Observatio III. Nonnulla quae in hac historia sunt obscura.

1164D

In hac historia, quamvis accurate descripta a Balduino et a Baronio, multa reperiuntur quae non ita facile decidi explicarique possunt. Primum enim duos omnes produnt exstitisse Donatos hujusce schismatis auctores et fabricatores: unum a Casis nigris, Carthaginensem alterum, Magni cognomine illustrem, de quibus in auctoribus plurima est mentio, sed adeo, ni fallor, confusa ac perturbata, ut non satis certum sit uter amborum a Melchiade Romae fuerit damnatus, et quem ex illis duobus haecce verba designent; quod confessus sit se rebaptizasse et manum lapsis Episcopis imposuisse, quod alienum est ab Ecclesia. Quae verba habentur in sententia et judicio quod in Donatum a Melchiade constitutum legimus: quae res adeo incerta fuit semper, ut in collatione Carthaginensi, putarent Catholici 1165A judicium illud in Magnum Donatum latum fuisse, et in eum Romae animadversum. Verum cum Donatistae contenderent de altero Donato rem esse accipiendam, non autem de Magno Donato, in eamdem mox sententiam Catholici discesserunt, ut patet ex D. Augustino in breviculo tertii diei: Contenderent quod non Carthaginensis, sed Casensis in judicio Melchiadis adstitisset, quod Catholici concedebant. Ipsemet etiam D. Augustinus hac in re se hallucinatum esse fatetur, libro Retractationum cap. 21: Item quod dixi Donatum cujus epistolam refellebam, rogasse ut Imperator inter ipsum et Caecilianum transmarinos judices daret, non ipsum, sed alium Donatum, ejusdem tamen schismatis, hoc fecisse probabilius invenitur; ille autem non erat Carthaginensis Episcopus Donatistarum, sed a Casis nigris, qui tamen primus apud Carthaginem nefarium schisma fecerat.

Quae quamvis clara admodum et perspicua sint, ita ut nemo sit qui non existimet Donatum Casensem Romae damnatum fuisse, nihilominus ex Optato contrarium 1165B non minus perspicue colligitur. Nam scribit Magnum Donatum eumdem ipsum qui tantae auctoritatis fuit in illo schismate, libellum supplicem Constantino obtulisse judicesque transmarinos petiisse: quod si Magnus Donatus apud imperatorem de ordinatione Caeciliani conquestus est, de eodem haud dubie Melchiadis sententia explicanda erit: nam omnes fatentur eumdem ipsum qui libelli auctor fuit pontificia damnatione Romae convictum esse: Optati verba sic habent, pag. 58: Sed illico ad singulos quosque venientes haec erant verba: «Quid apud nos agitur de parte mea?» Quasi jam vere populum cum Deo diviserat ut intrepide suam diceret partem: nam a temporibus ejus et usque in hodiernum, si quando de rebus Ecclesiasticis in judiciis publicis aliqua celebrata est actio, interrogati singuli sic apud acta locuti sunt ut dicerent se de parte esse Donati, de Christo tacuerunt. Et quid de clericis dicam, cum legantur preces quarum in primo libro fecimus mentionem, jamdudum ad 1165C Constantinum missae et subscriptae quae episcoporum nomina continebant, sic datae a Capitone, Nasutio, Digno et caeteris episcopis partis Donati; et postulabant utique contra Episcopos qui dum non erant in parte Donati, in Christi Catholica habitabant: et dum episcopus inter coepiscopos suos non fuit, nec homo inter homines esse voluit, constat quod extulit cor suum, et Deus sibi fuisse videbatur. Haec postrema verba ad Magnum Donatum esse referenda, nemo est qui dubitet: nam tantus erat in illo homine fastus et superbia, ut omnes coepiscopos posthaberet et eorum communioni misceri dedignaretur; certum est praeterea, eadem haec verba et caeteris partis Donati, ab Optato de eodem et dicta et concepta esse: quod si ita est, manifeste relinquitur Magnum Donatum ex historia et sententia Optati ad Constantinum primum rem detulisse et Romae in judicio adstitisse: et tamen ex aliis auctoribus hoc refellitur.

Secundo dubitatur unde et a quo hujusce schismatis nomen et appellatio profecta sit, et merito; nam 1165D quamvis a Magno Donato nomen duxisse vulgo tradatur, tamen illud schisma vocabatur pars Donati, antequam Donatus Carthaginensis, qui est Magnus Donatus, Carthagini praeficeretur, vel antequam de illo ullus haberetur sermo: Magnus quippe Carthagine inauguratus est; sexto tantum post Nicaenum concilium anno libellus oblatus est Constantino (in quo illud schisma vocatur pars Donati) duodecim vel tredecim annis ante illam synodum.

Tertio non mihi satis constat, num Donatus Casensis non fuerit episcopus Carthaginensis, nam D. Augustino qui refert eum non fuisse Episcopum Carthaginensem, sed a Casis nigris, minime assentior, eum aliunde multa concurrant quae animum inclinant ut potius credam eum ex Casis nigris Carthaginem translatum et Majorino successisse. Primum quorsum in illo libello schisma illud vocaretur pars Donati, si tum Majorinus fuisset episcopus Carthaginensis? 1166A nam de sede Carthaginensi et de Mensurii successore erat controversia, non de rebaptizatione: quapropter a Majorino potius quam a Donato Casensi nuncupatio illa debuit dici, si Majorinus sedem illam tunc temporis occupasset: Secundo de sede, uti dixi, et Romae et apud imperatorem disputabatur, et tamen cum libellus oblatus est imperatori: cum imperator eum ad Melchiadem rejecit: cum causa apud pontificem agitata est: cum Romae judicata: denique in formula sententiae et provocationis, nec Romae nec Arelati aut uspiam alibi ulla nisi Donati solius facta est mentio: nonne consentaneum erat Majorinum si Carthagine sedisset, et si de episcopatu cum Caeciliano contendisset, in sententia nominari, et de illo mentionem aliquam aut in judicio, aut in imperatoris rescripto fieri? sed solus tantum Donatus commemoratur, nempe quia Majorinus mortem obierat, atque in sedem alter illius suffectus erat.

Quarto testatur Optatus Olympium Eunomiumque in Africam transiisse ut Donatum et Caecilianum 1166B episcopatu deturbarent, aliumque eorum in loco substituerent, ut remotis duobus unum ordinarent (de hoc loco vide variantes lectiones, pag. 25) ; in hanc vero interpretes opinionem omnes descendunt, duos hosce Caecilianum et Donatum a Casis Nigris fuisse; quibus ex rebus probabile fit, Donatum Casensem tunc temporis praefuisse Carthagini priusque Majorinum interiisse: quomodo enim tertium quempiam in duorum sede collocare potuissent, nisi detur eumdem eos occupasse episcopatum? denique quomodo papa cum imperatore potuisset exstinguere schisma quod ortum erat Carthagini, 137 removendo Donatum, ni Donatus fuisset Episcopus Carthaginensis?

Series Episcoporum orthodoxorum qui Carthagini praefuerunt a Mensurio ad collationem.

Mensurius.

1166C Caecilianus.

Rufus.

Gratus.

Genetlius.

Aurelius.

Series episcoporum Donatistarum qui per idem tempus Carthagini fuerunt.

Majorinus, primus Donatistarum Episcopus.

Donatus Alter, sive Casensis.

Donatus Magnus.

Parmenianus.

Primianus.