Caput VII. De Secundis Nuptiis, Et De Christianorum Cum Infidelibus Conjugio.

Inter errores, quos ad infringendam, si fieri posset, Ss. Patrum auctoritatem, Heterodoxorum non 0129C nulli ex ipsorum scriptis agglomerare et objicere student, ille est non minimus, quod a nonnullis secundae, et multo magis, quartae, et plures, successivae licet, nuptiae veluti criminosae traduci videantur. Inter hos autem Patres cum. S. Zeno in easdem acriter peroraverit tractatu praesertim 5 lib. I, hujusce capitis vindiciae praetermittendae nobis non sunt: cum potissimum ex rationibus ab eo allatis aliquid novi afferri possit, unde sanum non tam ejus, quam caeterorum quoque Patrum consilium, ac satis aequae vindiciae colligantur, quibus omnes acquiescant, qui non praejudicato in Patres animo, sed ratione ducantur. Verum ut de nostro Auctore in primis ac praecipue dicamus, hic cum tract. 5, continentiam commendandam sibi sumpsisset; contemptis 0129D plurium oblocutionibus quas adnotatione 2 explicavimus, primo virginitatem persuadere studet; tum vero vidualem continentiam promoturus, contra secundas quidem nuptias num. 4 et 5 disserit aliquid; at eas rationes tantum inculcat, quibus eas viduae, quae filios habeat, quaeque virum ex corde, non ficte dilexerit et conclamaverit, minus congruas, nec necessarias ostendat, ((CX)) non quibus inlicitas statuat. Imo vero sub init. num. 4, unum locum Pauli opponens ubi nihil nisi ex consilio praecipitur, unam observantiae perfectionem in divino cultu custodiendam commendat: et ineunte num. 6 inter res prope sanas secundas nuptias aperte refert, in quibus immorari diutius noluit: ubi τὸ prope neminem 0130A moveat, cum id non nuptiarum earumdem culpam spectet, sed incontinentiae defectum, qui cum ejusmodi nuptiarum causa esse plerumque soleat, easdem non omnino sanas reddit: qua etiam ratione vel primae nuptiae, si ob incontinentiae remedium assumantur, defectu aliquo prorsus non vacant, ut S. Augustinus ex Pauli epistolis palam convincit. Nihil itaque adversus secundas nuptias S. Zeno ingerit, quod non sanam sententiam contineat.

In hoc alii aliquot Patres durius multo locuti inveniuntur; nam Athenagoras in Legatione pro Christianis, paulo ante finem, postquam de suae aetatis Christianis tradit: Vel, ut natus est unusquisque nostrum, manet, vel in unicis nuptiis; subdit adversus secundas a Christianis alienas: Secundae quippe speciosum 0130B sunt adulterium; ait enim: Quicumque dimiserit uxorem suam, et duxerit aliam, maechatur: neque illam dimittere concederis, cujus deleberis virginitatem, nec aliam ducere; nam qui se ipsum priori uxore privat, licet mortua, adulter occultus est. Non minus aequus secundis nuptiis non nullis visus est S. Irenaeus, cum lib. III de Haeres., c. 19, scriptum reliquit: Samaritanae illi praevaricatrici, quae in uno viro non mansit, sed fornicata est multis nuptiis, sed perperam; nam de Samaritana illa Evangelica hic sermo est, quae non plures successivas nuptias inivit, sed plures viros simul habuit quorum nemini nupserat, ac proinde non secundas vel multiplices nuptias ibi reprehendit, sed mulierem plurium fornicationum ream: licet Auctor, quaest. 59 ad Antiochum inter 0130C Opera S. Athanasii, quinque priores ejus viros legitimos putet. Adde quod pro nuptiis alii codices legunt impiis, quo magis multo difficultas eliditur. Athenagorae propius concinere videtur Clemens Alexandrinus, qui lib. II Stromat., pag. 421: Matrimomonium est, inquit, prima, et secundum legem viri et mulieris conjunctio; et lib. III, pag. 457: Unusquisque nostrum habet, si velit, potestatem uxorem legitime ducendi, in primis, inquam, nuptiis; ex quibus locis apparet ei primam solum conjunctionem matrimonium haberi legitimum, non secundam, unde pag. 464: Fornicatio est ab uno matrimonio ad plura prolapsio. Minucius Felix non absimiliter inter adulteria Gentium recensere videtur plures nuptias, quas non nulli apud illos inibant; sic enim in Dialogo, post medium 0130D num. 24: Alia sacra coronat univira, alia multivira, et magna religione conquiritur, quae plura possit adulteria numerare; ac num. 31, Christianos unico conjugio, aut nullo uti testatur. His addendus antiquus auctor Operis imperfecti in Matth. homil. 32, in cap. XIX, qui secundas nuptias veram fornicationem appellat, seu fornicationem honestam; sic enim ait: Apostoli praeceperunt secundas adire nuptias propter incontinentiam hominum: nam secundam quidem accipere, secundum praeceptum Apostoli est; secundum autem veritatis rationem vere fornicatio est: sed dum permittente Deo publice et licenter committitur, fit honesta fornicatio. Neque praetereundus esset Origenes homil. 17 in Lucam, cum bigamos et polygamos successivos 0131A a Dei regno exclusos tradit, inquiens: Nunc vero et secundae et tertiae et quartae nuptiae, ut de pluribus taceam, reperiuntur; et non ignoramus, quod tale conjugium ejiciet nos de regno Dei. Sed si legantur caetera; statim apparebit, Origenem regni Dei nomine intelligere perfectionem illam et coronam, quae propria est virginum et continentium, qui unum conjugium servarunt; nam sequitur: Puto enim monogamum et virginem et eum qui in castimonia perseverat, esse de Ecclesia Dei; eum vero, qui sit bigamus, licet bonam habeat conversationem, et caeteris virtutibus polleat, tamen non esse de Ecclesia, et de eo numero, qui non habet rugam aut maculam aut aliquid istiusmodi, sed esse de secundo gradu et de his, qui invocant nomen Domini, et qui salvantur quidem in nomine Jesu Christi, 0131B nequaquam tamen coronantur ab eo, etc. Hinc homil. 19 in Jerem. non aeterno addicendum tradit supplicio bigamum, sed salutis alicujus participem, non tamen tantae, quantam qui continens vixerit, assequetur. Vide etiam hom. 27 in Joannem. Inter P. P. catholicos Tertullianum tandem non appellavimus, qui in libro de Monogamia bigamiam aperte damnat: nam, ut observavit S. Hieron. ((CXI)) in cap. I Epist. ad Titum, eum librum Tertullianus scripsit, cum esset haereticus Montanista, cujus sectae hic inter caeteros error fuit, eodem Hieronymo teste, ut secunda matrimonia ab Ecclesiae communione prohibenda putarentur. Praeterquam quod Tertulliano haeretico Tertullianus catholicus opponendus est, qui in lib. II ad Uxorem, ipsi, si continere post 0131C suum obitum non posset, ut secundas nuptias adiret, auctor fuit; dummodo illas cum catholico, non cum pagano iniret. Non nullos movere possunt, quae tradit Ratramnus lib. IV contra Graecos cap. 2, tom. I Spicilegii Acheriani pag. 109 et 111, cum ex Socrate refert, Constantinopolitanos . . . . . in recipiendo vel rejiciendo binubos non idem sentire, sed esse divisos; quibusdam sentientibus eorum receptionem, quibusdam dissentientibus ratam esse. Verum qui a Socrate lib. V, cap. 22, secundis nuptiis inimici memorantur, non sunt catholici, sed haeretici Novatiani, qui binubos non recipiebant. Itaque ex catholicis adversum secundas nuptias quatuor illi Patres tantum, quos memoravimus, acerbius aliquanto locuti inveniuntur, de quorum tamen sententia non 0131D nihil postea dicturi sumus: caeteri vero Patres cum catholica Ecclesia secundas quidem nuptias non bene acceperunt, iidemque quibuscumque possent argumentis, ab illis avocare conati sunt Christianos, ut S. Zeno studuit; non tamen eas per se inlicitas ac inhonestas judicarunt umquam; imo vero Montanistas primum, dein Novatianos, qui eas condemnabant, tamquam haereticos habuerunt et proscripserunt.

Plures vero Patres, perinde ac S. Zeno, durius multo agendum putarunt cum iis, qui tertias et eo plures nuptias sequerentur. S. Zeno quidem num. 6, cum ait: Sed sic ego in rebus demoror prope sanis (nimirum in secundis nuptiis) quasi quae vere exsecranda 0132A sint, jam correcta sint crimina; ubi sermonem adversus tertias ac plures nuptias aggreditur, quas crimina vere exsecranda appellatas vides. Non multo absimiliter S. Basilius epistola prima canonica ad Amphilochium, can. 4, quidquid nuptiarum post bigamiam contrahitur, non conjugium, sed castigatam fornicationem vocat; et can. 50 hasce multiplices nuptias Ecclesiae inquinamenta nominat. S. Gregorius Nazianzenus orat. 37 in illud Evangelii: Cum consummasset Jesus hos sermones, expendens haec Apostoli verba ad Ephes. 5: Sacramentum hoc magnam est: ego autem dico in Christo et in Ecclesia, ait: Hac oratione secundas nuptias mihi deprecari videtur. Si enim duo Christi sunt, duo quoque viri; si autem unus Christus unum Ecclesiae caput, una etiam 0132B caro sit, secunda autem respuatur. Quod si secundum prohibet, de tertia quid dicendum est? Primum lex est, secundum venia et indulgentia, tertium iniquitas: qui autem hunc numerum excedit, porcinus plane est. Viden' secundas quidem nuptias primo reprehendi, at venia et indulgentia dignas censeri, tertias autem iniquitati verti, et de reliquis pejus multo judicari? ex quo Nazianzeni testimonio nihil dubitamus, quin eam sententiam mutuatus sit Leo Sapiens in lege, quae inscribitur Feminae C. de secundis nuptiis: Primae nuptiae lex, secundae indulgentia, tertiae porcina illegalitas, quartae belluina vita. Neque hic praetereundus Heraldus Turonensis Archiepiscopus, qui inter capitula ex antiquis scriptoribus excerpta an. 858 hoc recenset cap. 3: Nullus laicorum plusquam 0132C duas uxores habeat: quod vero extra est, ad adulterium pertinet. Ipse S. Ambrosius, qui pro secundis nuptiis contra Novatianos calculum posuit, plures nuptias reprobare videtur lib. de Viduis, cap. 11, num. 68: Neque enim prohibemus secundas nuptias, sed non suademus . . . . . plus dico, non prohibenius secundas nuptias, sed non probamus saepe repetitas. Videmus quidem aliud esse non probari, aliud reprobari, quorum alterum rei est non prorsus bonae, alterum plane malae; sed hoc satis ostendit, quo animo in Ecclesiae nuptiae tertiae et repetitae ferrentur, quas neque illi, qui has licitas defendebant temperare sibi possent, quin sibi minus probatas praedicarent.

Hinc autem gradus patet ad Patrum mentem adsequendam, 0132D cum illas adulterio, vel fornicationi deputarunt. Hoc nomine non eas per se malas esse volebant intelligi ((CXII)) unde non absolute adulterii, aut fornic. accusarunt; sed immoderatam in ipsis quamdam libidinem sibi videbantur deprehendere, quae etsi dum in nuptiis consisteret, verum adulterium aut fornicatio dici non poterat; tamen ob indomitum voluptatis affectum simile quidpiam praeferre videbatur, ut adulterium, sed decorum, cum Athenagora, fornicatio, sed castigata, cum Basilio, et honesta, cum Operis Imperfecti auctore posset appellari, ut ne tamen idcirco seu bigamia, seu repetitae nuptiae vere ab iis Patribus damnatae credantur. Qui enim, si malas ac damnatas putassent, decoras, castigatas, 0133A et honestas potuissent affirmare? Argumentum id perspicuum est, fornicationis et adulterii vocibus eos usos formula antiquis usitata, qua non semper exprimebatur verum delictum quale illis verbis proprie acceptis intelligi solet, sed significabatur quandoque matrimonium non multum probatum; qua ratione adulteria videmus appellatae primae etiam nuptiae, quas quis, servatis legitimis formulis, cum inferioris gradus muliere contraxisset, unde etiam concubinae nuncupatae inveniuntur privatae ejusmodi mulieres, etsi quis eas uti uxores duxisset. Antequam de antiquorum testimoniis sententiam quispiam ferat, oportet consideret et intelligat verba, nec eis illam subjiciat sententiam, quam hodie praeferunt, sed diligenter observet opus est, quam olim, cum a Scriptore prolata sunt, haberent, et quo consilio edita 0133B fuerint praeterea cogitet: quod si minus fiat, multiplices in errores labamur necesse est, et intelligamus plane nihil, cum omnia intellexisse nobis videmur. Id totum ut in rem nostram plane liqueat, considerandus est praeter caeteros Clemens Alexandrinus, cujus adversus secundas nuptias testimonia dedimus paulo ante, in quorum postremo fornicatio expresse nominatur ab uno matrimonio ad plura prolapsio. In primis certum est ex lib. I Stromatum, pag. 428, eum secundas nuptias non condemnare; laudata enim monogamiae honestate, de secundis nuptiis ait: Si uraris, inquit Apostolus, jungere matrimonio; et pag. 461 diserte fatetur ab Apostolo propter intemperantiam et ustionem secundum concedi matrimonium: nam hic quoque non peccat quidem ex 0133C Testamento, non est enim ex lege prohibitum; non implet tamen universam illam perfectionem quae agitur ex Evangelio. Quid luculentius afferri posset, ut secundae nuptiae sine peccato contrahi persuaderentur? Cum itaque eas fornicationem appellat, fornicationis nomine aliud aliquid innuit, quam quod vulgo intelligi solet. Id autem quid sit, ex toto contextu cognosci potest. Sic autem ait pag. 464: Ad eos autem pudore afficiendos et reprimendos, qui sunt proclives ad secundas nuptias, apte Apostolus alto quodam tono eloquitur. Inquit enim: Ecce omne peccatum est extra corpus: qui autem fornicatur, in proprium corpus peccat. Si quis autem matrimonium audet dicere fornicationem, rursus legem et Dominum insectans, maledictis 0133D impetit. Quemadmodum enim avaritia et plura habendi cupiditas dicitur fornicatio, ut quae adversetur sufficientiae: et ut idololatria est ex uno in multos Dei attributio; ita fornicatio est ab uno matrimonio ad plura prolapsio. Quid exploratius fornicationis significationem non stricte, sed late hoc loco acceptam declarare potest? quod ipsum et de adulterii voce sentiendum est; nam, ut idem Clemens notat, fornicatio et adulterium eodem sensu ab Apostolo mutuo sumuntur. Tria autem sunt, eodem Clemente auctore, quae ab Apostolo fornicationis nomine appellantur: primo avaritia, qua quis sufficientibus non contentus, pluribus inhiat; secundo idololatria, qua unius Dei quis non satis habens, plures constituit; 0134A ac tandem eadem ratione bigamia fornicatio appellatur, qua quispiam ex unis nuptiis in plures dilabitur. Viden' latum fornicationis sensum, quem hac in re Patres praecepere, cum secundas aut plures nuptias fornicationem aut adulterium appellarunt: ut ne eas tamquam per se malas et illicitas condemnarent, sicuti neque eas damnavit Apostolus, licet fornicationis nomine illas donasse tradatur.

Sed ut ad S. Zenonem, a quo paululum divertimus, revertamur, cum is repetitas supra bigamiam nuptias inter crimina vere exsecranda recensuit, omnium acerbissime locutus videbitur, ut aegerrime interpretari possimus. Sed crimina exsecranda eas perinde appellavit, ut iniquitatem illas dixit Greg. Nazianzenus; qui tamen quo minus eas damnaverit, ((CXIII)) palam fit ex orat. 39, quae in sancta Lumina inscribitur, 0134B ubi illas contra Novatianos aperte defendit. Hieronymum similiter si quis legat de secundis nuptiis disserentem in epist. 79 num. 11, ad Salvinam, ubi eas appellat digamiae praecepta non bona, et justificationes pessimas, bigamiam verum crimen ab illo habitam judicabit. At nonne aperte eam se non condemnare subdidit in Apologetico librorum contra Jovinianum, seu in epist. 48, pag. 228 et 229 editionis Veronensis? Nonne in cap. I Epist. ad Titum eam Tertulliani haeresim notavit, quod digamiam condemnandam putaverit? Quin in epistola 123 ad Ageruchiam nonne se eo consilio in bigamos tam multa dixisse insinuat, ut continentiam suaderet, non quod plures nuptias malas opinaretur? Idem vero consilium S. Zenoni fuisse, licet expressis verbis 0134C non prodat, colligi facile ex dictis ejus potest, cum postquam num. 7 adversus nuptias cum infidelibus initas acrius disputasset, ut ab iis Christianas mulieres deterreret, tandem sub finem ita ad continentiam easdem hortatur, ut si minus continere possint, quin nubant, et pluries etiam nubant, nubant Christiano, non infideli: Itaque deinceps fuge, virgo, fuge, vidua, nuptias tales, id est cum infideli; si continens esse non poteris, saltem noli tuas nuptias fenerare, id est multiplicare supra binas: ne in illo resurrectionis die inter plurimos maritos non possis, cujus fueris uxor, agnoscere. Haec contra plures nuptias, nulla tamen criminis nota. Sequitur autem hanc unam nuptiis pluribus, si contrahendae sint, regulam 0134D praecipiens, ut ab infidelium conjugio caveant. Noli esse sacrilega, noli proditrix legis. Profano cur nubas, cum possis nubere Christiano? Hoc itaque unum inlicitum Zeno putavit, hoc maxime cavendum praemonuit. Quid, quod si consideremus, quae in plures nuptias, num. 6, disseruit, nihil occurret, unde veri nominis crimen arguatur. In primis advertendum est Zenonem non mulieres juniores alloqui, quibus sicuti ob incontinentiae periculum ipse Paulus secundas nuptias permisit, ita etiam tertiae et plures etiam aequius sunt permittendae, si quidem vigente adhuc aetate binis, vel pluribus maritis orbentur, et idem incontinentiae periculum subeant (quo quidem nomine S. Hieronymus in cap. I Epist. ad Titum 0135A eas excusat, et quandoque majori laude dignas posse inveniri probat, quam quae unis nuptiis ad senectutem usque potitae sunt) ; sed anus alloquitur noster S. Antistes, quae saepe videntur novae nuptae, in quibus incontinentiae periculum considerari non solet, sed merus libidinis amor, qui dubio procul damnandus est, et ob ipsum ejusmodi nuptiae vere exsecranda crimina dici quodam modo potuere. Caetera porro, quae addit, causae congruae et probabilis limites non egrediuntur, quibus honestas quaedam civilis, non autem divina lex ab illis violata convincatur.

Unum sub finem considerandum maxime est, quod insignem ad Patres vindicandos aditum nobis aperuit. Postquam enim S. Episcopus contra repetitas hujusmodi nuptias disputavit, affectu quodam inopinato 0135B percitus, num. 6, in haec erumpit: Quid agam, quo me vertam, nescio: non enim video, quid in exhortationibus Divini ac veri cultus Gentibus praedicem. Felicitatemne virginitatis? ac habent suas virgines: etsi non felices, habent tamen. Sin vero ad viduitatis sudorem gloriosum palmamque provocavero; nobis fortassis insultent, quia nostrae sacrae virgines viduaeque magno pro immortalitatis praemio, suae autem gratis laborent. Verum hoc est solum nos in quo vincimus, quia pro sua sanctitate Christianae plus nubunt. Haec autem nobis indicare videntur causam, cur Sancti Patres tanto studio per ea tempora adversus bigamiam et plures nuptias declamaverint; et cur, ut his obicem ponerent, pluribus canonibus laborarint, quibus bigamis et sacerdotio interdixere, et eos poenitentiae subjecere, et, quod ex Hieron. discimus, prohibuere 0135C Ecclesiastica stipe, quae in Christianorum subsidium ((CXIV)) distribuebatur; vetitumque praeterea fuerit, ne ipsorum conviviis adessent presbyteri, et ne sacra oblatio, benedictio, et corona seu velamen, quibus univirarum nuptiae sanctificabantur, iisdem adhiberetur. Apud Gentes nimirum ita sancte conjugalis tori castitas observabatur, ut post primi viri mortem alii nequaquam nubere mulieres religioni haberent. Exemplum hujusce rei luculentum est in Penelope, quae ad secundas nuptias a multis sollicitata, strenue restitit, cum et mariti fidem et populi famam vereretur, ut ex ipsius verbis liquet apud Homerum Odyss. XVI. Quam in sententiam Dido, apud Virgilium, Aeneid. IV, ut significaret 0135D se non nupturam amplius post primi conjugis obitum, multa adversum se primo imprecatur, vers. 27:

Ante, pudor, quam te violem, aut tua jura resolvam.
Tum haec de conjuge subjicit, vers. 28:

Ille meos, primus qui me sibi junxit, amores
Abstulit: ille habeat secum, servetque sepulcro:
Eaque tam fortis in hoc proposito fuit, ut cum regis nuptias ultro optare debuisset, ne tamen secundas 0136A eas experiretur, maluerit e contrario uri quam nubere, ut ex historicis a Servio allegatis Tertullianus memorat lib. de Monogamia cap. 17, qui praeterea addit alias apud ethnicos fuisse, quae pro viris mori mallent, quam alteri nubere. Vide etiam S. Hieronymum epist. 123 edit. Veron. ad Ageruchiam, num. 8. In antiquis Germaniae populis licet barbaris plures civitates commemorantur a Tacito in libro de Morib. Germanorum, n. 6, in quibus tantum virgines nuberent, et secundae nuptiae nullae audiebantur; nam sic, inquit, unum accipiunt maritum, quomodo unum corpus, unam vitam, nec ulla cogitatio ultra, nec longior cupiditas. Insigne in hanc rem Theutonicarum mulierum prodit exemplum laudatus Hieronymus loco allegato, quae ne secundo nubere cogerentur, mortem sibimet 0136B ipsis consciverunt: quod ipsum testatur Valerius Maximus, lib. VI, cap. 1. Pausanias in Corinthiacis lib. II, c. 21, hoc olim apud Graecos sanctum et solemne feminis fuisse prodit, ut, priore viro mortuo, secundis nuptiis abstinerent; et similiter Euripides in Alcest., vers. 464, turpe et exosum apud eosdem fuisse ostendit, si vir, uxore mortua, aliam sibi junxisset; sic enim ibi chorus loquens inducitur:

Si autem novum elegerit maritus torum,
Sane perquam mihi fuerit exosus.
Id ipsum penes Romanos antiquos viguisse refert Valerius Maximus, lib. II, cap. 1, num. 3, ubi matronis univiris pudicitiae coronam ab antiquis impositam tradit: e contra vero intemperantiae notam ac lascivide eas subiisse refert, quae ad secundas nuptias transissent. Quae uno contentae matrimonio fuerant, 0136C corona pudicitiae honorabantur; existimabant enim eum praecipue matronae sincera fide incorruptum esse animum, qui post depositae virginitatis cubile, in publicum egredi nesciret, multorum matrimoniorum experientiam, quasi legitimae cujusdam intemperantiae signum esse credentes. Idem etiam sensisse Romanos suae aetatis satis indicat Publius Syrus, versu 284:

Habent locum maledicti crebrae nuptiae.
et versu 482:

Mulier quae multis nubet, multis non placet.
Has nimirum minus pudicas fuisse a Romanis habitas inde colligere licet, quod positum Romae pudicitiae signum attingere vetarentur. Nam pudicitiae signum, inquit Festus ad verbum Pudicitia, nefas est attingi, 0136D nisi ab ea, quae semel nupsit. Apertius Martialis mulierum ejusmodi pluries nubentium intemperantiam adulterii nota inurere non dubitavit Epigram. 5 lib. VI:

Quae toties nubit, non nubit, adultera lege est;
Offendar moecha simpliciore minus.
Et similiter Quinctilianus, declamat. 306, plures nuptias nubendi quamdam impudicitiam appellat. Haec igitur cum apud ethnicos adversus plures nuptias 0137A vigeret opinio; Ss. Patribus, qui justitiam ((CXV)) multo ethnicis perfectiorem ex Christiana lege excolendam intelligebant, turpe nimium videbatur, si penes suos secunda ac repetita conjugia ethnicis ipsis male visa dominarentur, ac proinde primis quatuor illis praesertim Ecclesiae saeculis, quibus Christiani cum ethnicis erant permisti, multo vehementius ejusmodi connubia ab iisdem avertere et sermonibus et scriptis et canonicis etiam poenis conati sunt, ne (quod magno Gentibus fuisset scandalo) plurium nuptiarum intemperantiam, seu, uti vocabant, adulteria probare ac fovere viderentur. Itaque quae in coercendis repetitis Christianorum nuptiis S. Zenonis aliorumque Patrum mens fuerit, jam tandem liquere arbitramur: et quam in sententiam adulterii, fornicationis, aut 0137B criminis nominibus apud Gentes usitatis uterentur, hinc magis magisque cognoscimus. Sed de secundis nuptiis nimis fortasse multa.

Quae porro eodem tractatu 6 lib. I, num. 7, S. Zeno de matrimonio cum infidelibus conjungendo vehementius urget, apologia non indigent; nam non solum fuit constans Patrum sententia, ejusmodi connubia post baptisma cogi non posse, cum in his peccandi periculum, quod potissimum a S. Zenone effertur, plerumque immineat; sed ea ob periculum ejusmodi vel in ipsa veteri lege interdicta leguntur Deut. VII, 3: Neque sociabis cum eis conjugia. Filiam tuam non dabis filio ejus, nec filiam illius accipies filio tuo, quia seducet filium tuum, ne sequatur me. Idem habetur Exodi XXIV, 16. Quin non nulli censuere 0137C nuptias ejusmodi absolute ab Apostolo esse interdictas, tum cum, I Cor. VII, 39, ait: Cui vult nubat, tantum in Domino, id est, ut plerique explicant, cum Christiano tantum, in quam rem legendus Hieronymus lib. I in Jovinianum, num. 10, tum etiam cum, II Cor. VI, 14, praecepit: Nolite jugum ducere cum infidelibus. Quae enim participatio justitiae cum iniquitate? aut quae societas lucis ad tenebras? quae autem conventio Christi ad Belial? aut quae pars fideli cum infideli? qui autem consensus templo Dei cum idolis? Vos enim estis templum Dei vivi, etc., quam sane sententiam prospexit S. Zeno, ut adnotatione 25 animadvertimus. Hoc etiam spectans S. Cyprianus in libro de Lapsis, inter crimina, ob quae Deus indignatus, ut Ecclesia persecutione afficeretur, permisit, hoc commemoravit, observante Augustino in libro de 0137D Fide et operibus cap. 19, quod Christiani cum infidelibus matrimonium inirent, idque affimabat nihil aliud esse, quam prostituere gentilibus membra Christi. Adde quod Concilia ejusmodi nuptias interdixerant etiam ante Zenonis aetatem, ut Eliberitanum can. 15 et 17, Laodicenum can. 10 et 13, et Arelatense I, can. 11. Solum in Africa, et forte etiam alibi, ex quadam non episcoporum quidem, sed populi sive simplicitate sive ignorantia, sive alia quacumque de causa multo post S. Cyprianum sensim invaluit opinio, haec conjugia licere, adeo ut vel non putarentur esse peccata, vel ut dubia res derelicta esset, ut loco allegato Augustinus testatur; et per hocce tempus 0138A S. Monica infideli marito nupsit, ex quo Augustinum ipsum concepit. At nuptiis istiusmodi nihilominus restitit idem S. Doctor, libro I de Adulterinis conjugiis, cap. 21, tametsi eas divino jure prohibitas non auderet definire cap. 25, et mox Carthaginensis Synodus an. 397, can. 12, quo ad clericorum filios et filias easdem prohibuit, idque ratum habitum est pluribus aliis in synodis et praesertim in Chalcedonensi can. 13, ac tandem universim dirimens impedimentum inde fuit matrimonio oppositum, cujus initia explorate statuere non licet. Hisce quidem in regionibus sub nostri Auctoris aetatem id matrimonii genus episcopis adeo displicuit, ut S. Ambrosius a S. Vigilio Tridentino rogatus, ut pro suae Ecclesiae regimine, quae necessaria vel utilia viderentur, commoneret, 0138B rescripserit ep. 19, id praeter caetera maxime cavendum, ne Christiani cum infidelibus conjugio copularentur. Itaque cum S. Zeno in haec vehementer pro concione disseruit, et pericula quidem, quibus obnoxia sunt ob oculos posuit, id effecit, quod caeteros catholicos antistites fecisse deprehendimus.