((CV)) Caput V. Quam Recte De Divina Gratia S. Zeno Senserit.

Hoc praecipuum caput est, in quo cum S. Zeno alicubi duriuscule locutus videretur iis, qui Veronensem editionem curarunt, eam sibi licentiam sumpsere, ut non nullis verbis in textum insertis, quibus catholicus sensus perspicuus referretur, aliquot loca emollirent, seu explicarent, quemadmodum per eadem tempora evenit Romanis S. Ambrosii editoribus, quos illi in exemplum sibi proposuisse in praefatione fatentur. Duriora in primis visa sunt illa tract. 1 lib. I, num. 1, ubi fidei naturam talem et tantam esse testatur, ut unicuique homini non ab alio commodetur, 0123C sed ejus ex voluntate nascatur; quibus cum voluntati totum videretur tribuere, ut ne divinam gratiam adstrueret, in editione Veronensi impressum fuit sic: ut unicuique homini non ab alio, sed ejus ex voluntate, praeveniente Spiritus sancti inspiratione atque ejus adjutorio, nascatur. Similiter tract. 2 ejusdem libri, num. 3, illa sententia: Fides itaque vel maxime res propria nostra est, supplenda visa est in eadem editione hoc modo: Fides itaque donum Dei vel maxime res propria nostra est. Tandem tract. 12 libri ejusdem, num. 4, duplicem vitam distinguens corporis et animi: Hanc, inquit, nos nobis ipsi hac in vita per fidem sacri fontis vivo de gurgite comparamus: quae cum timerentur accipienda, ut gratia exclusa, tota justificationis vis nobis tribueretur, edita similiter 0123D fuere cum additione, nos nobis ipsi Deo movente et adjuvante . . . . comparamus. Sed his emendationibus, quae catholicos in invidiam vocant (saepe enim aliquas id generis correctiones, quibus pauci quidam editores vano metu indulserunt, haereticos nobis exprobrantes vidimus, ac si Patrum opera corrupissemus: quod catholicae veritati magno praejudicio fuit); his, inquam, correctionibus nihil opus erat, cum satis ex quaestione, quae id temporis agebatur, haec loca, ut nihil gratiae obsint, commode explicentur, aliis autem ex locis Zeno se recte de gratia sentientem prodat.

Itaque primum testimonium, quo sensu prolatum sit, ex quaestione, quae tum agebatur, patebit. Eo in 0124A tract. 1 lib. I, de Fide non illud quaerebatur, utrum fides ex gratia, an ex voluntate sit, nec ne: quae quaestio Zenoni ne in mentem quidem venit, et multo post a Pelagianis excitata fuit. In Arianos tota erat sancti Antistitis contentio, qui fidem variis tractatibus et argumentis exponendam rati, adeo in iis lucubrandis, edendis, legendisque laborabant, ac si absque hoc studio concipi fides non posset. Hos ergo ut refelleret S. Zeno, fidem homini non ab alio utique homine per tractatus memoratos commodari, sed ejus ex voluntate nasci prodidit: quibus unum improbum et periculosum tractatuum studium excludere mens illi et consilium fuit, ut ex sermone reliquo liquet; nihil vero contra gratiae necessitatem voluit affirmare. Qui nimirum voluntatem laudat, 0124B quae ad fidem concipiendam sane concurrit, non proinde gratiam excludere judicandus est; sicut qui gratiam adstruit, non idcirco voluntatem excludit. Solam autem voluntatem, non vero gratiam memoravit S. Zeno, quod nulla tum esset hoc ex capite quaestio, error nullus, cujus ex periculo tantum acui solet animus, ut in scribendo ac loquendo cautiores simus. Similis est interpretatio tertii testimonii, in quo vita animae a nobismet ipsis comparata perinde dicitur, ac fidem ex nostra voluntate esse superius dixit: et idem est de testimonio secundo, quo fides res maxime propria nostra esse affirmatur. Quamquam hic nostram dixit, ut alienae opponeret; subdit enim statim: Igitur si nostra est, servemus ut nostram; ut jure speremus aliena; quod ad controversiam de 0124C gratia nihil pertinet. Caeterum alii quoque Patres, qui ante Pelagiana tempora floruere, cum nondum ex hostium furore admoniti fuissent, ut cautius loquerentur, similes formulas, ut notavit August., non numquam usurparunt: quae cum solius voluntatis meminerint, ad contundendos ((CVI)) quidem haereticos nequeunt converti, at cum gratiam non proinde excludant, iisdem favere non possunt. Quid? Nonne et ipse Augustinus de se ipso testatur, se, antequam Pelagiana haeresis erumperet, pari locutione usum, quae sano quidem sensu accipi poterat, sed cum Pelagianis similia loqui videbatur? Hinc cum in eamdem locutionem in Expositionibus Epistolae Pauli ad Romanos scripsisset: Quod ergo credimus, nostrum est, et nostrum est credere et velle; nata subinde 0124D Pelagianorum haeresi, cui hasce locutiones favere judicari poterant, has cum minus recte scriptas affirmat lib. I Retract. cap. 23, tum vero ibidem notat, easdem posse recte explicari et intelligi; nam et credere et operari, ut ait num. 2, utrumque nostrum est, propter arbitrium voluntatis; et utrumque tamen datum est per spiritum fidei et charitatis; et n. 3: Verum est quidem, sed eadem regula; et utrumque ipsius est, quia ipse praeparat voluntatem; et utrumque nostrum, quia non fit nisi volentibus nobis.

In hanc autem rationem cum caeteros Patres, tum vero etiam S. Zenonem voluntatis humanae vim commendasse, ex aliis locis, quibus gratia commendatur et praefertur, manifestum est. Praeclarum sane 0125A illud, quod legitur tract. 6 lib. I, sub finem, ubi postquam auctor plurium Sanctorum egregia opera commendavit, omnia Dei dono, id est divinae gratiae referenda perspicue confitetur his verbis: Omnes omnino memorati, omnesque felices ejus (Dei) dono sunt tales. Sed praestantissimum omnium, et mille testimoniis aequivalens est illud ex eodem ipso tractatu 1 lib. I, ubi voluntati ortum fidei attribuit his verbis num. 1: Non sub lege, inquit, sed sub gratia sumus, quae nos diligere Deum, ac soli illi servire in sacramento semel creditae unicae Trinitatis non argumentis, non necessitate, sed voluntate compellit. Quot verba, tot sententiae. Hoc testimonio et fidem et charitatem et universa Christiana opera, quibus Deo servimus, complectitur; et haec omnia gratiae tribuit, 0125B quae haec praestare voluntatem compellit. Hoc autem verbo compellit, ne nimium gratiae tribuere videretur, ac si necessitate illata, libertatem voluntatis adimeret, explicavit se se inquiens: non argumentis, non necessitate, sed voluntate compellit; quibus insinuatur gratiae efficacia, et simul libertas intacta relinquitur. Cum porro eodem tractatu de fide ex proposito sit sermo, hoc quoque testimonio, cum argumenta et necessitatem excludens, voluntatem adserit, de fide potissimum loquitur, quam non argumentis, id est non ratione, non scientia, quae necessitatem inferat, sed voluntate excipiendam intelligit eodem plane sensu, quo initio dixerat eam non ab alio per argumenta commodori, sed ex voluntate nasci. Cum ergo quae voluntatem ad fidem citra necessitatem 0125C et rationes compellit, a S. Zenone esse dicatur gratia; in eamdem plane sententiam primus quoque textus interpretandus est, ut ne gratia idcirco praetermissa credatur, ac si illam S. Zeno necessariam non agnoverit, sed quod illam ingerere opus semper non fuit, ut aliis quoque Patribus accidit.

Addemus etiam aliud, quod non levis fortasse momenti habebitur. Cum S. Episcopus, sicubi antithesibus utitur, voluntatem necessitati semper opponat, voluntatem pro libertate accepisse videtur, ita ut penes ipsum idem sit voluntate, non necessitate, ac libere, non necessario. Praeter locum nunc nuper allatum ex num. 1 tract. 1 de Fide, ubi in hanc sententiam gratia ad fidem compellere traditur non necessitate, sed voluntate, tractatu 8 lib. I, de Timore, 0125D num. 1, duos timores distinguens, alterum, qui naturali vi necessario excitatur ob ea, quae impendent pericula, mortem, etc., alterum, qui Dei timor est, et non in trepidatione naturali, sed in doctrinae ratione libere a nobis concipitur, illum necessarium, hunc vero liberum significaturus, his verbis utitur; de primo quidem num. 2: Non devotionis, sed necessitatis est quod timetur; de secundo autem num. ultimo: Qui timet arte, non casu, voluntate, non necessitate; ubi perspicue voluntas pro ea libertate, quae necessitati contraria est, accipitur. Et voluntatem sane pro libertate Auctor jure accepisse cognoscitur, quatenus quae libera sunt, ea ex ipsiusmet voluntatis motu nascuntur: unde ad id significandum de eodem 0126A libero Dei timore dixerat paulo ante: Qui voluntate sua se parit, id est nulla ((CVII)) vi externa cogitur, nulla necessitate compellitur. Similiter ergo cum fidem ex voluntate nasci docuit, libere genitam unice voluit innuere, quin propterea ad gratiam negandam, sed potius ad statuendam arbitrii libertatem ejus testimonium traduci possit.