((CXXVIII)) § IV.— S. Zeno ob miracula celeber. De ejusdem emortuali die.

Non a Coronato solum, sed ab Anonymo etiam Pipiniano magna fuisse Zenoni in daemones potestas traditur:

Et quidem multos liberavit ab hoste pestifero.
Duo miracula describit Coronatus, quae ex multis per 0154A illum patratis celebriora fuisse videntur, quaeque impressa profundius in populi mentibus, vanis subinde circumvestita adjunctis fuere, ut fit in iis, quae a nemine scripta, per populum feruntur; et hisce cum adjunctis ab eodem Coronato excepta ac litteris prodita, non ita ob additiones falsas spernenda sunt, ut exinde veritas ipsa, quae in rebus miris inesse aliqua solet (etsi discerni non facile possit), plane rejiciatur. Eadem repetit Anonymus Pipinianus tertio insigni miraculo addito; et is (si unum Caesaris verbum demas) Coronato melius multo et sine ullis additis, quae Criticis difficultatem ingerant, illa paucis describit. En ipsius integra verba, uti leguntur in calce mss. Zenoniani ac Pompeiani; nam in manuscripto Lobiensi, ex quo P. Mabillonius ejusdem 0154B Anonymi opusculum edidit, lacuna est aperta, ut recte monuit marchio Scipio Maffeius, pag. 179 Historiae diplomaticae, quam nos ex laudatis mss. supplemus.

Octavus pastor et confessor martyr inclytus,
Qui Veronam praedicando reduxit ad baptismium,
A malo spiritu sanavit Gallieni Caesaris filiam;
Boves cum homine vergente reduxit a pelago.
Et quidem multos liberavit ab hoste pestifero,
E fluvio exemptum suscitavit mortuum,
Multa idola destruxit per crebra jejunia.
Non queo multa narrare hujus sancti opera,
Quae a Syria veniendo usque in Italiam,
Per ipsum omnipotens Deus ostendit mirabilia.
Haec autem aliaque mira Zenonis gesta, quae plura quidem fuisse putamus, licet memoria populorum dilabente 0154C custodita ac tradita non fuerint; celebrem tamen eum jam inde ab antiquis temporibus apud quamplures externas etiam urbes, provincias, ac nationes exhibuere, de quo plura capite quarto.

Ut autem ad eum statum, quem diximus, ethnicis Arianisque obsistentibus, Veronensem Ecclesiam perduceret, aliquamdiu illam regere profecto debuit; ex iis autem, quae dissertatione I, c. 3, § 5, conjecimus, non improbabile quidem videtur eidem Ecclesiae praefuisse per annos XVIII, ab anno scilicet 362, usque ad annum circiter 380, quo in coelum translatus, laborum suorum praemio donatus fuit, ut Veronae ipsi, quam in Christiana religione aluerat, in patrocinium susceptae praesto esset; unde factum etiam est, ut illa beneficiorum non immemor ipsum mox 0154D magnum Patronum sibi adscisceret atque deprecaretur. De anno nihil praeterea laborandum ducimus, adjiciendum nihil; nisi forte indicare quispiam aveat illorum recentiorum sententiam, qui nullo allato documento Zenonem mortuum prodidere an. 301, de quo plura in Admonitione ad monumenta num. 3. Diem vero obitus Coronatus Notarius antiquissimus omnium, qui de ejusdem morte fecerunt mentionem, nequaquam signat. Solum memorans percelebre miraculum, quo aqua ((CXXIX)) fluvii Athesis ad magnam altitudinem repente exundantis, apertam eccl. S. Zenonis portam ac fenestras non ingressa est, quod miraculum a S. Gregorio Magno descriptum lib. III Dialogorum, cap. 19, quinquennio ante acciderat, 0155A nimirum an. 589, relatum autem eidem pontifici fuerat a Joanne Tribuno, qui cum Pronulpho Comite ipsi miraculo adfuerat, hoc, inquam, miraculum Coronatus commemorans, Auctoris obitum in eamdem hujus miraculi diem non obscure conjicit, inquiens num. 9: Dum die sancto natalis ipsius (Zenonis) . . . . . convenirent ad missarum solemnia, etc. Rabanus Maurus, qui sub medium nonum saeculum floruit, in Martyrologio per Canisium edito tom. II, part. II, novissimae editionis haec tradit: VI Idus decembris. In Civitate Verona Natale S. Zenonis martyris, quando aquae fluminis Athesis usque ad superiores tecti fenestras ecclesiae illius excreverunt, nec in eam intrare potuerunt, virtutem martyris ostendentes. At Paulus Diaconus Rabano antiquior, quippe qui Carolo Magno imperante 0155B sub initium ejusdem saeculi scripsit, lib. III de Gestis Longobardorum, cap. 23, idem miraculum affigit sexto decimo Cal. Novembris: et quamquam in ms. Medoetiensi, ac in editione Lindebrogii legatur Cal. Novembris: omissas tamen fuisse numerales litteras XVI, quae in aliis mss. et editionibus cernuntur, palam est, idque ipsum confirmatur ex Landulfo in Additione ad Miscellam nuperrime editam tom. I Rerum Italicarum, pag. 181, qui Paulum Diaconum secutus, imo exscribens, XVI Cal. Novembris posuit. Verum haec dies, in qua Athesis miraculum contigit, S. Zenonis emortualis esse, ut Coronatus innuit, nullo modo potest; cum hanc diem Zenonis festam nulla documenta signent, quae caeteroquin dies alios Zenonis memoriae dedicatos ac festos commemorant. 0155C Hinc quoque agnoscere licet, quae Coronato auctoritas tribuenda sit: nec mirum esse debet, si monachus Zenonianus, qui sanctum Episcopum pridie Idus Aprilis animam creatori suo reddidisse scripsit (Pag. 329 Hist. Diplom. Maffeii) , eumdem Athesis coerciti diem natalitium paulo post appellavit; id enim, perinde ac alia multa, eum ex Coronato sumpsisse exploratum est.

In multis Martyrologiis et Calendariis, nec non in Ecclesiis multis, quae Zenonis festum quotannis celebrant, huic festo adscripta est dies VI Id. Decembris. At non hac idcirco die ille obiisse credendus est, ut videtur significare Rabanus laudatus: is enim emortualem Zenonis diem in eodem Martyrologio notaverat pridie Idus Aprilis. Neque nova haec Rabani 0155D repetitio; nam postquam Translationem S. Zenonis posuerat XII Kal. Junii, quo die caetera omnia monumenta illam consignant, aperto lapsu eamdem iterum signavit XII Kal. Augusti, quod festum omnibus etiam Veronensibus monumentis ignotum est. Universa porro Veronensis Ecclesiae documenta cum aliis aliorum auctorum et Ecclesiarum S. Zenonis mortem pridie Idus Aprilis constanter describunt, quae sane dies uti emortualis Protectoris nostri nunc quoque a nostra Ecclesia celebratur. Die autem VI Idus Decembris in plerisque antiquis Veronensibus manuscriptis et in parvo Martyrologio (quod Franciscus Maria Florentinius ex ms. Lucensi Hieronymiano Martyrologio subjectum publici juris fecit) adnotatur dedicatio 0156A ecclesiae S. Zenonis: in paucis autem S. Zenonis dedicatio, vel Consecratio S. Zenonis; et solum in Zenoniani monasterii monumentis, quae decimum quartum saeculum non excedunt, ea die signatur ordinatio S. Zenonis, et duobus diebus post dedicatio ecclesiae S. Zenonis: de quo plura dissertatione I, cap. 3, §. 5. Difficultatem itaque nullam ingerant Ecclesiae, quae hac die VI Id. Decembris Zenonis festum peragunt. Cum enim dies XII Aprilis in Quadragesimam vel Paschalia festa saepissime incidat, quibus diebus sanctorum natalitia olim non celebrabantur; haec transferri consueverunt in alium diem, qui scilicet propria in Ecclesia vel translationi, vel ordinationi, vel dedicationi ecclesiae ipsius esset adsignatus. Sic quidem Radulfo teste de Observ. can. cap. 0156B XVI: Solemnitas S. Gregorii olim in diem, qua fuerat ordinatus, solebat transferri. Id ipsum confirmatur tum ab auctore Vitae S. Rudperti episcopi Salisburgensis, scriptae saeculo XII, tum ex auctore capitis XXIV, quod adjectum fuit libello de Donationibus ejusdem Ecclesiae: utrique enim loquentes de festa die ipsiusmet S. Rudperti, qui e vivis excesserat VI Cal. Aprilis, eam a S. Virgilio institutam monent pro dioecesi quidem die VIII Calendarum Octob. in ((CXXX)) quo Rudperti corpus ipse transtulerat, in urbe autem die VII Calendarum ejusdem mensis, cum octava Calendarum dies occupata esset festo dedicationis ecclesiae, in qua ejus sancti corpus quiescit; et transducti hujusce festi extra obitus diem hanc adsignant causam, quod haec dies propter officia Quadragesimae vel 0156C ipsius Paschae raro, sicuti dignum est, contigisset celebrari: verba sunt Auctoris vitae, qui dein addit: Etiam congruum ac religiosum est, ut quidquid alia observatio illius celebrationis diebus dormitionis illius ob reverentiam quadragesimalis officii, vel paschalis observantiam gaudii ademit, qui auctor Sedis et apostolus exstitit religionis, hic saltem in domo requiei suae illa adsumpta die translationis suppleatur. Tandem ut exemplum intimum et aequale omnino proferamus, S. Proculus quartus Veronensis episcopus, eadem concurrentis Quadragesimae vel Paschatis causa in multis aliarum Ecclesiarum Martyrologiis et Calendariis, sicut et in Romano; nec non Venetiis, ubi ipsius nomine dicata exstat ecclesia, signatus legitur V Id. Decembris, cum in antiquis monumentis X Kal. Aprilis 0156D notetur Depositio S. Proculi Confessoris, quinto autem Idus Decembris Dedicatio ecclesiae S. Proculi. et eadem plane de causa (ut id etiam addamus) festum S. Ambrosii, qui obiit pridie Nonas Aprilis, ubique praeter Mediolanensem Ecclesiam celebratur VII Idus Decembris, in quem ejusdem ordinatio incidit. Hinc ergo praeclarum et verissimum illud Cardinalis Baronii monitum in adnotationibus ad Martyrologium die 18 Martii: Nec mirum, si quod saepe accidit, alio die in Romano Martyrologio, alio vero alibi de eodem agitur Sancto, siquidem alicubi translatio, vel ejus ecclesiae dedicatio, vel, quod de Episcopis accidit, ordinatio celebratur. Hoc igitur exterarum Ecclesiarum ritu S. Zenonis natale celebrantium die 8 Decembris 0157A nihil impediente, eum die XII Aprilis vita functum, ut omnia Veronensis Ecclesiae monumenta cultusque annis singulis referri solitus testantur, nihil est dubitandum. Nunc ad illud caput accedendum est, in quo de mortis genere quaeritur, num scilicet S. Zeno Martyr, an confessor obierit; quod cum longiorem disputationem postulet, distincto capite, digerendum est.