In Tract. XI Lib. II, De Abraham. II.

Pag. 178. Non enim praecepta virginitas provocatur. Sed nec, etc. In hoc impeditissimo loco libere pronuntiare non ausim. Itaque meo judicio aut opus ἀκέφαλον est, aut lacuna non perspecta latet, aut membra aliunde divulsa in minus aptum locum translata sunt, quae expedienda felicioribus ingeniis relinquo.

Ibidem. In transactae aetatis, et generantis genitalis flore consumitur, etc. Quid si legas fluore? hoc est imminutione et lapsu, Virgilii exemplo II Aeneid. 169:

Ex illo fluere ac retro sublapsa, etc.
Certe ne credibile est, voluisse effetam aetatem, et sicca genitalia florescentium praerogativa censere.

Pag. 179. Atque ex intimis vitae curriculis, etc. Contaminatissimus 0560C hic sermo est ut elegantissimus, et florentissimus, et qui sine meliorum Codd. ductu vix sanari possit. Lectio vulgata tum heic imperfecta est, et sine sensu: legerem propius ad sensum auctoris, atque ultimis vitae curriculis Sarae uterum filius aperire, cui jam aviae reverentiam senectus verecunda detulerat.

Ibidem. Sub hac igitur, charissimi, sperationis nativitate, etc. In hoc membro ulcus monstro, medicinam non possum; praestent Aesculapii meliores; quid si legas sperata?

Ibidem. Immaculata hostia, etc., sine labe et culpa.

Ibidem. Nec victima imparatus, etc. Promptus, non repugnans.

Ibidem. Uxoria munera, etc. An uxoria munera intelligit, quae praestant conjuges liberis operam dantes, intermissa per aetatem a Sara? Sed tunc legendum fuerit non nesciebat, sed omiserat. An legendum muliebria munera, qualia sunt fluxus menstrui, qui requiruntur 0560D in efformando et alendo foetu? Hoc praemalim; nam uxoria munera, quae mutua affectus, consilii, atque operum collatione constant, nec tantum lecti et rei venereae congressu, a Sara abdicare, ei injuriam est inurere manifestam. Certe in libris sacris Genes. cap. XVIII, num. 11, legitur: Et desierant Sarae fieri muliebria, etc.

Ibidem. Mira prorsus, carissimi, et speranda saeculis post futuris divinae ordinationis propago formata ad principium, aetas peracta revocatur. Lego ac distinguo: Mira prorsus, chariss., et speranda saeculis postfuturis divinae ordinationis propago formatur: ad principium aetas peracta revocatur, etc. In Isaaco enim typus Christi, cujus ex ortu futuris post saeculis redimendum fuerat genus humanum. Clemens Alexand. Stromat. lib. II, 367: Τὸν Ἰσαάκ ὡς καθωσιωμένον ἱερεῖον, ἀλληγορήσας, ἐξελέξατο ἑαυτῷ, τύπον ἐσόμενον ἡμῖν οἰκονομίας σωτηρίου. Isaac tamquam victimam consecratam 0561A allegorice sibi delegit, typum futurum salutaris oeconomiae: et hoc voluit Zeno.

Pag. 180. Ad principium aetas peracta revocatur, etc. Opponuntur finis et principium, senectus et juventus: hic principium juventus est, aetas peracta senium.

Ibidem. Nihil in substantia resederat corporis, etc. Hoc est in corpore succus non residebat. Succi ubertas corpus hebitius, et corpulentius facit, tenuitas gracilius, et macilentum. Tertull. de Chamaeleonte: Quippe nec succus est corpori, quod munitioribus multo liquet; Chamaeleon enim adeo emaciatus est, atque exsuccus, ut pellicula vivere dicatur. Substantia est id, quo quodque est. Suidas: Οὐσία. λογικὴ χρῆσις τὸ τῆς οὐσίας ὄνομα ἀπὸ τοῦ εἶναι ῥήματος οἶδε παρῆχθαι, αὐτὸ τὸ ὄν πρᾶγμα οὐσίαν καλοῦσα, quod corpus ipsum sit necesse est. Isidorus, in Origin., Corpus subsistit, et ideo substantia est.

 

Tangere enim et tangi, nisi corpus nulla potest res.
canebat Lucretius lib. I. Spiritales enim substantiae 0561B sicuti corpus non habent, ita neque ab illis recte abjudicaveris corpus. Hoc nomen substantiae sero in latium venit, et vix quidem, sed Zenonis saeculo jam obtinuerat, ut quod ille scripserit, nihil in substantia resederat corporis, sit, ac si dixisset, nihil in corpore resederat corporis. Martial. 7. Spectacul.

Inque omni nusquam corpore corpus erat.
Hujusmodi umbras dicimus, et pumices, aut arida ut pumices, ut in Plauti Aulularia, act. II, IV, 18.

Ibidem. Angelus Isaac nomen imposuit, ut firmaret laetitia, etc. In sacris libris non dicitur ab angelo, sed a patre nomen impositum. Risum porro hoc nomen interpretantur Philo Judaeus, Clemens Alexandrinus, alii, ex eo quod Sara subriserit, parituram se dicente Deo, praeter spem partus, quoniam decrevisset aetas. Joseph cap. 23, περὶ ἀρχαιοτήτων.

Ibidem. Festinata educatione nutritus, etc. Educationem natura praeveniente eodem sensu Quinctilianus l. VI, prooemio, celerius occidere festinatam maturitatem, 0561C et hoc est, quod Philo dixerat in libro de Abrahamo 377: ἤδη τελειοτέρας τῆς ἡλικίας ἐξέφαινον ἀρετὰς, ὡς, etc. Jam perfectioris aetatis ostendebat virtutes, quales, etc. Educatio et παιδεία non tantum est ipsa instituendi ratio, sed educationis perfectio, et τελείωσις. Cassiodor. variarum 23 lib IX: Educavit liberos pondere moderationis aequales, et morum societate vere germanos, quorum infantiam bonis artibus enutritam, juventutem quoque armis exercuit, formans animum litteris, membra gymnasiis, et quidquid in illo viro gratia divina concessit, integra perfectione transmissum cernas in posteros.

Ibidem. Ut ait Apostolus contra spem natum, etc. Ad Roman. cap. IV, num. 18: ὃς παρ᾽ ἐλπίδα ἐπ᾽ ἐλπίδι ἐπίστευσεν: contra spem, quantum fuerat secundum naturam; in spe autem, quod Dei promissioni credidisset.

Pag. 181. Qui cum hostiam providet, cujus loco electus fuerat requirebat, etc., qui anxius de hostia se succidaneum 0561D faciebat, ac si diceret: dum quaerebat hostiam, se requirebat.

Ibidem. Ad hujus ergo personam Christi refertur verecunda nativitas, etc. Non dubitabam, quin legendum esset veneranda nativitas: verecundari enim non decuit, neque pudere, ubi in conceptu et partu turpitudo nulla, immo spes redemptionis adimpleta est. At vulgatam lectionem probat Valesius ad Ammianum, lib. XIV, cap. 6, ex eodem loco, et lib. XXI, cap. 16: Marci illius dissimilis, Principis verecundi, et lib. XXX, cap. 8, de Artaxerxe: Temperantia morum ita tolerabilem eum fecit, et verecundum; itaque electionem lectori facio.

Ibidem. Sed virginalis uteri aula secretior, etc.; quae intacta viro; nam, etsi in Isaaco typus sit Christi, differentia tamen maxima inter utriusque conceptum, quod ille naturali, hic supernaturali et divino modo processerit.

Ibidem. Sed virginalis uteri aula secretior divini 0562A sermonis arte formata in se tabescentis corporis vulva portavit, etc. Et hic locus ex illis est qui opem librorum implorant, et perspicatioris ingenii curam. Certum est, hoc agi ut ostendatur, Dei voluntate, non ex sanguine, neque e carnis, aut viri voluntate, verbo, non semine, ut ait alibi Noster, filium coaeternum patri, immortalis, atque incorruptibilis naturae, in terrenae mulieris, et humanae tabi obnoxiae alveum descendisse, ut carnem ex ea assumeret mutuaturus in humanam salutem Deus simul, et homo, habens carnem sine semine ex homine, spiritum cum semine ex Deo, ut Tertullianus dicit de Carne Christi cap. 18. Sed oratio hiat; non enim recte retuleris divini sermonis arte formata ad virginalem aulam, quae non peculiariter formata, sed peculiariter sanctificata: neque quid portavit in se tabescentis corporis vulva deprehendes, nisi aliqua suppleveris: at quae? Cave, tabescens corpus intelligas de Christo; nam illud neque tabi, neque corruptioni obnoxium, de quo in 0562B Psalm. XV, num. 10: Neque dabis sanctum tuum videre corruptionem. Deerit forsan quiddam, et imperfecta fuerit oratio: at ariolari inutile fuerit sine libris. Quid si legas, divini Sermonis arte formatum? hoc est corpus Christi. Ferri forsan poterit: sed nondum mihi satisfactum.

Pag. 182. Non semine progenitum certissimum Dominum, etc. Illud certissimum suspectissimum mihi est.

Ibidem. Sed quia nescit aeternitas mori, etc. Totum hunc locum ex conjectura restituo: Sed quia nescit aeternitas mori, neque Dominus post sepulcrum (repetito ἀπὸ κοινου scit mori) ad Judaeos remansit sola damnatae voluntatis invidia, quia Dominum nec agnoscere voluerunt, cum nefarium fuerit etiam tardius adorari. Elegantissime concludit, Deum qua immortalem mortem pati non potuisse, qua hominem Deo unitum post voluntariam mortem non potuisse diu mori; Judaeos idcirco reos, quod inefficaciter voluerint omnino sublatum, quem negarant Christum, et quem ex ejus factis debuissent adorare. τὰ et sola crediderunt cogitatione 0562C puniri, neque quid sibi velint, neque quid ad rem faciant, video: ideo ea rejicio, male ab aliquo forsan intrusa: glossema ineptum illorum sola damnatae voluntatis invidia.

Ibidem. Ab auctore itaque, etc. A Juda, quem Acta Apostolorum cap. I, num. 16, vocant ὁδηγὸν τοῖς συλλαβοῦσιν Ἰησοῦν. Ducem eorum, qui comprehenderunt Jesum.