((CXXII)) Caput I. De Actis S. Zenonis Ad Mortem Usque.

0145D

 

§ I.— Conjecturae de Zenonis patria.

In primis de Zenonis patria conjicere placet. Baptista Perettus primo scholio Latino ad Vitam nunc 0146A nuper memoratam, Veronensem eum fuisse statuit ex Petro de Natalibus episcopo Equilino lib. I Catalogi Sanctorum, et ex lectionibus quae in festo ejus Ordinationis die 8 Decembris legebantur Mediolani in Ecclesia Cathedrali. At haec recentiorum testimonia de rebus antiquis cum nihil probent, ut recte notavit Cardinalis Baronius num. 12 tom. I Annalium, pag. 59 edit. Coloniensis, nullusque ante Petrum de Natalibus hoc subindicasse inventus sit; Peretti sententiae nemo prudens acquieverit, integrumque nobis relinquitur conjecturas nostras litteratorum oculis atque censurae subjicere. Zenonis nomen inter Graecos receptum ac frequens, Graecum eum demonstrare videtur; et Graecum quidem illum censuit cum Buchnero Tillemontius adnot. 5 in Valeriani persecutionem 0146B tom. IV, pag. 587, ante quos Blasius Roseltus in ms. Saibanteo 658, Historiam episcoporum continente, id verum ratus, hanc rationem adjecit (quam totidem verbis scripsit Panvinius Antiquitatum Veron. lib. IV, cap. 6, cum hanc non nullorum allegavit sententiam) , quippe cujus sermonum phrasis, inquit, graecanicum nescio quid ac peregrinum redolere videtur. Imo ex Anonymo Pipiniano colligere quispiam posset, cujus provinciae fuerit, nimirum ex Syria, in qua Graecum quidem sermonem id temporis viguisse certissimum est; inquit enim ille:

Non queo narrare hujus sancti opera,
Quae a Syria veniendo usque in Italiam,
Per ipsum omnipotens Deus ostendit mirabilia.
Cui sententiae respexisse videtur Auctor hymni, quem ex duobus mss. breviarii Benedictini codicibus 0146C editores Veronenses edidere, cum S. Zeno gentes penetrasse marinas ibidem tradatur.

Huic opinioni nostros quoque calculos facile adjiceremus, nisi duae animadversiones obsisterent. Graecus auctor perinde Latine ac pure loqui et scribere nequit, ac S. Zeno, cujus stylus etsi idemtidem turgeat, ac pluribus flosculis inspergatur; a puritate tamen Latinae locutionis nihilum deficit, tum si verba singula, tum si verborum collocatio et syntaxis consideretur, adeo ut a teneris unguiculis in Latinis auctoribus exercitatus, et inter Latine loquentes educatus, et Latinis in scholis excultus appareat. Versatissimum sane se prodit in poetis Latinis, quorum formulas et carmina ita commode adhibet, ut non per vim expressa, sed in succum sanguinemque ejus 0146D conversa cognoscantur. Virgilium legere assuetus proditur, cujus versus non numquam ejus decidisse e calamo intelliguntur, cujus generis auctores explicabantur et legebantur a pueris, ut Latina puriori lingua et locutione vividiore potirentur. Nemo sane ex ipsis Latinis quarti saeculi Scriptoribus Latina puritate 0147A eidem par, vel magis latinus invenitur, adeo ut latinitatem ejus jure commendarint plures eruditi, et elegantissimum affirmarint Casaubonus et alii; Basilius autem Faber, qui Thesaurum eruditionis summo studio et infinita propemodum Latinorum lectione digessit, ((CXXIII)) ut Latinas quasque voces ex probatis Auctor. excerptas, et ad radices revocatas Latinae linguae studiosis accurata et perutili methodo proponeret, non dubitavit Zenonem saepe allegare, eoque uno Auctore aliquot voces inter probatas inserere. Ex multis saltem Graecis, qui Latine aliquid scripsere, non solum nemo unus est, qui cum Zenone possit conferri, sed cum aliena, non nativa lingua scripserint, omnes parum Latine scripsisse inveniuntur, nec ambigendum quin S. Zeno scripsisset similiter, 0147B si eamdem Graecam originem et educationem sortitus fuisset. Haec prima conjectatio vehemens satis nobis videtur, ut Auctor a Latinis parentibus ortus, vel inter Latinos saltem educatus ac institutus probetur. Aliam nunc adjiciamus, qua certior provincia statuatur. Exstat Auctoris tractatus de S. Arcadio martyre, cujus apud caeteros antiquos memoria nulla invenitur. Illum autem in Caesarea Mauritaniae passum ex Zenonianis codicibus liquet. Quid unus inter omnes Veronensis episcopus Zeno tanta cum religione natalitium ejus diem celebraret, nisi quod praecipua quadam devotione eidem esset addictus, et ex eadem forte provincia, in qua ille mortem oppetiit, originem duceret? Africanorum quidem scriptorum stylum in nostro Auctore deprehenderunt ii, qui ejus 0147C tractatus diligentiori cura evolverunt. Gaspar Barthius inter hos Christianum Apuleium in Zenone perspicere sibi visus est, ut fidem facit lib. XLIII Adversar. cap. 10, pag. 1944, et lib. V in Statii Silvam pag. 446. Enim vero plures Appuleii Afri locutiones, et verba item plura ejus ac aliorum Africanorum propria, Tertulliani, Cypriani, etc., in ejus tractatibus reperiuntur, quae in aliis aliarum Latinarum provinciarum scriptoribus frustra requiras. Neque Africanum Veronae episcopum creatum mireris; per id enim tempus episcopi et clerus saepe ex alienis provinciis dabantur. Eodem saeculo Fortunatianum episcopum Aquileiensem Afrum fuisse ex Hieronymo discimus. Donatus, natione Afer, nonne Mediolanensis Ecclesiae presbyter fuit adhuc post Ambrosii mortem? 0147D ut Paulinus in hujus vita testatur num. 54. Neque Anonymi Pipiniani sententia moveat; potuit enim Zeno, licet Afer, e Syria Veronam proficisci, cum iter in Orientem ea tempestate frequens esset. S. Philastrius Brixianus episcopus, cum esset presbyter: Circumiens universum pene ambitum Romani orbis dominicum praedicasse verbum similiter traditur a S. Gaudentio in tractatu de S. Philastrio pag. 241, et idem quoque Gaudentius se Philastrio in eamdem Brixianam cathedram suffectum, dum in Oriente versaretur, diserte prodit, tum in sermone de ordinatione sui pag. 181, tum in sermone de dedicatione Basilicae, pag. 191. Zenonis tandem nomen, etsi inter Graecos frequens, ab Africanis nihilominus alienum 0148A non fuit. Zenonem martyrem Decio imperante inter Africanos reperimus, cujus corpus cum translatum fuerit Byzantium, ejus memoria apud Graecos celebrata legitur. Vide Acta Sanctorum Bollandi die 10 Aprilis tom. I.

§ II.— Episcopatus S. Zenonis initia, ordinatioque ejus VI Idus Decembris peracta statuitur. Ejusdem in convertendis ad fidem Gentibus felicitas. In Arianis refellendis atque comprimendis quantum laboraverit. Verona ad Christianam religionem ab eodem conversa.

Itaque post Orientis iter, cui sese ante episcopatum Zeno commisisse credendus est (episcopi enim non nisi gravissimis de causis proprias sedes relinquebant), 0148B Veronensi ecclesiae post Cricinum praepositus fuit, idque sexto Idus Decembris an. 362, postremo Juliani anno, ut satis probabiliter conjecimus dissert. I, cap. 3, § 5. Cum vero de anno palam sit, si de die constet, ut ibidem ostendimus; ad hunc diem statuendum praeter ea, quae ibidem attulimus, alia argumenta novis subinde documentis et considerationibus indicata in confirmationem hic adjicere placet. Primo plures ecclesias per Italiam et alibi S. Zenonis ((CXXIV)) nomine dedicatas, festum ejus VI Idus Decem. celebrare cap. 4 videbimus. Porro hanc diem emortualem S. Antistitis non fuisse ostendemus § 3. Cum vero in transferendis festis Sanctorum ea cautio adhibita fuerit, ut impedito emortuali die, festum traduceretur in diem alium, quo vel translatio Sancti 0148C corporis, vel dedicatio basilicae, vel ordinatio colebatur, ut eo paragrapho notabimus: etsi eo die VI Idus Decembris dedicatio ecclesiae S. Zenonis in nostris libris signetur; tamen ob ordinationem ejusdem potius, quam ob Ecclesiae dedicationem festum ejus aliis in Ecclesiis eidem diei fere adsignatum verisimillimum est, propterea quod ex Rabano et Wandelberto saeculi IX scriptoribus, nec non ex ms. Vaticano 3806 ejusdem saeculi, variis in locis ea dies celebris appareat jam inde a saeculo IX cum S. Zenonis basilica vix tum temporis dedicata fuerit. Quod si consideres Caesenae et Pistorii S. Zenonem ante nonum et octavum etiam saeculum magnum Patronum, vel titularem, uti vocant, electum eadem die cultum fuisse unico vel praecipuo festo, cujusmodi nunc quidem 0148D ex immemorabili earum Ecclesiarum consuetudine peragitur: jam ergo ante nonum et octavum etiam saeculum ea dies celebris erat, non utique ob dedicationem quae posterius contigit, sed ob ordinationem quam proinde eo die apud Veronam quoque celebratam fuisse hoc argumento evidenter convincitur. His adde aliam observationem ex ipsis nostrae Ecclesiae libris, e quibus id ipsum confirmatur. Licet enim in Calendariis non nullis eo die notetur dedicatio ecclesiae S. Zenonis, in ipsis tamen Ecclesiasticis libris, et missa et officium de S. Zenone episcopo, non autem de dedicatione ecclesiae designantur et describuntur. De Missa satis attigimus diss. I, cap. 3, § 5, et luculentius patebit ex Admonitione ad monumenta 0149A num. 5. Nunc ut de officio dicamus, in ms. Capitulari saeculi XIII, qui orationes, lectiones, et antiphonas de Sanctis per annum in Ecclesia Veronensi usitatas continet, et cum aliis mss. vetustioribus plane concinit, eaedem antiphonae, quae uti propriae S. Zenonis in tribus aliis libris ad Laudes dicendae adsignantur, describuntur dicendae etiam ad Horas, et describuntur quidem mense Decembri cum oratione Deus qui nos S. Zenonis episcopi item propria. Hinc autem colligere licet in Veronensi Ecclesia, cui ille codex publicis in officiis serviebat, mense quoque Decembri non missam solum, sed et officium de S. Zenone episcopo, non autem de dedicatione celebratum fuisse, adeo ut ordinatio S. Zenonis, non autem dedicatio basilicae VI Idus Decembris ab 0149B ipsa Veronensi Ecclesia celebrata appareat; uti apud monachos Zenonianos distincte eo die celebratam loco laudato diss. I meminimus. Itaque cum dedicatio basilicae S. Zenonis, etsi eo die in aliquot mss. Calendariis notata, nullo tamen officio praecipuo celebrata probari apud Ecclesiam Veronensem possit; vel apud solos celebrabatur monachos duobus diebus post, seu (ut aliis in codicibus legitur) die sequenti, vel a Veronensi Ecclesia eo die sola commemoratione celebrabatur; et ad hanc commemorationem pertinere unice potest antiphona et responsorium, quae in Carpso notatur sic: In dedicatione S. Zenonis a et r de dedicatione. Quod si minus placeat, cum Carpsi rubrica pugnet cum alio rituali Ecclesiae Veronensis libro, nec cum Missis aliorum concordet, qui de uno 0149C S. Zenone, non de dedicatione ecclesiae et officium et missam VI Idus Decembris praeferunt; Carpsi error apertus est, cujusmodi alii errores alibi in eodem libro notantur. Ex his autem si stet S. Zenonis ordinationem VI Id. Decembris celebratam et peractam fuisse, S. Zenonem hoc die an. 362 Juliani postremo ordinatum ex dictis diss. I, c. 3, § 5, palam omnino erit. Transeamus ad alia.

Hoc imperatore vita functo anno sequenti 363, cum Romanum imperium pervenisset ad eos, qui etsi idololatriam plane non sustulerunt, unam tamen Christianam religionem colebant, eidemque impense patrocinabantur; latus Zenoni aditus patuit, eamdem religionem Veronae palam excolendi, et cum pietate, tum doctrina in ea excolenda profecit mirum in modum. 0149D Multi id temporis erant Pagani; inter Christianos autem Ariani non pauci propter eam persecutionem, quam Constantius Juliani praecessor in catholicos et muneribus et fraudibus et minis adeo impense promoverat Valente et Ursatio Arianis ((CXXV)) Episc. impellentibus, ut totum orbem concusserit, et hisce in regionibus corruperit Fortunatianum Aquileiensem, ac in Mediolanensem sedem intruserit Auxentium, qui non hanc solum Ecclesiam ad an. 374 per annos viginti occupavit, sed totius etiam Italiae fidem sua haeresi inficere ac discerpere studuit. S. Zeno Veronensi cathedrae insidens, frequentibus concionibus ac institutionibus Paganorum aeque ac Arianorum impietati sese objecit. Quam naviter atque feliciter 0150A S. Episcopus laboraverit in gentibus, ex quibus etiam doctes facundia ac zelo ejus illectos ipsi concionanti interfuisse colligimus ex tract. 3 lib. I, adnot. 1, luculenter probat ingens ille hominum numerus, qui quot annis baptismate abluebantur. Tract. 33 et 42 lib. II, genere, aetate, sexu, conditione, et, ut additur tract. 38, natione diversi memorantur, qui, in paschalibus festis, sacris undis simul diluti sunt: cumque hi aliique tractatus diversis annis recitati id ipsum circiter repetant, magnam annis singulis baptizandorum fuisse frequentiam demonstrant: quod ad declarandum Episcopi ea in re procuranda laborem et diligentiam mirifice confert. Id ipsum etiam statuitur ex ea ecclesia, quam ab eodem Veronae aedificatam dicemus; licet enim per se satis esset 0150B ampla et capax, tamen prae Christianorum, qui nimium multum excreverat, numero facta erat angusta, ut ipse prodit tract. 14 lib. I, num. 2. Itaque ea traditio, quam Anonymus Pipinianus litteris commisit, cum scripsit de Zenone:

Qui Veronam praedicando perduxit ad baptismum,
antiqua et genuina ex hisce tractatibus convincitur. Addit idem Anonymus, multa idola destruxit. Cum in urbe, quam Christianae fidei acquisivit, id fecisse eum probabile est, tum vero est probabilius multo in pagis, ubi plura erant privata fana et simulacra, adversus quae eum declamasse legimus tract. 15 lib. I, num. 5. Neque ethnicum solum cultum exstirpare ab his, quos ad fidem convertebat, sedulo studuit; sed pravos etiam, quos ex ethnica educatione mores contraxerant, 0150C ut pluribus ex tractatibus deprehendere licet.

Adversus Arianos porro frequentes sermones ex proposito habuit, ex quibus aliquot adhuc supersunt. Vide tractatum primum lib. I, et plures initio libri II. His autem concionibus non nullos illorum interfuisse palam est ex tractat. 77, et colligi etiam potest ex tractat. 1 lib. II, ac tract. 7 et 8 ejusdem libri. Quamquam vero quidam ex iisdem Arianis Veronae adhuc fuerint sub Syagrio Zenonis successore, cum invidiam ab Haereticis Indiciae virgini, quam S. Zeno consecraverat, post hujus obitum conflatam tradat Ambrosius epist. V, num. 1, ad eumdem Syagrium: tamen plerosque a Zenone ad fidem revocatos verisimillimum est, ut dici de isto possit, quod de S. Philastrio 0150D testatur S. Gaudentius in sermone de ordinatione sui pag. 183: Vox Zenonis per gratiam Spiritus sancti large effluens, hanc Ecclesiam in fide Trinitatis adorandae fundavit, in vera spe et charitate perfecta constituit. Etenim sicut S. Philastrius septimus episcopus Brixianus, teste eodem Gaudentio in serm. de vita Philastrii, pag. 241: Non solum contra Gentiles et Judaeos, verum etiam contra haereses omnes, et maxime contra furentem eo tempore Arianam perfidiam pugnavit: ita S. Zeno octavus Veronensis episcopus ac Philastrio coaevus, non minus contra idololatriam, quam contra haereses ac praecipue Arianam acriter dimicavit. Ita hic Veronam erroribus purgasse, et ad 0151A veram religionem perduxisse cognoscitur, quemadmodum Brixia sub idem tempus per Philastrium erroribus purgata et ad catholicam fidem traducta legitur.

Quod ne mirum videatur iis, qui Italiae praesertim urbes primis Ecclesiae saeculis Christo nomen dedisse opinantur, considerent quaeso (ne pluribus distrahamur) finitimas praesertim civitates Novocomum, Mutinam, Tridentum, idemque his invenient accidisse, quod Veronae ac Brixiae contigisse hactenus diximus. S. Felix Zenoni pene suppar Comensis primus episcopus (ut cognoscimus ex hymno de S. Abundio secundo ejusdem urbis episcopo ((CXXVI)) apud Ughel. t. V, pag. 258, et ex alio veteri hymno de S. Amantio tertio Comensi episcopo apud eumdem, pag. 259) , primus quoque fuit, qui Novocomi aedificavit ecclesias, ac primus item qui Christi fidem ibidem seminavit hominesque Christo lucratus est, ut ex epist. IV S. Ambrosii ad eumdem cognoscitur, ubi haec scripta leges n. 7: Multa messis Christi, inquit, sed pauci operarii, et difficile reperiuntur qui adjuvent . . . . . Certe in illo ordine Comensium jam plerique coeperunt credere magisterio tuo, et doctrina tua verbum Dei receperunt: sed qui dedit credentes, et adjutores dabit, etc., De S. Vigilio Tridentino praesule qui post Zenonem aliquamdiu vixit, nonne haec traduntur in Actis apud Bollandi socios tom. V Junii, pag. 165: Ubi totam civitatem catholice convertit, ecclesiam (quod ante nulla fuisset) infra muros civitatis Domino collocavit. Auctor Vitae S. Geminiani Mutinensis antistitis editae 0151C ex ms. Veronensi tom. II, part. II, Rerum Italicarum, nonne haec de illo, qui Zenoni plane coaevus fuit, scripta reliquit, pag. 691: Sane ad Christi culturam toto mundo confluente, jam dicta civitas (Mutina) per apostolorum successores Domini fidem recipiens, vanam Idolorum respuit foeditatem, ac sanctorum praedicatione sacerdotum amissam diu coeli recipere coepit haereditatem. In quorum catalogo confessorum Beatissimum Geminianum . . . . . eadem, Domino jubente, suscepit civitas Mutinensium, temporibus Joviani Augusti totius Reipublicae Principis. A quo coelestis vitae pabulo recreata, sanctaeque purificationis fonte purgata, superfluam Idolorum servitutem reliquit, et suavi jugo Christi colla subegit. In quae verba animadvertens clarissimus editor, si alia simul aliarum urbium 0151D exempla prospexisset, quibus id ipsum plane contigisse deprehenditur; profecto haec in praefationem non conjecisset, pag. 687: Quod est ad ejuratam a Mutinensibus gentilium superstitionem sub Joviano tantum Augusto (Geminiani episcopi opera), id nullo veritatis aut verisimilitudinis fulcro nititur atque ad fabulas amandandum. Si Vitae auctor sub Joviano tantum religionem Christianam a Mutinensibus per Geminianum primo susceptam prodidisset: jure quidem ab editore reprehenderetur. At non id ille innuit, imo per alios episcopos apostolorum successores fidem Mutinenses recepisse tradit: et solum sub Joviani imperium Geminiani laboribus idololatriam reliquisse eos narrat, quae res illud unice insinuat, Mutinam, 0152A quae jamdiu ante susceperat in aliquibus paucis fidem, per hanc tempestatem, qua libera fuit Christianae professionis amplectendae facultas, Christo, eversis prorsus Idolis, pene totam (quod ante non contigerat) nomen dedisse; quae res eo minus reprehendenda est, quo magis ex aliis quamplurium civitatum Ecclesiis, quibus id ipsum obvenit, confirmatur. Caeterum fabulae in res id generis populari fama invectae et traditae, ad elevandam, non vero minuendam alicujus Ecclesiae antiquitatem et laudem pertinent: adeo ut quae remissius ac minus gloriose de aliqua Ecclesia feruntur, ea nullius popularis fabulae suspicionem ingerant, ratissimaque praeter caetera haberi debeant.

§ III.— Nova Ecclesia Veronae aedificata. De Zenonis 0152B Clero. Duplex Virginum species Veronae. Monasterium Veronae primum in toto Occidente a Zenone institutum. Crapulae et ebrietas in martyrum festis sublatae.

Caeterum Zenonem nostrum novam ecclesiam hac in urbe e fundamentis erexisse, primumque ea aperta Christianorum conventum magna cum celebritate prosecutum patet ex tract. 14 lib. I, et forte prima fuit in urbe ecclesia, quae eum in usum aedificata fuit, cum antea in privatis aedibus huic usui accommodatis, vel saltem extra urbis pomerium sacra peragerentur. Veronensium divitum liberalitas sese hoc in opere commendavit, quippe quod crebris et largis illorum praerogationibus referatur, num. 3. 0152C Quamquam non hac solum, sed aliis quoque in occasionibus hi, episcopo praesertim impellente, liberales sese ((CXXVII)) praebuerunt, uti potissimum factum est in ea captivorum redemptione, quam ab ipso Zenone eximiis laudibus pro concione praedicatam videre poteris tract. 10, num. 5, lib. I.

Caeterum episcopus paupertatem profitebatur ex tract. 44 lib. II, ex quo etiam clerum illi fuisse patet; cujusdam enim rei testes appellat operarios qui mecum sunt, inquit. Hinc tract. 16 lib. I, num. 6, sacerdotes memorat, qui solemnibus divinis quiescentium animas Deo commendare solebant, et tract. 50 lib. II, mentionem facit ministrorum, qui epicopo inserviebant in sacris, nec non sacrarum ordinationum, quibus paschali tempore inferiores ministri 0152D ad superiorem ordinem promovebantur; piis autem sacerdotibus per idem tempus mercedem praestitam affirmans, piorum sane sibi cooperantium sacerdotum industriam indicat sive in instituendis catechumenis, sive in poenitentibus praeparandis, cujus merces ipsum erat baptismum, et reconciliatio, quae paschali tempore solemni ritu peragebantur. In hanc quoque rem confert etiam locus S. Ambrosii ex epist. V, ad Syagrium Zenonis successorem, in qua cum Indiciam ab hoc benedictam sacerdotes invisisse tradantur, hoc sacerdotum Zenonis aevo ordinatorum non obscurum testimonium videtur. Horum quoque sacerdotum pudicitiam ac coelibatum ab Auctore laudari tract. 5 lib. I, num. 7, satis credibile est.

0153A Sed quis de clero in bonam disciplinam per Zenonem instituto dubitet, cum virginum quoque disciplinam ab eodem excultam ex eadem Ambrosii epistola manifestum sit? Ex ea nimirum palam colligitur Zenonis aetate Veronae non solum fuisse virgines, quae virginalis pudicitiae voto obstrictae post probationem velatae suis in domibus pudice versabantur, cujusmodi Indicia fuit, de qua plura diximus diss. I, cap. 3, § 3, sed virgines etiam fuisse, quae virginitatem professae communem in monasterio vitam degebant; accusata enim, ut Ambrosius narrat, per calumniam Indicia, criminatores ejus impositum crimen perinde divulgatum ferebant ex num. 19: Cucurrisse mulieres viles ad monasterium, jactasse partum virginis, et necem pignoris, de monasterio rumorem per populos 0153B sparsum. Quamquam vero sub hujus quarti saeculi finem virginum monasteria in Occidente aliqua fuerint, ut ex aliis ejusdem Ambrosii locis colligitur; hoc tamen, quod Veronae a Zenone institutum fuisse videtur, primum esse omnium credimus, vel primum saltem inter illa, quorum memoria litteris prodita superest. Ex hoc porro tanto virginum Veronensium numero, quae partim in monasterio, partim privatis in domibus virginitatem colebant, Zenonis sermonum, quibus virginitas maxime commendabatur (uti nunc est tractatus 5 lib. I), fructum cognoscimus. Hunc eumdem antistitem inter eos accensendum opinamur Italiae episcopos a S. Augustino epist. XXII, num. 4, laudatos, qui cum agapes in subsidium pauperum, martyrumque cultum institutas, in crapulas 0153C subinde et ebrietatem et luxuriam conversas animadvertissent, in eas perorarunt adeo feliciter, ut ex suis Ecclesiis totaque Italia illas excluserint, uti observavimus adnot. 18 in tract. 15 lib. I, ubi Auctor adversus illas invehitur, qui ut comessationibus et ebrietati impudicitiaeque frequentius indulgerent, martyres sibi fingebant, in quorum coemeteriis agapes agerent. Nec praetermittendum hoc loco videtur, quod tres XVI saeculi auctores prodiderunt, Paulus de Mildeburgo, episcopus Forosemproniensis in praefatione libri inscripti Paulina de recta paschae celebratione, editi an. 1513, nec non ejusdem operis lib. primo; Joannes Stoefflerus in Calendario Romano edito an. 1518, prop. 17, et ex his Onuphrius Pauvinius Antiquit. Veron. lib. IV, cap. 6. Hi nimirum 0153D paschalem canonem a Zenone editum vel restitutum produnt; quo autem documento plane ignoramus: quin id inter fabulas referendum nihil ambigimus.