Caput XI. Unus est S. Zeno Veronae Episcopus.

Duos fuisse Zenones et ipse Baronius credidit, ut videre est in adnotationibus ad Martyrologium Romanum tertia Maii, ubi agens de S. Juvenale Narniense Episcopo, Veronensem Ecclesiam in exemplum adducit, quae duos Zenones habuerit, ut et in Narniensi Cathedra duos Juvenales sedisse probabile reddat. In notis autem ejusdem Martyrologii duodecima 0614A Aprilis de Martyrio S. Zenonis agens palinodiam canit. Ex quo autem, ut accepimus, non accipit Veronensis Ecclesia duos Zenones, a priori nostra sententia haud inviti recedimus. Hoc animadvertit Tillemontius, non tamen animadvertit Ughellus, nec Papebrochius, qui Baronium citant pro assertione duorum Zenonum. Sola namque S. Ambrosii allata epistola duos admittere Zenones, vel priorem tempore Gallieni, de medio tollere, ut Dupinius et alii contra historiam et traditionem Veronensis Ecclesiae contendunt, arduum sane est. Barenius enim, qui S. Ambrosii epistolam viderat, ejusque auctoritate litem componi de sermonibus S. Zenonis posse putarat, cum audivit Veronensem Ecclesiam unum tantum recipere Zenonem, ab opinione duorum Zenonum 0614B recessit. Verba autem S. Ambrosii, haec sunt (Lib. VI, cap. 46) : Tu autem (ad Siagrium episcopum Veronensem scribit) sine alicujus fratris consilio hoc judicium tibi solus judicandum putaris, in quo tamen ante judicium praejudicium feceris, ut puellam Zenonis S. Memoriae judicio probatam, ejusque sanctificatam benedictione, post tot annos sine auctore criminationis, sine accusatore, sine professore delationis in periculum reatus deducendam arbitrarere. Nihil aliud de Zenone subditur in tota hac Epistola, neque in sequenti ad eumdem Siagrium Veronensem episcopum. Quibus in verbis, ut patet, S. Ambrosius Zenonem episcopum non dicit, ut Tillemontius affirmat, quamvis ex probata, ac benedictione sanctificata Indicia (si benedictio pro solemni consecratione intelligatur, 0614C quod aliorum judicio relinquo) Episcopum fuisse Zenonem conjicere liceat. At illud certum est, a S. Ambrosio hunc Zenonem, nec Veronensem dici, neque Siagrii decessorem. Itaque ex iisdem S. Ambrosii verbis error manifestus apparet Ughelli (Tom. V Ital. Sacr. de Epist. Veron.) , Papebrochii (In Actis Ss. Aprilis duod. die, cap. 1, n. 2) , Labbei, Combefisii, qui Siagrium successorem Zenonis ponunt auctoritate S. Ambrosii male percepta, ut in verbis supra relatis constat. Nam ex eadem Epistola, si bene inspiciatur, contrarium potius videtur intelligendum. Tunc enim ille Zeno, quem S. Ambrosius nominat, Veronensis Episcopus putari posset, si Indicia virgo a Zenone probata, et benedictione sanctificata fuisset Veronensis ejusdem Zenonis subdita. Indiciam vero 0614D non fuisse Veronensem apertissimis conjecturis evincitur ex eadem epistola D. Ambrosii. Primo namque S. Ambrosius Siagrium arguit, quod sine praecedenti inquisitione Indiciam virginem inspectioni subjecerit. Tu autem sine alterius fratris consilio hoc judicium tibi solus judicandum putaris. Si Veronensis fuisset Indicia, consilio minime indiguisset, cum sibi nota foret tamquam subdita: si ergo ita eum reprehendit, hoc facit eo quod Indicia non erat subdita episcopo Veronensi; quod magis constat ex illis verbis: Tibi soli judicandam putaris. Non enim hoc potest intelligi de asciscendis sibi in judicio Sacerdotibus Veronensibus, qui judicandi potestatem non habebant, quae penes Siagrium tota erat in dioecesi Veronensi, sed 0615A de aliis episcopis. Nam pluribus in locis degit Indicia, ut inferius videbimus. Si autem sibi subditam judicasset Siagrius, quem alium in judicando collegam ei fuisset opus adhibere? Num de imperitia notare Siagrium Ambrosius voluit, quasi assessore indigeret? Doctissimus fuit Siagrius, ut Ughellus testatur. Dicendum est itaque quod licet Veronae commissum stuprum diceretur, tamen virgo, ut putabatur stuprata, Veronensis non erat, et ea de causa ipsius episcopum esse consulendum, ut de Indicia ejusque moribus haberetur notitia. Ex quo etiam conjicitur, neque Mediolanensem fuisse Indiciam, cum ipse S. Ambrosius ab aliis notitiam de ea quaesierit. Praesertim cum hoc judicium nostrum cum fratribus et consacerdotibus nostris participatum processerit. Episcopos 0615B autem fuisse eos, a quibus consilium exquisierit, ipsemet dicit in fine epistolae. Die ipso, qui dictus erat cognitioni, subtraxerunt se episcoporum conventui. Quod autem subdit de benedictione et probatione Zenonis, si Veronae probata et sanctificata fuisset Indicia, certe hoc non reticuisset Ambrosius; quare videtur hanc Siagrio praebuisse externam notitiam ad culpatae Virginis defensionem. Hoc vero tantum dicit Indiciam Veronae fuisse tempore suspecti partus, et opinati stupri. Hic vero cum editus partus, et expositus, vel necatus (dum invidiae magis quam probationi consulitur) dissipatus sit per aures universorum, strangulata est libertas calumniarum. Si peperit nempe Veronae fuit. Visebatur frequenter a virginibus et mulieribus, in honore semper erat. Visebatur a sacerdotibus 0615C propter pudicitiae reverentiam, et gravitatis speculum. Quomodo ergo potuit occulere crimen, quod se vel specie sui proderet? Quomodo texit uterum? Quomodo parturiens vocem repressit? Sed hoc non patitur dolor. Cum vero altius repetit de conversatione Indiciae, non Veronenses adhibet testes Ambrosius, sed sororem suam, ibidem affirmans Indiciam Romae habitasse. Habitasse eam Romae in domo nostra nobis absentibus, nulli eam se virorum familiaritati dedisse. Aliam adhibet testem, quam filiam vocat, forte quia Mediolanensis erat, ideoque sibi subdita. Paternam quoque filiam nostram interrogavi. Diu autem Romae fuisse putandum est, parvi enim temporis mora ad vitae mores discernendos satis esse non poterat. Et hanc Romae moram ante Episcopatum S. Ambrosii fecisse 0615D conjicitur ex eo quod ipse dicat nobis absentibus. Si enim sui Episcopatus tempore Romae fuisset Indicia, superfluum videretur ipsum suam hanc absentiam indicasse. Ut vero totam Indiciae vitam haberet inspectam, ab ejus nutrice testimonium quaerit. Nutricem quoque liberae conditionis interrogavimus, cui et status haud quaquam degeneri servitio obnoxius libertatem vera fatendi daret, et fides, atque aetas ad veritatem adstipularetur, et officium nutricis ad cognitionem secreti. Cum itaque S. Ambrosius non Veronensibus testibus vitae, et conversationis Indiciae probet innocentiam, utique dicendum est, eam Veronensem non fuisse. Perperam enim exteros testes induxisset Ambrosius, quibus noti esse non poterant 0616A Indiciae mores. Si vero Indicia Veronensis non erat, neque qui eam benedictione Deo sacraverat Zeno a S. Ambrosio laudatus Veronensis putandus est: eique S. Zenonis Episcopi Veronensis sermones adscribendi non sunt.

Quare Godefridus in Vita S. Ambrosii, lib IX, cap. 8, hanc Indiciam nulla ratione adductus vel auctoritate Veronensem dixit. Cautius Tillemontius egit, qui eam Veronensem asserere non est ausus. Carthaginensem forte potius dicendam puto. Nam cum Ambrosii testimonio eam Romae domi suae fuisse constet, et Paulinus Ambrosii Vitae scriptor alias duas virgines simul cum sorore ejusdem Ambrosii virginitatem coluisse dicat, quas inter Indiciam fuisse optime conjicit Baronius in Vita Ambrosii. Aliae item 0616B Virgines se illi junxerunt, inter quas fuit Indicia. Harum vero alteram, dum Paulinus scriberet, Carthagine confectam aetate degere ipsemet testatur: eam Carthaginensem putare minime quidem a veritate alienum videri potest. Haec sunt Paulini verba. Postea vero cum adolevisset, et esset (Ambrosius) in urbe Roma constitutus cum matre vidua, et sorore, quae Virginitatem jam fuerat professa comite alia Virgine, cujus Virginis soror Candida, et ipsa ejusdem professionis, quae nunc Carthagine degit jam anus. Fateor tamen ex verbis allatis, non satis constare an Candida, vel ejus soror, Carthagine fuisse dicatur: at cum sorores eas fuisse affirmet Paulinus, communem amborum patriam putare tutius videtur. Neque ab hac me removet opinione, quod Indicia sororem matrimonio 0616C junctam Veronae habuerit, cum et tertiam sororem habere potuerit, et inter exteros non raro matrimonia jungantur: neque illud quod Ambrosius addit, scilicet Indiciam Romae ipso absente domi suae fuisse. Habitasse eam Romae in domo nostra nobis absentibus. Absentiam namque suam indicasse Ambrosium ea ratione putandum est, ne videatur Indicia propter Ambrosii praesentiam virtutem, castitatemque coluisse: non vero credendum est dum adhuc adolescens Romae fuit Ambrosius in ejus domo, eo etiam praesente non habitasse: cum Paulini testimonio constet alias virgines eo tempore cum Marcellina Ambrosii sorore fuisse.

Graviori etiam errore labuntur Dupinius et Tillemontius, qui penitus divinando Zenonem tempore 0616D Gallieni extitisse negant. Id namque certum redditur ex Veronensi historia et traditione non modo, sed ex veteri ms. quod refert Mabillonius suis in Analectis, in quo S. Zeno episcopus Veronensis ponitur octavo loco, quod et omnes affirmant. Octavus autem episcopus Veronensis temporibus S. Ambrosii aptari minime potest; Ughellus enim, qui secundum Zenonem inter Veronenses episcopos numerat, decimo octavo loco illum locat, nulla tamen auctoritate subnixus, nisi Ambrosii, ex qua hoc affirmari non posse demonstravimus; et Baronii, qui a sua sententia descivit. Erravit namque Papebrochius, qui successionem undecim primorum episcoporum Veronensium incertam existimavit, cum ea ex ms. Mabillonii certa 0617A probetur. Unus itaque est S. Zeno, octavus Veronensis episcopus, qui circa Gallieni tempora illam regebat Ecclesiam.