone. Antiquitus Christianos notum est, non tantum templa non professos, sed eorum nomen 0548C a suo instituto alienum putasse. Arnobius, lib. VI adversus Gentes, 191, dum templorum usum traducit, ostendit a Christianis improbata, ne viderentur participare de Judaeorum superstitione, aut de Gentilium impietate, qui cultum suum in Deum destinatis parietum angulis reserarant. Conveniebant quidem Christiani in domos quasdam, aliquando cryptas, ubi persequentium tyrannorum periculo laterent: verum increscente eorum numero, atque Deo rem promovente, necesse fuit domorum numerum ampliare, ut capere possent advenientium multitudinem, et pro disciplina Deo facere, et quidem in eadem ipsa, ubi contigerat, civitate, quod testatur Eusebius, Ecclesiast. histor. VIII, cap. 1 et 2, qui loca ista οἴκους, dicit, non ναοὺς, non τὰ ἱερὰ, ut perstaret in consueta Ecclesiarum appellatione, quae aliis etiam dictae Domus Dei; quia in obsequium Dei et sanctionem disciplinae erant destinatae; nam huc eo conveniebant, et congregabantur fideles, ut testis est 0548D Plinius Caecil., epist. de Christianis, lib. X, ad Trajanum, ut carmen Christo quasi Deo secum invicem dicerent, seque Sacramento non in scelus aliquod obstringerent, at ne furta, ne latrocinia, ne adulteria committerent, ne fidem fallerent, ne depositum abnegarent, etc. Inde nomen venit Ecclesiae a Graeco verbo, quod συναγωγὴν ὄχλου denotat. Clemens Alexandrin. lib. VII: Οὐ γὰρ νῦν τὸν τόπον ἀλλὰ τὸ ἄθροισμα τῶν ἐκλεκτῶν ἐκκλησίαν καλῶ: Non enim nunc locum, sed electorum congregationem appello ecclesiam: neque aliter templum habebatur, nisi qui juxta mandata Dei vitam duceret. Aratus Diaconus lib. II de Demetrio Statuario:

Nos quia templa sumus, si crimina nostra recedant.
Pariliter cum Zenone nostro in hoc tractatu, et in sermone de psalmo CXXXVI, seu hujus, seu alius fuerit.

Ibidem. Triumphali quodam modo uti sermone, etc. 0549A Sicut triumphalis apparatus, triumphalia ornamenta, paria eminenti triumphi titulo debent esse; ita oratio triumphalis, quae gloriae triumphantis digna sit, pompatica nempe, elevata, gemmea, verbisque phaleratis concepta; nam plurimum refert, ait Quintilianus, quae sit natura rei quam exponimus.

Ibidem. Novique operis arcem sacram laudibus geminare, etc. Perspicuum est, loqui de loco, in quo coadunaretur ecclesia, quisforsan nuper electus, et in hunc usum accommodatus; quod evincitur ex his, quae infra dicit: aedificationemque vestram aede ista de novella cognoscite, cujus quoque capacitatem felici numero fecistis angustam. Pro incremento enim fidelium si una domus non sufficeret, alias sublegebant, sic ut essent unius corporis diversa membra, et invicem coadunata. Eusebius jam citato loco: Ὧν δὴ ἕνεκα μηδαμῶς ἔτι τοῖς παλαιοῖς οἰκοδομήμασιν ἀρκούμενοι, εὐρείας εἰς πλάτος ἀνὰ πάσας τὰς πόλεις ἐκ θεμελίων ἀνίστων ἐκκλησίας: quo factum est, aucto numero Christum profitentium, ut priscis aedificiis jam non 0549B contenti, in singulis urbibus spaciosas ab ipsis funda mentis exstruerent ecclesias. Vide Vales. adnot. ad cap. 11, lib. VII, ejusdem Historiae.

Ibidem. Structores magis possunt placere, quam sacerdotes, etc. De templo Ephesino, de Capitolio, in quibus religio Deo vero improbata profitebatur, cum alias aedifictorum magnificentia, structurae elegantia, dispositio operis de summa peritia ad miraculum artifices commendaret.

Pag. 110. Quod possit quavis ruina in se mergentibus idololatriae aedibus, etc. Monstrum lectionis: levigabis si scripseris addita particula negativa non: quod non possit. Vult, quid ergo? Non invenietur, aut difficile erit inventu, vel tantillum loci, ubi fiat Deo, cui ruinae casus non immineat? Idolorum templa corruunt, aut ruere possunt: ipsum Salomonis templum tam solido et perfecto artis profectu jam Deo probatum, non amplius est. Deus profatus est coelum sibi thronum esse, terram suppedaneum 0549C suum, Isai. LXVI. Quid ergo? Dabo, inquit, templum firmius, stabilius, et gratius Deo, fidelem populum, cui ruina non nisi volenti immineat, adstruente Apostolo, I ad Corinth., cap. III, num. 16, ad cujus mentem Theodorit, in Isaiam cap. LXVI, num. 2, domum Dei veram, et templum sanctum interpretatur Τὸν κατὰ τὰς Θεοῦ ἐντολὰς πολιτευόμενον, τὸν δεδιότα, καὶ τρέμοντα τῆν τοῦ Θεοῦ προσταγμάτων παράβασιν τὸν πράῳ τρόπῳ, καὶ ταπεινῷ φρονήματι χρωμένον, Qui juxta mandata Dei vitam ducit, qui praeceptorum divinorum transgressionem metuit, et reformidat, qui mitis est moribus, et humili sensu.

Ibidem. Quod si ita inter memorata, etc. Aliud argumentum contra materialia templa. Si sumptus religioni pondus adderent, Christianorum ecclesiae materiales, in quibus religio caeteris praestantior profitebatur, cultu essent inferiores, et Salomonis templo, et Ephesio, et Romano.

Pag. 111. Aedificationem vestram aede ista de novella cognoscite, etc. Scilicet spiritalem ex materiali, 0549D quam novellam ait.

Ibidem. Itaque ne quis operationem a me forte disquirat, etc., hujus spiritalis nempe aedificationis.

Ibidem. Speciosus unus et lapis, etc. Christus. Petr. Apost. epist. I, cap. II, n. 4: Ad quem accedentes lapidem vivum ab hominibus quidem, reprobatum, a Deo autem electum, et honorificatum, et ipsi tamquam lapides vivi superaedificamini.

Pag. 112. Illi septem solae sufficiunt, etc. Virtutes nempe, quae totidem sunt.

Ibidem. Non aeneum inhaeret mare, etc. Erat in templo Salomonis, Reg. III, cap. VII, n. 23. At in Ecclesia est fons baptismi.

Ibidem. Inaestimabilia unis plenitudinis tria illi sunt membra, etc. Sancta Trinitas, Deus unus, et solus, cujus personas vocavit membra, nescio an proprie Augustinus pressius, et verius lib. VI de Trinitate: In summa Trinitate tantum est una, quantum tres 0550A simul sunt, et ne plus aliquid sunt duae, quam una res, et in se infinita sunt: ita et singula sunt in singulis, et etiam omnia in singulis, et singula in omnibus, et omnia in omnibus, et unum omnia.

Ibidem. Desunt reliqua; hic enim est postremus tractatus, in quem Sparaverius Veronensis editionis ordinem secutus, adnotationes dum lucubraret, morte intercaptus fuit.