Admonitio In Tabulam Geographicam. 45

0871A Africam, quam Romani proprie sic appellavere, et Mauritaniam; duabus tabulis geographicis descripsit Gerardus Mercator ex Ptolemaeo: aliam tabulam earumdem regionum Abrahamus Ortelius variis ex auctoribus concinnavit: sed neutrum opus legentibus Historiam tum civilem, tum ecclesiasticam satis subsidii afferre potest, quod persuasum est iis qui vel minimum hujus rei experimentum fecere. Nicolaus Sanson Christianissimi regis Geographus meritissimus, R. P. Philippus Brietius e Soc. Jesu, et si qui alii Romanum imperium descripsere, hanc etiam Africae partem, utpote imperio inclusam necessario tetigere. Petrus Du-Val Tabellulam etiam in lucem edidit, quae explicando bello Africano Caesaris usui esset. Verum haec ejusmodi sunt, ut si explicandae historiae civili satis esse fortasse cuipiam videri possint, Historiae tamen Ecclesiasticae nullo modo sufficiunt. Primus, quod quidem sciam, veterem Ecclesiae Africanae statum in Tabula Geographica exponere 0871B aggressus est R. P. Carolus a Sancto Paulo, designatus episcopus Abrincensis. Opus arduum, in quo etiamsi multa peccaverit, illo tamen opere de republica Christiana optime meritum nemo non fatebitur.

Operis autem illius difficultas longe maxima, quae ex multiplici fonte petitur. Et primo quidem ex ingenti episcopatuum numero, qui longe plures in Africa fuere quam in alia ulla Christiani orbis provincia: nec enim tantum ut in aliis orbis partibus in urbibus episcopales sedes erant, sed et in pagis, castellis, vicis et fundis; ita ut plusquam sexcentae episcopales sedes in Africa numerentur. Quo fit ut tum propter numerum, tum propter obscuritatem locorum in quibus collocatae erant, non omnium, sed insigniorum tantum situs in tabula describi possit. Quapropter in urbium, quam vocant, positione, plurimum errare necesse est eum qui nullam episcopalem sedem in tabula sua desiderari cupiet.

0871C Secundo in id incumbendum fuit, ut sedium episcopalium nomina, quorum pleraque multipliciter deformata sunt, recte scriberentur. Et sane ea est in istis nominibus lectionum varietas, ut cui earum potissimum inhaerendum sit, certo sciri vix possit. Quam varietatem partim ex ipsa re, partim ex Amanuensium aut ignorantia aut temeritate ortam esse arbitror. Ex ipsa re quidem, cum populorum et oppidorum Africae nomina praeterquam Afrorum linguis ineffabilia esse Plinius asserat, quod recte observavit R. P. Theodericus Ruinart, eruditus aeque ac diligens scriptor, unde proclive fuit ut ex Romanis alii diversimode haec nomina proferrent et scriberent. Quod vero ad Amanuenses spectat, iis in tot nominum propriorum scriptura errare facillimum fuit. Certe undelibet orta sit ista confusio magnam illam esse palam est, qua vero ratione illi occurri possit, et nomina corrupta emendari, dubia firmari, et ex multis et 0871D diversis nominibus quodnam potissimum eligendum sit, et cujus lectura adstrui possit non video. Scio equidem Nicolaum Sanson multa utilia et profutura in hanc rem suggessisse, sed quae regula super his tradi potest quae variis erroribus non sit obnoxia, nisi si quis linguam Punicam et Africanam perfecte calleat, cujus auxilio multa procul dubio restituere possit. Nunc vero in utriusque linguae ignoratione, et in magna auctorum penuria quid fieri recte possit, aut quo pacto definiri quae scriptura vitiosa sit, quae recta haud satis scio. Caeterum haec varietas multiplicem 0872A errandi ansam scriptoribus praebuit, dum alii urbem unam in plures diviserunt, alii nimium fortasse intelligendo, multas in unam conflarunt, quod utrumque quam turpiter Geographiam deformet, nemo est qui non videat.

Tertio maxima pars episcopatuum non proprie nomine civitatis, quod substantivum fere est, sed adjectivo et derivato notati sunt: qua vero ratione nomen illud proprium sive substantivum, si aliunde nesciatur, ex adjectivo erui possit, viderint doctiores; nomina enim ista ut plurimum analogiae minime capacia sunt, cum fere omnia foedam barbariem redoleant, qualia in Aethico, in Tabula Peutingeriana, et in Anonymo Ravennate passim occurrunt, et si sint maxime capacia, certum tamen videtur in iis exactae analogiae regulas non esse servatas. Carolus autem a Sancto Paulo pleraque istorum nominum 46 per substantivum efferre necesse habuit. Certe quibus episcopatuum dumtaxat catalogos contexere in animo est, ad istud minime cogi certum 0872B est: iis vero qui hosce episcopatus in tabulas geographicas referre volunt, necessitas incumbit istud faciendi. Dubitari autem merito potest an satis recte istud executus sit R. P. Carolus a Sancto Paulo, quippe qui episcopatum Agensem ab urbe Aga derivatum existimet, cum tamen alibi inveniatur episcopus Agensis sive ab Aggia, qui episcopatum Coviensem ab oppido Covio sic dictum putet, cum tamen a Coba municipio apud Ravennatem Geographum memorato derivatum viri docti existiment. Eadem etiam interdum peccasse mihi videtur Holstenius. Quaedam autem etiam apud antiquos in substantivo reperiuntur, quaedam vero reddi per substantivum videntur vix posse.

Quarto nonnulli sunt episcopatus qui huic vel illi provinciae ab auctoribus ecclesiasticis adscribuntur, quorum tamen praecipua oppida, et unde illis nomen in aliam provinciam transferri ab aliis auctoribus videntur. Exemplo sint episcopatus 0872C Milevitanus, Idicrensis et Cuiculitanus, quos Notitia Ecclesiastica provinciae Numidiae attribuit, cum tamen Mileum, Idicram et Cuiculum Antoninus ad Mauritaniam referat. Idem Antoninus Tabracam, Simittam, Bullam regiam, Siccam Veneriam, Altiburum, Ammenderam et alias urbes eidem Numidiae adscribit, quas Notitia in proconsularem transfert. Ergo alterutrum falli necesse est, aut certe provincias ecclesiasticas non undequaque et ex omni parte respondere civilibus, quod doctoribus discutiendum relinquo.

Has et alias difficultates superandas habuit R. P. Carolus a Sancto Paulo, quo minus mirum est illum in tot scopulos incautum impegisse. Queritur Nicolaus Sanson, et jure queritur episcopatus ab illo plurimos omissos, aliquot vero duplicatos vel triplicatos, circiter trecenta nomina vitiose scripta, centum ad summum et septuaginta duos episcopatus 0872D in Tabula collocatos, cum trecentorum positio potuerit stabiliri. Ex his centum et septuaginta duobus episcopatibus quinque aut sex, plus minus, suum in tabula geographica locum obtinere, alios omnes perperam locatos, et alia id genus sphalmata reprehendit, multa deinde suggerit quae restituendo operi utilia forent, professus in excutiendis illis operam et ipsum haud vulgarem posuisse. Equidem dolendum est, et mihi imprimis ingratum venit tantum virum et de rebus geographicis tam bene meritum, opus istud, quod perutile futurum erat, in publicum non emisisse, sed erit fortasse 0873A cum eruditi patris eruditus filius paternas reliquias a tineis vindicabit, et bono publico vulgabit.

Interim multi viri docti in eisdem rebus explanandis diu multumque sudarunt, Lucas Holstenius, R. P. Joannes Garnerius e Societate Jesu, eminentissimus et doctissimus cardinalis Henricus Norisius, Stephanus Balusius, et si qui alii; sed omnium in hac re diligentiam superavit R. P. Theodericus Ruinart Monachus Benedictinus, qui perpetuas et uberes notas in Notitiam Africae edidit, qui manuscriptos codices inter se conferendo, ecclesiasticos auctores, et quotquot alios super ea re scripserant, diligenter evolvendo, depravata nomina corrigendo, et alia id genus in publicam utilitatem moliendo, venturis post se auctoribus nihil prorsus hac in re tentandum, nedum faciendum reliquisse videbatur.

Sed ecce tibi in postremis venit, non vero in minimis, clarissimus simul et eruditissimus Dominus Du Pin, sacrae 0873B Facultatis Parisiensis doctor et professor regius, qui dum novam sancti Optati Milevitani editionem molitur, et quicquid ad Donatistarum historiam pertinet, in unum corpus conferre statuit, nulli omnino labori parcere certus, molam hanc et ipse versare decrevit, nec aliorum se labore deterreri passus est; et quoniam antiqua illa Notitia quam praefatus R. P. Theodericus Ruinart elucidandam susceperat, manca videbatur et mutila, aliam ille locupletiorem edere, et post tantam aliorum messem spicilegium facere non dubitavit, nec sane irrito fructu, ut ipse expertus sum, quod nec alii in votis futurum erat. Cum autem ad absolutiorem eximii operis editionem nihil intentatum relinquere vellet, visum est ei et tabulam geographicam Notitiae suae adjungere, in qua Ecclesiae Africanae illius temporis statum ob oculos poneret quantum id ab eo praestari posset; quam mihi provinciam volenti sane neque abnuenti delegavit: 0873C hanc autem in me lubens suscepi egregie facturum ratus, si virum de republica litteraria tam bene meritum et gravioribus tunc intentum curis labore hoc utili quidem, sed ingrato relevarem: namque et mihi honorificum videbatur, si cum tot eruditis viris qui de ea re scripserant, symbolam meam conferrem, et jucundum imprimis Ecclesiam Africanam olim florentissimam e tenebris eruere, ac velut redivivam exhibere. Accedebat quod doctissimus geographus Nicolaus Sanson, qui vadimonium videbatur promisisse, morte, ut arbitror, praeventus, ad illud venire non potuerit, et si quid auxilii jam sperandum esset, in una Caroli a sancto Paulo tabula situm esse, quam tamen multis erroribus aspersam supra diximus. Ergo novam Africae tabulam daturum me suscepi, arbitratus posse me scopulos illos declinare in quos R. P. supradictus impegerat, de quibus ego praemonitus jamdudum fueram.

47 Haec mihi ratio suscipiendi operis, sed dum aliis consultum 0873D volo, ipse mihi gravissimum onus, cui ferendo impar futurus eram imprudens imposui. Lectorum mihi aliquot auctorum conscius qui ex regionibus istis historice vel geographice scripserant, et excerptis meis geographicis fretus, quae in usum condendarum tabularum, si quando opus esset, disposueram, arbitratus sum potissimam jam operis partem exactam esse, male cautus qui tam facilem desperati pene operis executionem animo praecepissem! Cum multa etiam mihi legenda superessent, quae difficultatem minuerentne, an non forte etiam augerent nescius eram. Sed et erigebat me praefatus clarissimus dominus Du Pin, quem omnium instar mihi futurum esse confidebam, qui quicquid Garnerius, Norisius, Baluzius, Harduinus. Ruinartius scripserant, diligenter collegerat, et notas insuper suas benigne mihi impertiturus erat; uno verbo animos mihi addidit, et ad audendum 0874A quicquid hoc est laboris excitavit. Haec autem fuit instituti mei ratio.

Quicquid difficultatis fuit in episcopatuum numero definiendo, inscriptione nominum stabilienda, in assignanda cuilibet episcopatui provincia sua, illud omne in viros doctos superius a me nominatos transferendum putavi; maxime vero in eum qui suscipiendi mihi operis auctor fuerat, mihi enim homini profano religio fuit hunc lapidem movere, iis contento quae super ea re tanti viri scripserunt, quorum exhaurire scrinia non erat animus, nec argutos inter strepere anser olores. Caeterum quoniam pauca erant in eorum libris quae ad Africae descriptionem, provinciarum dispositionem, urbium aliorumque locorum certam positionem, aliaque hujusmodi pertinerent, id exequi mearum esse partium duxi. Itaque primum exacte et secundum novas observationes Africam delineavi, provincias ecclesiasticas exacte distribui, sedes episcopales in tabula Caroli a sancto Paulo non satis 0874B apte dispositas suo loco reddidi, omissas supplevi et quicquid in me fuit scientiae et artis impendi ut quam emendatissima et accuratissima prodiret haec tabula, quod ut praestarem quicquid apud geographos Pomponium Melam, Strabonem, Plinium, Ptolemaeum, quicquid in Itinerariis et in Geographo Ravennate, item apud Historicos Polybium, Sallustium, Hirtium, Livium, Ammianum, Procopium, si quid apud Arabes Abulfedam et Geographum Nubiensem, quicquid quoque in recentioribus Joanne Leone, Sanuto, Marmolio occurrere potuit, studiose collegi (quod et a supra memoratis auctoribus ut plurimum factum fuisse agnovi, nam et hi falcem miserant in utramque messem). Ex his autem tabulam istam qualiscumque est concinnavi. Ne quis vero certum et indubium credat, quicquid in ea continetur, unum aut alterum lectorem monitum volo:

Primo, Earum urbium positiones certas esse quae mar 0874C alluuntur, aut quae lineolis inter se connectuntur, quippe quae ex Itinerariis sive terrestribus sive maritimis notiores sunt. Ex aliis, quasdam ex Ptolemaeo, quasdam ex historicis locatas, quarumdam positionem suppeditasse mihi viros doctos ex historicis ecclesiasticis desumptam, si non ex omni parte certam, tamen in paucis vitiosam. Habet hic certitudo, si sic loqui fas est, suos fines ultra quos vix aliud praeter conjecturas esse in confesso est apud eruditos. Satius autem esse duxi urbes aliquas ex conjectura tantum locare, quamvis non suo fortasse loco quam illas prorsus omittere, arbitratus fore ut veritas inde facilius erueretur: vix enim sine autopsia certi aliquid in his rebus stabiliri potest. Tanta est ac tam multiplex nominum diversitas ut facile sit aberrare eum, qui oculorum in his subsidio non utitur, mihi certe persuasissimum est tabulas geographicas, quantumvis malas, dum aliae non suppetunt, viam nihilominus ad veritatem sternere. Beatus autem fuero, si haec, qualiscumque est, aliquantulo 0874D subsidio eruditis esse possit.

Secundo. Non tantum urbes certo episcopales in hac tabula exhibui, sed alias etiam inserui quarum aliquae forsan etiam episcopales sunt. Haec autem fuit inserendi causa quod illae doctorum virorum conjecturis inservierunt. In rebus abstrusis minima quaeque vestigia sive indicia veritatis pretio a sunt, plura positurus eram si brevitas chartae ferre potuisset, ideoque et populorum nomina hic omissa, non quasi prorsus inutilia, sed tanquam minus proficua.

Tertio. Propria sive substantiva urbium nomina quoties quidem non licuit ex puro Antiquorum fonte haurire, ea ex R. P. Carolo a sancto Paulo aut ab Holstenio desumpta sunt, et qua potue e analogia conficta esse videntur.

Quarto. Viri diligentis fuerat lectiones varias referre si quae occurrissent in impressis aut manuscriptis codicibus, ut liberum esset cuique judicium suum, et hoc quidem prolixe 0875A exsecutus est dominus DuPin: quia vero varietatem istam tabula nostra geographica ferre non poterat, nisi altero tanto aut etiam duplo fieret major, una ex diversis lectionibus eligenda fuit, eam vero selegimus quam doctis plus aliis placuisse intelleximus.

Quinto. Cum mutetur frequenter facies regionum, saltem quantum ad imperiorum fines, 48 provinciarum numerum, urbium, populorum et fluminum nomina, et unicuique insigni mutationi sua tabula debeatur quae statum illius temporis repraesentet, tabula ista finem quarti et initium quinti saeculi proprie spectat, cum Donatistarum haeresis longe lateque in Africa grassaretur, et esset regio illa in sex septemve provincias divisa, sed et aevo paulo posteriori inservire potest, cum Vandalorum furor et persecutio in catholicos vigeret.

Sexto. Quamquam Collationis Carthaginensis describendae scenae, quod hujus tabulae proprium esse debet, inutilis 0875B sit pars ista Italiae quae in ea repraesentatur cum adjacentibus insulis, tamen commode facturum arbitratus sum si urbem Romam ob oculos legentium ponerem, et praedictas insulas quae Notitia Ecclesiae Africanae continentur, quemadmodum ea paulo post sub Vandalorum jugo ingemuit. Caeterum episcoporum sedes in Insulis Balearibus et Pytiusis non notavimus, utpote nobis incognitas, et forte nunc hic, nunc illic sedem habebant, unde et totius regionis episcopi dicebantur.

Septimo. Metropoles civiles majoribus seu initialibus litteris designandas curavimus, Ecclesiasticas non item cum 0876A nullam earum fixam fuisse praeter Carthaginem, alias vero seniorum episcoporum sedes fuisse doctus fuerim.

Octavo. Oppida quae in tabula geographica asterisco notantur, ea sunt in quibus celebrata fuerunt concilia, et eorum quidem omnium nomina hic reperies, praeter Novam Caesaream, Macrianam et Juncum, quarum urbium situm pro comperto habere non licuit.

Caeterum urbis Bagaitanae positionem quae viros doctos non paucos fugerat, ex Geographia Nubiensi didici, et Cabarsussensis civitatis vestigia in hodierna Susa videre mihi visus sum: assentiat qui volet, nihil affirmare ausim.

Libenter etiam aliquas urbes, si licuisset, adjunxissem, Tononam, Vitam sive urbem sive regiunculam, Casas nigras et alias ejus generis, propter Victorem Tononensem, Victorem alium Vitensem, Donatum a Casis nigris et alios hujusmodi famosos viros. Cuivis certe geographo dolendum venit adeo famigerata loca omittere: quod tamen satius esse 0876B duximus quam super his aleam jacere. Vitae quidem urbi Carolus a sancto Paulo in tabula sua locum dedit, sed quo auctore quibusve conjecturis fateor me nescire.

Nono. Locorum aliquot antiquorum hodierna nomina in notitia invenies, magis anxie in alia inquirere abstinui, nimirum difficillimum, ne dicam impossibile hoc erat, cum hodiernus illarum regionum status parum notus sit. Caeterum tutum non est pro antiquis recentiora nomina usurpare. Exemplo sit doctus et diligens Scriptor, qui quoties Caesareensem in Mauritania episcopum nominare voluit, toties per Algeriensem eum designavit, quod verisimile non est.