Liber Oblatus Ad Altare Sancti Stephani Voto Fulcherii Canonici.

1225B

Tum vero Balduinus, qui existimabat, et vere, magnum sibi quemdam thesaurum esse oblatum, ea gesta accurate legit et expendit, et interea dum ederentur, historiam istius collationis vulgavit. Poterat ille leviore compendio gesta edere, si voluisset. Sed haud dubie intelligebat multa menda exstare in veteri codice, quae auferre destinabat, multa etiam quae explicatione indigerent, ut ex eis colligi posset aliquis fructus. Fecisset sane rem gratissimam theologo Lovaniensi qui curam suscepit emendandi Breviculi Augustiniani. Ille enim testatur se, cum haec acta magno redempta optavisset, atque apud Balduini tum defuncti amicos et 1225C haeredes inquiri jussisset, intellexisse dilapsa nescio quo fuisse. Transierant illa in jus et potestatem celeberrimi viri Angeli Vergetii, hominis quidem Graeci, sed Latine doctissimi; a quo ea deinde habuit Claudius Mondinus Advocatus Parisiensis, cujus beneficio servata esse scribit Papirius Massonus. Prima hinc eorum editio prodiit Parisiis anno 1589 opera ejusdem Massoni, sed, quod dolendum est, ita mendosa, ut praeter errata veteris librarii, multa adhuc nova commissa ab illo sint. Tandem anno 1594, mense Februario venerandus hic codex et auro contra aestimandus ad magnum illum Petrum Pithaeum pervenit, ei datus a Mondino causa permutationis cum codices Henrici III, Francorum regis. Et Pithaeus quidem, collatione facta cum veteri exemplari, meliorem fecit editionem Massoni, 1225D sed non ita tamen quin adhuc multo plura superfuerint emendanda post laboriosas et doctas summi viri vigilias. Nos itaque, quum intelligeremus quanti momenti esset haec gesta habere sana, quantumque hinc utilitatis accederet Ecclesiae si emendatiora prodirent, hunc laborem lubenter suscepimus, satis amplam qualiscumque operae nostrae mercedem recepturi si noster hic conatus Ecclesiae placuerit et ordini litteratorum. Primum itaque clarissimorum virorum editiones contulimus cum eo ipso veteri exemplari quo illi usi sunt, quod nunc censetur in locupletissima bibliotheca Colbertina, tanti plurimi aestimandum quod aliud ullibi exstare hactenus est incompertum. Deinde errata quoque veteris librarii, quae admodum multa sunt, sustulimus 1226A pro modulo virium nostrarum, secuti in hoc vel doctissimorum virorum judicium, qui varia istorum gestorum loca sanare per transennam studuerunt, vel conjecturas nostras, quum certae nobis visae sunt. Nam quod Jacobus Cujacius lib. IV Observat. cap. 31, adnotat multos errores in libros juris civilis attulisse veterem per notas scribendi rationem, de gestis istis affirmari potest absque ullo periculo reprehensionis. Praeterea adhibuimus auctoritatem veterum scriptorum, praecipue vero sancti Augustini episcopi Hipponensis, cui uni plus quam caeteris in hac causa debet Ecclesia. Mutationum porro omnium a nobis in textum inductarum rationem reddere et fastidiosum fuisset lectoribus et non admodum utile, nobis vero valde onerosum. Itaque de his quae manifestae erant plerumque siluimus; 1226B earum vero rationem reddidimus quae aliquid difficultatis habere videbantur, aut quae illustratione indigebant. Sane affirmare vere possumus editionem hanc nostram multo meliorem esse omnibus iis quae usque ad hanc diem prodierunt, idque facile intellecturos eos qui illam contulerint cum Massoniana et Pithoeana, ex quibus reliquae ortae sunt. Nam si cui tantum otii erit, is profecto facile animadvertet quam multa exciderint Massono et Pithoeo, quae nos reposuimus ex veteri codice, quam multa errata ab illis non animadversa, quae nos satis feliciter, ut quidem opinamur, emendavimus. Illud dolendum, quod hiatus omnes supplere nequivimus, praesertim ubi agebatur de restituendis nominibus episcoporum viginti Ecclesiae catholicae quae exciderunt in recitatione subscriptionum. 1226C Quoniam vero magna pars tertiae cognitionis desideratur, quae necessario petenda est ex Breviculo sancti Augustini, ut pridem monuit Papirius Massonus, gestis adjunximus fragmentum ex illo Breviculo, ab eo videlicet loco ubi gesta deficiunt. Quantum autem intersit reipublicae christianae ea habere sana et integra vel hinc liquet quod per annos singulos lectitata in Ecclesiis Africanis fuisse testatur idem Augustinus 227 in epistola LVIII et in libro de Gestis cum Emerito. Dedimus et illud quorumdam suasionibus ut huic fragmento subjungeremus nomina episcoporum utriusque partis quae recitata sunt in cognitione primae diei, tum etiam seorsim nomina eorum qui ab utraque parte electi sunt ad suscipiendam collationem. Ob quam etiam causam isthic edidimus eos sermones quos idem sanctus 1226D episcopus habuit instante collatione et post collationem, quorum mentionem facit Possidius indiculo operum ejusdem. Addidimus praeterea constitutiones post hanc collationem ab Imperatore Honorio editas; quas et nos putamus respicere ad ea quae gesta in collatione sunt, et ita viris aliquot doctis persuasum fuisse animadvertimus. Reliquum est ut nonnulla dicamus de anno quo ista acta sunt. Quae disquisitio esset profecto inutilis, cum habitam collationem constet anno qui secutus est post consulatum Varanis, nisi vir summe doctus nobisque numquam sine laude nominandus Jacobus Sirmondus eam rejecisset in annum alterum post consulatum Varanis, id est in annum quadringentesimum duodecimum, eo in primis argumento quod inchoatam 1227A constet kalendis Juniis, ex sermone autem quem sanctus Augustinus habuit instante collatione colligatur paulo ante collationem peractum fuisse jejunium Pentecostes, quod illo anno desiit IV kalendas Junias. Deprecamini nobiscum, inquit Augustinus, Dominum solemnibus jejuniis, quae jam reddimus Deo, reddamus et pro causa. Jam enim jejunamus post Pentecosten solemniter; et utique jejunaremus, etiamsi ista causa non esset. Sane verum est dominicum diem Pentecostes incidisse anno 412, in diem IV kalendas Junias. Sed eo die finitum esse jejunium Pentecostes, quod nullum umquam fuit ante Pentecosten; dici vere non potest. Verus ergo ac genuinus, ut ego quidem arbitror, verborum Augustini sensus hic est. Agebantur jejunia quae quatuor temporum Pentecostes 1227B vocamus, quae post Pentecosten solemniter celebrari vetusta lex Ecclesiae jubet; et tum Augustinus eum sermonem habuit, instante collatione: quod est valde notandum. Nam hinc manifeste colligitur necesse fuisse ut eo anno quo episcopi Carthaginem convenere ad faciendam collationem, jejunium quatuor temporum Pentecostes evenerit ante kalendas Junias, cum eo die coepta sit collatio. At vero id fieri non potuisse anno 412 ex eo deprehenditur quo tum dominicus dies Pentecostes inciderit in diem IV kalendas Junias, ut supra monuimus. Rectius illa concurrunt in annum 411, quod Pascha fuit VII kalendas Apriles, Pentecostes vero pridie idus Maias, et jejunium quatuor temporum Pentecostes incepit XVII kalendas, desiit vero XIV kalendas Junias, id est, ante dies decem 1227C quam Episcopi disceptationem aggrederentur. Nam eo die Catholicos episcopos fuisse apud Carthaginem patet ex collatione prima, cap. 27, 29, et ex collatione secunda, cap. 50.

1228A Interim autem dum exspectabatur dies kalendarum juniarum, episcopi Catholici, quod antea saepe fecerant, inter se conferebant de modis revocandae ac retinendae unionis in Ecclesia Africana. Tum vero res sane memorabilis et boni exempli accidit, quae merito referenda est in hoc loco, ut sit veluti viae dux ad sequendum divinum Spiritum qui apparet per omnes paginas istius collationis. Refert illam sanctus Augustinus, testis videlicet omni exceptione major, in libro de Gestis cum Emerito, his verbis.

Dicam charitati vestrae et commemorem rem dulcissimam et suavissimam, quam Domino adjuvante sumus experti. Cum ante ipsam collationem inter nos aliqui fratres de hac re colloqueremur, quia pro pace Christi episcopi debent esse aut debent non esse, 1228B quod vobis fatendum est circumspicientes omnes fratres et coepiscopos nostros, non facile nobis occurrebant qui hoc vellent suscipere et de hac humilitate Deo sacrificare. Dicebamus ut fieri solet, Ille potest, ille non potest, ille consentit hoc, ille non tolerat, loquentes magis pro suspicionibus nostris, qui corda illorum videre minime poteramus. Quando autem ventum est ut hoc palam fieret in concilio universorum tam frequenti pene trecentorum episcoporum, sic exarserunt omnes ut parati essent episcopatum pro Christi unitate deponere, et non perdere, sed Deo tutius commendare. Duo ibi vix inventi sunt quibus displiceret; unus annosus senex, qui hoc etiam dicere liberius ausus est; alter voluntatem suam tacito vultu significavit. Sed postea quam illum 1228C senem liberius hoc dicentem obruit omnium fraterna correptio, illo mutante sententiam, vultum etiam ille mutavit.