Historia Translationis Sancti Zenonis Subjecta Vitae Ejusdem Sancti, Ab Anonymo Scripta.

0207A Nunc necessarium nobis videtur Translationis B. Zenonis seriem notificare, quia in gestione hujus negotii quaedam memoratu digna claruerunt. Quae Translatio acta est, cum Rotaldus, vir attributis personae praestantissimus, pastoralem curam Veronae gerebat, et Pipinus rex, Caroli Magni filius, quem Adrianus Papa baptizavit, Regnum Italicum regebat. Rex vero Veronam regali situ praeditam plus caeteris urbibus diligebat, et cum episcopo sibi dilecto frequens colloquium habebat: qui dum quadam die pariter S. Zenonis aedem ingrederentur, et tam de auditis, quam de visis mirabilibus ejus loquerentur, rationabiliter, et digne proposuerunt, ut magnum thesaurum humilius quam oporteret positum, decentius et sublimius locarent, et ecclesiae angustiam dilatarent. Aedificantes ergo ecclesiam, antrum opacum, columnis 0207B subnixum, et lapidibus pavimentatum construxerunt; ubi eminentem aggerem ex politis marmoribus ediderunt, quem sacrosancti tumulo (al. tumulum) corporis devoverunt. Deinde rex cum praesule, congregatis sacerdotibus, et aliis sacris ordinibus, in quibus respectum bonitatis speraverant, per multimodas orationes Sanctum prius demulcentes, ne ab (in duobus mss. ab deest) illis motus irasceretur, cum ingenti timore cubiculum aperuerunt: qui adeo sunt perterrefacti, ut nullus tanti collegii tangere ossa sancta praesumeret; nam divinum quiddam, et valde timendum videbatur inde exhalare, quod horrorem inspiraverat, et omnes circumstantes exanimaverat. Mox claudentes sepulcrum abierunt. Tunc cum Rex et Pontifex quid acturi essent ambigerent, 0207C ex multis quas ventilabant conjecturis, haec placuit, ut per quadraginta dies ter in hebdomada omnis ordo utriusque sexus saecularis, et ecclesiasticus, cum ipso rege, et Episcopo ad specum sanctum reverenter, ac solemniter convenirent, et Dei atque Confessoris clementiam uno voto efflagitarent, ut cui tam reverenda motio conveniret, instillaret.

Dum haec diligenti cura agerentur, fama cujusdam solitarii viri, herbusculis et aqua paucoque pane pasti, Regi innotuit; quod dum alacriter audivit, Episcopum vocavit celeriter. Elegerunt igitur nuntios industrios (al. industres) et providos, quibus hanc curam committerent; qui venientes ad lacum, qui Benacus dicitur, ad remoti viri latibulum in eminenti 0207D specula situm, angusto et periculoso calle aspirarunt. Intuentes autem virum Benignum nomine, et discipulum ejus, qui Carus vocabatur, gavisi sunt gaudio magno. Audita legatione regis et episcopi, ait legatis: Revertimini in pace, resalutantes dominos ((CLXXIII)) vestros (al. Dominum vestrum), carissimi: ego non parum tripudio, quod ad illam solemnitatem vocor, et post 0208A paululum vos subsequor. Mox (al. Post) aediculam Oraculi ingressus, auxilium divinum imploravit; deinde ad itineris exercitium se expedivit. Cum (al. Dum) autem non longe a cellula progrederetur, ecce merula alis coepit strepere, voce zinzulare, et saepissime callem transvolitare, et quasi sinistrum omen significare, ut virum Dei ab incoepto revocaret. Sed vir ille non ignorans hoc esse apparatum daemonis, merulam adjuravit, ut nullum motum faceret, donec ipse rediret. Ibi merula stetit immobilis, velut esset insensibilis. Cum autem appropinquaret, et rex cum episcopo et honestis viris illi obviaret, honorifice susceptus, quid rex vellet audivit; tunc ait: Cum vota vestra a justo proposito pendeant, Deum invenietis placabilem, et successum bonae petitionis (alias opinionis) 0208B ferentem. Tunc ipsi cum electis aditum introeuntes, lapidem removerunt. Nullus orationibus parcebat, et eorum qui intus aderant, et qui prae foribus manserant. Sed heremita quamvis suis meritis, et omnium adjutus precibus, tamen tremebundus intravit, et ossa beatissima bajulavit, atque in mundissimo locello tali usui praeparato singula ordinabiliter posuit. Tunc tanta vis odoris fragraverat, ut nemo illorum tam suavem ante persenserit. Tunc rex sua et suorum instigatione permotus reliquiarum aliquid postulavit, quod episcopus fieri denegavit. At rex magis ac magis insistere, et magna munera coepit promittere. Tandem praesul non paucis neque parvis victus precibus acquievit, integritate membrorum servata, nervorum, et cineris, ac vestimentorum 0208C particulas tribuit; alia autem firmiter circumsepta, annuloque sigillata, condidit.

Ad vocem psallentium Athesis littus resonuit, intonuere campestria, et ipsam aulam Omnipotentis credimus esse gavisam. Dum circa ecclesiam gestaretur, ut fieri solet, praedicta praeconia resultabant, multi languores corpora diu obsessa relinquebant (al. reliquerunt), ingens laetitia orta est in die illa, cujus similem nullus illius temporis viderat: quia omnigenarum curationum genera brevi acta sunt tempore, et prolixior facta processio fuit pro visione signorum. Sed rex et episcopus atque rupis incola, pavidi sancta membra introduxerunt, et in parato mausoleo posuerunt. Postquam pontifex missam reverenter celebravit, rex dote nobili Dei sponsam ditavit. Dedit 0208D ei proprietario jure monasterium S. Petri, qui Mauratica dicitur, cum omnibus possessionibus inibi pertinentibus. Ecclesiam quoque S. Andreae apostoli, quae Incavi ( Incafi) nuncupatur, cum familiis, montibus, et silvis, pratis, et vineis, arvis, et sationalibus, et cunctis appendicibus, nec non ecclesiam S. Zenonis, quae juxta lacum posita erat, cum omnibus 0209A reditibus subjecit; silvam quoque Mantico tradidit; vasorum argenteorum, et aureorum anaglypha plurima, Evangelium gemmarum, atque margaritarum compositura, et speciosa auri caelatura editum donavit, et alia quibus regalis dignitas affluebat. Cujus exempli sequaces nostri imperatores praefatum locum semper dilexerunt, ac sua munera obtulerunt.

((CLXXIV)) Rotaldus Praesul, dives possessionum, suis omnibus ecclesiam haeredavit; nam et nobilium plurimi magnas portiones suarum facultatum certatim adhibuerunt (f. adtribuerunt), unde antequam sol occumberet, illa ecclesia ditissima facta est. At vir Dei avidus redeundi ad heremum, iter suum accelerabat. Hic dum domicilio appropinquaret, vidit merulam in praecisa rupe jacentem, quam ratus quiescere, et 0209B suum adventum praestolari, accessit ut excitaret, et eundi licentiam daret: at illa jam exspiraverat. Vir bonus compatiens ei dixit: Haec avicula Daemonis instinctu deliquit, et quia irrationabilis erat, et ignoranter offendit, venia, non morte digna fuit. Hac occasione quadraginta dies arctissimum jejunium sibi indixit, unde aenea imago merulae fusili arte facta ibi hucusque dependet.

Videntes autem rex et pontifex virtutes Zenonis increbrescere, et res ejus velut amnem liquefacta nive crescere, ut tutores et fidei procuratores, summa ope nitebantur, ne locus fortunatus copia, fieret macilentus orationis inopia. Ergo pari voto, ut gemelli fratres, monasterium olim auctum (al. actum), augere sanxerunt. Erat illis communis cura probatae 0209C vitae monachos ibi habitantes ad meliora provehere; sicut artifex coronam acturus, praestantes gemmas, ac margaritas exornat, quibus opus coeptum perficiat. Non multo post eodem (al. Deo) clavum gubernante., seniores illos cum Abbate eadem institutio, et moralis gravitas tales exhibuit, quibus gubernaculum coenobialis regulae mirifice servaretur, et formula (al. formulae), atque speculum sequacibus essent, et ut boni patres bonos haeredes efficerent. Jocundatur rex, jocundatur episcopus, pullulantis segetis uberem fructum spectantes. Urbs, et suburbana communiter hujusmodi contubernio gaudebant: unde plures fallacis saeculi umbratilem auram vitantes, ut contermini (al. conterini) tantorum virorum fierent, satagebant; quos non penuria id facere cogebat, sed esurici 0209D et siti sanctae conversationis inhiantes, non minimas opes Zenoni ferentes, monasticum habitum induebant (al. induerunt). Hoc modo locus ille fortunatior et religiosior factus, sub cujusque Caesaris alis protectus est. Sed beatissimus confessor vires a Domino datas quam saepe excitans, multa memoratu digna perficiens, ex longinquis partibus ms. (unus ms. nationibus, al. regionibus) plures vocaverat, alios religione motos, alios aegritudinis necessitate coactos. Et (al. Sed) ne praetereamus omnia, suorum per hoc opusculum disseramus aliqua miraculorum.

Quemdam Tridentinum daemon ingressus, corporis et animi sibi vires vindicavit; nam nullum membrorum officium suum exercebat, cujus 0210A spumosum os non hominem sonabat, et apertis oculis non videbat; ad quos cum (al. dum) hostis saeviens evolabat, sanguineos reddebat, et horribiles. Occulta hominum fatebatur, et multa, quae humanitatis non erant, operabatur: erat omnibus mirabile spectaculum. Quem dum presbyter, ut moris est, adjuravit, daemon eunuchum illum appellavit, quod vitium nondum notum erat circumstantibus. Tunc ille turpitudine (al. turpitudinem) illati improperii erubuit, et exivit. Ecce quidam diaconus daemonem adivit, et quasi ad ultionem presbyteri ((CLXXV)) eum gravius adjuravit. Hunc daemon quasi notissimum agnovit, et ex eo nomine vocavit, et ridiculus proditor plura, quae levita commiserat, indicavit: unde aliquot sibi conscii non audebant accedere; sic daemon quasi 0210B victoriosus sua ludibria excitabat. Mox quidam Zeno praepositus monasterii, quem ob religionis et sapientiae meritum Salomonem agnominabant, non ferens daemonis superbiam, dolens proditionis contumeliam, plus etiam invasi plasmatis injuriam, aram sancti Zenonis amplexus, visceribus commotus, lacrymis irrigatus, orationem fudit, ne daemonica insultatio impunita transiret. Protinus daemon vim orationis persensit, et vas diu injuriatum invitus reliquit. Homo ille ingentes et illustres Deo ac sancto Zenoni gratias referens, damnosum hospitem fugatum esse gaudebat.

Praeterea Willelmus, aridus et contractus, qui sicut quadrupes pronus, manibus terram calcaverat, postquam praeconia multiplicis curaturae audivit, lectica illuc se vehere rogavit. Dum appropinquaret vestibulo 0210C templi, alienis susceptus ulnis humi depositus est. Pectus pugnis tundebat, vocem singultibus implebat, deterius dignum se esse dicebat. Tunc luminaria (al. jussit) fecit accendere, et curvus ut bestia, quia rectus non valebat, genibus et palmis adversum altare coepit repere. Protinus divina virtus et ossa et nervos ejus ingressa, artetiticum morbum tetigit. Ille velut exanimis in terram corruit, et diutius quasi sine spiritu jacuit, ut jam crederetur mortuus. Repente consolidata sunt lineamenta corporis, et flexurae, et bases, nodique omnes restituti. Confestim erigitur, et ad aram cito proficiscitur. Fit concursus popularis: fit laus ac jubilatio spiritalis. Deo refertur gloria et omnipotentia, et inclyto Zenoni clementia et magnificentia.

0210D Cum fama virtutis nuntia circumquaque abiret, undique turba non minima maturabat, ceu greges ad agrum compascuum ubertatis plenum solent. Duo viri, unus erat Joannes, alter erat Calvus, huc devecti, paralytici jacebant, socii itineris, socii passionis et curationis, quos diutina mora jam notos pluribus commendabat. Hi assidui januas ecclesiae observabant, et S. Zenonis nunc communibus, nunc alternis precibus auxilium implorabant. Illos dum nox et somnum opprimeret, pariter viderunt senem aspectus pulcherrimi, coloris vividi, quem canities instar nivis illustrabat, ex interioris templi aditu exeuntem, virgamque in manu ferentem, quam erexit, ambosque pulsavit, et ait: «Satis diu in his cubiculis jacuistis, 0211A surgite, et Deum Salvatorem laudate.» Mox abiit. Evigilantes mutua narratione quod viderant invicem conferebant. Confestim se sanitati redditos consenserunt. Protinus velociter surgentes, grandisonis laudibus Deo jubilarunt: qui timentes, si cito redirent, ne Deus illis ingratitudinem imputaret, diebus aliquot remanserunt, et quod illis evenerat, fideliter notificabant.

Nec quoddam memorabile praeteribimus, quod Alberto Cenedensi contigit. Hunc dum feroces caperent hostes non capturae contenti gloria, nec ((CLXXVI)) aliis satiati flagitiis, contra jus et fas illatis, ignito ferro lumina combusserunt. Orbatus luce sedebat in tenebris repentinae privationis querulus, importunus nocte dieque Deum judicem plorando implorabat. Dum consuetudo 0211B mali jam verecundiam minueret, a latebris prodire coepit, alieno ductus regimine, et non parvo tempore suum sequebatur ducem. Jam erat gravis atque odibilis suis, et saepe Deum rogabat, ut sibi infelicem vitam truncaret. Cui repente fuit cordi ad S. Zenonis praesidium festinare: tunc a cognatis, et amicis subsidium itineris exigebat. At illi eum amentem vocabant, et ei pro tali petitione insultabant. Omissis reliquis, praevium suum, olim sibi paedagogum, misericorditer rogavit, ut suis coeptis annueret. Mox ille paruit, et quod herus suus vellet, se acturum spopondit. Incipit iter hilaris: sed alii ex suis humaniter agentes, secum profecti sunt. Ductus est ad antrum, in quo prius Zeno quievit. Stratus humi flebilibus modis invocat, ad quem venerat, ut consuetae 0211C medicinae juvamen praeberet. Cum Miserere frequenter iteraret, inopinate circumstantes vidit. Repente se videre clamavit. Cumque qui secum venerant, non crederent, alteralterum praesentabat, et quis esset, et quid indueret, explorabat. Dum index inquisitorum esset, omnes coeperunt plaudere, et Deum et fidelem ejus Zenonem laudare. Hoc audientes tortores illius, ducti poenitentia, eum audacter aggressi sunt, ut pro ejus amore illis daret veniam, a quo et ipse consecutus est misericordiam. Ille impiger pepercit culpam, nullamque recepit mulctam. Abbatem S. Zenonis adiit et loricam S. Benedicti, ibique per quatuor lustra fideliter militavit.

Neque te silebo, Wezilla daemone capta, adhuc puella, quo sub teneris membris modo latente, modo 0211D furente facta est juvencula. Haec parentibus debuerat esse solatium, sed erat illis inconsolabile spectaculum: quos daemon saepe fefellerat, se exiturum jurans, si ad illius aut illius Sancti duceretur aram. Sic multo tempore spem illorum luserat, et eorum studiosam curam fatigaverat. Sed ea tempestate, qua sanguis Christi Mantuae inventus esse ferebatur, dum illuc a parentibus duceretur, digressionem ad Zenonis aedem fecerunt. Dum ingrederetur, daemon atrocius solito puellam concutiebat, velut eurus arbusculam: et ut erat terminus rogationum, magnus illuc populus psallendo praecedebat. Qui cum cerneret caput rotare, capillos volitare, manus et brachia vibrare, pedes saltare, plures viros in una muliercula tenenda laborare; 0212A palmis erectis in aera omnes uno ore, Auxiliare Deus, clamarunt. Nullus tantae multitudinis hujusmodi studii abstinebat. Videres alios pronos orare, alios misericorditer plorare, alios sacerdotes ad officium instigare, qua commotione omnis regia intonuit. Confestim fortior armatus venit, et a domo propria abusive eliminavit. O daemon cum quanto dolore et quam magno clamore et quam sulphureo foetore lapsus est! Stetit in medio populi puella, pallida, perterrita, tremula, fatigata. Vix fari poterat, quae dudum omnes voce superabat; pedibus et omnibus membris vacillabat, quae dudum fortes viros fatigabat. Aberatille qui vexavit, et vires ingentes inspiravit. O quam magna laus et gloria, et quanta ibi edita sunt praeconia!

((CLXXVII)) Cum ille iniquus spiritus abiret, circumiens 0212B quem devoret, videt monachum manentem juxta celsam turrim, quae tunc aedificabatur, super quem de eminenti pinna lapidem devolvit, et in vertice graviter vulneravit: inde quasi mortuus a fratribus est sublatus, et hoc habetur memoriale, quod tam patens vulnus non luit exitiale. Protinus velut sagitta praecipitavit se in mensam cujusdam indigenae, et quidquid erat in ea, eminus, velut nimbosus turbo, dispersit. Deinde citius dicto irruit in plaustrum onustum spinis, quod nec ullum animal movebat, nec venti ulla vis erat. Tum perversus auriga huc rotabat, illuc exagitabat, ac si feroces tauri et indomiti, juncti jugo forent. His actis ludibriis illico impulit gubernatorem navis transvehentis lapides ad spectabile aedificium S. Zenonis, ratus et hominem in flumine 0212C demergere, et navim naufragare. At ille infra puppim ruit, et navis sine jactura portum tenuit. Eodem momento ab Athesi ad amnem, qui Flubius (id est Fibius amnis) dicitur, se intulit, aratoribus prope amoenam ripam meridiantibus; ubi dum pacifice sua tractarent, nihilque rixarum apud illos esset, Satan illorum praecordia titillare coepit, unde quidam illorum insolenter locuti et arroganter, socios et familiares amicos ad contumeliam verba exagitarunt. Extemplo hostiliter animati baculis graviter conflixerunt, et si militaria arma praesto forent, mutua strage perirent. Sed forte sacerdotes ibi aderant, qui mediastini atrociter saucios dirimerunt. In se reversi alter alterius vulnera adhuc stillantia, quae ipsi fecerant, lavabant, et ex vestibus ligaturas praecidentes, 0212D cum charitate et lacrymis plagas vinciebant. Deinde clam magis, quam palam artifex dirus nocuit, qui magis dolis et technis, quam viribus confidit. Protinus sacerdotes apertis insidiis Satan inter filios Dei venisse cognoverunt.

Fragmentum carminis de miraculis sancti Zenonis scripti a Jacobo presbytero.

 

Vir clarus, dum festa dies Zenonis adesset,
Bis sex pauperibus solvebat laute quotannis
Prandia; cui misero, facienti talia, patri
Ecce ferunt, natum diris Acheronta petisse
Vulneribus. Sed coepta pater, licet unicus esset
Filius ille sibi, nec tali morte reliquit:
At sibi praesidio Zenonem semper adesse
Praedixit, clausitque pater convivia laetus:
0213A Exhibitisque Deo, Zenoni, ac civibus altis
Laudibus immensis, confestim Zeno parenti:
Morte sua, veluti somno, revocavit alumnum.
Quid quod de castello cum superatus ab hoste
Quidam Veronae Venetam volitasset ad urbem,
Et sibi crudeles injuste cerneret omnes,
Supplex vota tulit Zenoni, talia dicens:
Tu mihi, Zeno, pius, precor, adsis jure Patronus,
((CLXXVIII)) Quem primo Verona ducem veneratur honore.
En subito Venetum populus totusque Senatus
Ejus jura videns, tum denique fronte benigna
Zenonis famulum victorem fecit; et ipse
Retulit ore suo, quod Zeno scripserat illa,
Quae jam caussidici sibi doctoresque negabant
0214A Praevidisse, licet cribrassent singula dudum:
Sic voti composque fuit, memor, atque recepit.
Te, Catharina, precor, Saracena fatere petenti,
Zeno quanta tibi multis jam mensibus aegrae
Munera grata tulit; nam vir Benedictus et ipse
Testis adest, quod febris ei capitisque dolorem
Abstulit in visu dicens: Laetare fidelis,
Sospes eris, capiti si digna umbracula nudo
Zenonis facies: nam nudus sic tibi visus
Ille fuit, cui cuncta nitent sincera; grabatum
Incolumisque, domo tota jubilante, relinques
Quam primum: haud frustra mater Zenonis ad aures
Vota suis precibus fudit, curata podagris.

 

0213