Geographia Sacra Africae Seu Notitia Omnium Episcopatuum Ecclesiae Africanae Ex Collatione Carthaginensi, Notitia Episcoporum Africae Sub Hunerico, Ex Concilio Carthaginensi Sub Cypriano, Aliisque Conciliis Tum Africanis, Tum Generalibus, Ac Monumentis Sacris Et Profanis Excerpta. 23

0823C Africae descriptio.—Africae nomen tripliciter olim et nunc acceptum legimus. Primum pro tertia orbis parte, quae ab Asia, Isthmo vel Nili ostiis disterminatur, et undequaque mari ambitur. Quo in terrarum tractu non modo provinciae quae mari Mediterraneo alluuntur, Mauritania scilicet, Zeugitana provincia cujus caput Carthago, Libya, et Aegyptus: sed et interiora terrarum Antiquis vix nota, Aethiopiae appellatione designata continentur. Haud tam late patet altera Africae acceptio, juxta quam non modo Aethiopia ab Africa secernitur, sed et haec peculiarem dioecesim, ut aiunt, constituit, ab Aegypto distinctam, et ab Oceano, scilicet Atlantico ad intimum majoris Syrtis sinum protenditur: quae provincias Mauritaniam, Numidiam, Tripolitanam et Zeugitanam 0823D continet. Haec autem ultima provincia proconsularis, Africae nomine proprie donatur, quae tertia est, eaque strictissima hujus vocis acceptio. Africa secundum mediam illam acceptionem ab Occidente et Septentrione littorum obliquo spatio mari alluitur, patetque in longitudinem latus ejus Occidentale ab Atlante ad Cotes Promontorium juxta fretum Dm passuum. Inde a parte Septentrionali ab Herculei freti ostiis ad Mercurii Promontorium secundum 0824C Plinium sunt millia passuum MCX secundum Antonini Itinerarium Mccccxxxi: sin autem soli, hoc est, sinuum et amfractuum littoris ratio non habeatur; sed tantum coeli, hoc est, si linea recta ducatur, a Cotibus ad Mercurii Promontorium millia passum MXXX. A Mercurii Promontorio ad Syrtis minoris internum latus expositum Orienti, Polybio, Plinio et Antonino sunt CCC millia passuum. a quo non multum distant nostrae rationes. Regio quae inter duas Syrtes interjacet versa in Septentrionem, Plinio CCL millia passum, Antonino CCCLXXX mille passuum, secundum nos CCCL mille passuum. Syrtis major, si Plinio fides, circuitus est DCXXV millia passuum, aditus autem CCCXV, circuitus Ccccl. Secundum nos aditus non plus quam CCL millia passuum. A Promontorio ad sinus 0824D intima CCX millia passuum. Ibi sunt Arae Philenorum qui extremus est Africae limes. Ab Austro Africa montibus et interiori adjacet Libyae, ac plus vel minus late patet, quo magis vel minus in mare terrae prominent. Haec omnia in Tabula Geographica videre est.

Africae divisio.—Dividitur autem Africa a Plinio in Mauritanias duas (Tingitanam, et Caesariensem) Numidiam et Zeugitanam quae Africa proprie dicitur 0825A ac in duas distribuitur, quarum una dicitur Byzacena, altera Tripolitana. In veteri Notitia Africae Constantii imperatoris, ut ferunt, temporibus facta, sic describitur et dividitur Africa: Vergentem ad Austri terram invenies terram Mauritaniam, cujus homines barbari quantum ad vitam et mores, Romanis tamen subditi . . . . . Exinde post Mauritaniam Numidia provincia . . . . Proxima huic provinciae Africae regio in omnibus dives occurrit. Apud Ptolemaeum ac Pomponium Melam Africa quoque dividitur in tres tantum partes, Mauritaniam, Numidiam et Africam stricte sumptam, sub qua comprehenduntur Byzacena et Tripolitana.

Haec quoque fuit antiquissima Ecclesiae Africanae divisio, ut testis est omni exceptione major D. Cyprianus 0825B in epistola edit. Oxon. 48, ad Cornelium, ubi limites et partes Africanae Ecclesiae sic describit: Sed quoniam latius fusa est nostra provincia: habet enim Numidiam et Mauritanias duas cohaerentes. In concilio Carthaginensi de iteratione baptismi sub eodem Cypriano habito, cum in unum Carthagini convenissent 24 Episcopi plurimi ex provincia Africa, Numidia, Mauritania: quibus constat jam tum Ecclesias istarum provinciarum unum corpus Ecclesiarum constituisse et in quatuor provincias Ecclesiasticas fuisse tum divisas.

Nihil aut parum videtur Constantini imperatoris temporibus in ea divisione Africae immutatum; nam is in epistola ad Caecilianum Carthaginensem, quae refertur ab Eusebio l. X Hist. Eccl., c. 6, quatuor 0825C item provincias Africae enumerat his verbis: Quandoquidem placuit nobis ut per omnes provincias Africae, Numidiae, et utriusque Mauritaniae. Nihilominus idem in epistola ad Ablavium de Arelatensi concilio, Tripolitanam addit provinciam, et Numidias plurali numero enuntiat, Ablavio injungens ut Caecilianum cum aliquibus ex his quos ipse delegerit, sed et de Byzacenae, Tripolitanae, Numidiarum et Mauritaniarum provinciis singulos quosque cum aliquibus ex suis quos putaverint eligendos Arelatem mittat. Ibi Tripolitana statui videtur tamquam Africae provincia a quatuor aliis jam tum distincta. Licet autem Numidiarum hic et alibi in plurali fiat mentio, non propterea tamen existimandum est duas fuisse provincias Numidiae, seu civiles, seu Ecclesiasticas. Nam e duabus Numidiis 0825D una semper coaluit provincia, quae unam tantummodo Metropolim urbem et unum Primatem habebat, ut constat ex concilio Milevitano anni 402, in quo statuitur ut Archivus Numidiae et apud primam sedem sit et in Metropoli, id est, Constantina. Ecce unam Metropolim et unum Primatem totius Numidiae. Et ne quis dicat de una tantum Numidia hic agi: in concilio Carthaginensi anni 397: Crescentianus dicitur primae sedis Numidiarum Episcopus: in Graeco πρώτης καθέδρας τῶν δύο Νουμιδιῶν. S. Augustinus ep. LIX ad Victorinum agens de contentione quae erat inter duos episcopos circa Primatum Numidiae, omnes episcopos Numidiae uni paruisse Primati supponit. Sunt qui Sitifensem Mauritaniam, 0826A quae deinceps a Numidia avulsa provinciam peculiarem constituit, alteram fuisse e duabus Numidiis censeant. Sed in concilio Carthaginensi anni 416, diserte distinguuntur Numidiae duae a Mauritaniis Sitifensi et Caesariensi.

Circa tempora Theodosii imperatoris Africa in sex est divisa provincias, quae a Sexto Rufo, et in Notitia imperii enumerantur, suntque Africa stricte sumpta, sive proconsularis provincia, Numidia, Byzacium, Tripolis, Mauritania Sitifensis, et Mauritania Caesariensis. Tingitana vero ab Africa avulsa Hispaniae attributa est. Eamdem divisionem provinciarum et formam induit Ecclesiastica πολιτεία, ut ex conciliis ex universis Africae provinciis congregatis notum est, in quibus sex illae provinciae enumerantur. 0826B Sunt qui Sitifensem provinciam existiment non ante annum 419, inter Ecclesiasticas Africae provincias locum peculiarem obtinuisse et Primatem habuisse, idque ex canone 17 concilii Carthaginensis hujus anni. Sed hi oppido falluntur. Nam in concilio Carthaginensi anni 397, legati Mauritaniae Sitifensis, provinciae suae nomine leguntur Carthaginem venisse ad concilium et omnia postulata detulisse: quod solis provinciis quae primas sedes habebant licebat, ut constat ex canone 18 Cod. Afric. In epistola Augustini ad Victorinum, quae nunc 59, anno 401 scripta, diserte habetur non tantum duas esse Mauritanias, sed utramque suum habere Primatem: Legi, inquit, in eadem tractatoria etiam ad Mauritanias esse scriptum, quas provincias scimus habere Primates. 0826C Anno 402 Nicetius Sitifensis, qui concilio Milevitano interfuit, vocatur Episcopus primae sedis Mauritaniae Sitifensis. Anno 403, Lucianus et Macrianus Sitifensis provinciae Episcopi, legatione funguntur in concilio Carthaginensi. Anno 407, separatim enumerantur Sitifenses episcopi ut provinciae a caeteris diversae. Anno 411, in collatione Carthaginensi seorsim enumerantur sex provinciae, et inter eas Sitifensis: Praesto sunt universi de omnibus scilicet provinciis Africanis, id est, de provincia Proconsulari, de provincia Byzacensi, de Numidia, de Mauritaniis Sitifensi et Caesariensi et de Tripolitana provincia. Et cap. 72 coll. Carthag. dici I: Si de numero dubitatur, eant provinciales ad Mauros, eant ad Numidas. eant ad Byzacenos, eant quoque ad Tripolitanos, eant 0826D ad Provinciae Proconsularis. Anno 418, legati eliguntur ex hac provincia qui Carthagini demorentur. Demum initio concilii anni 419, legati Sitifensium nomine praesentes adsunt concilio antequam canon 17 fuisset exaratus. Nihil ergo absurdius quam fingere tum primum in hoc concilio Mauritaniam Sitifensem, diversam a Caesariensi provinciam Ecclesiasticam constituisse. Quod spectat ad canonem 17, conciliis Carthaginensis anni 419, in codice canonum Ecclesiae Africanae sic habetur: Placuit ut Mauritania Sitifensis, ut postulavit, Primatem provinciae Numidiae, ex cujus coetu separatur, ut suum habeat Primatem: quem consentientibus omnibus primatibus provinciarum Africanarum, et omnibus episcopis, propter longinquitatem 0827A habere permissa est. Ita lectus iste canon, Sitifensem provinciam Primate suo spoliaret, eamque Primati Numidiae subjiceret, quod a Sitifensis provinciae legatis postulatum, aut a synodo decretum esse nemo dixerit. Aliter porro legitur iste canon in duobus manuscriptis in hanc sententiam: De primatu Mauritaniae Sitifensis. Primatem vero proprium cum Mauritaniae Sitifensis episcopi postularent, omne concilium episcoporum Numidiae, consentientibus omnibus primatibus vel universis episcopis provinciarum Africanarum, propter longi itineris novitatem, primatem habere permissa est. Cum consilio Carthaginensis Ecclesiae factum est. Eodem modo Ferrandus hunc canonem legit, ita hujus decretum exponens in breviatione Canonum c. 82: Ut Primatem proprium 0827B Mauritania Sitifensis habeat. Sed ita intelligendus est iste canon, non quasi tum primum Primatem habuerit provincia Sitifensis, cum contrarium ex dictis aperte constet; sed hoc sensu quod tum fuerit confirmatum ipsi istud juris concilii decreto, idque consentientibus episcopis Numidiae qui huc usque reclamaverunt. Hinc forte in epistola concilii Cabarsussitani, quod anno 393 a Donatistis celebratum est, unius tantum Mauritaniae fit mentio, ita: Sanctissimis fratribus atque collegis per universam Africam, hoc est provinciam Proconsularem, Numidiam, Mauritaniam, Byzacenam et Tripolim constitutis. Sed, uti jam observatum a nobis est, concilio Catholicorum anni 397, ac caeteris deinceps adfuerunt Sitifensis Mauritaniae Legati tamquam provinciae Africanae ab 0827C aliis diversae, suumque Primatem habentis. Quam quam autem Tingitana Hispaniae foret attributa, atque inter provincias Africae non amplius numeretur, in istis conciliis attamen hujus provinciae episcopi accensebantur episcopis Mauritaniae Caesariensis, ut constat ex Notitia Episcoporum Africae sub Hunerico digesta, in qua Tingitanae provinciae episcopi sub Caesariensi Mauritania recensentur. Hinc verisimile est Tingitanas ecclesias semper ad Africanam pertinuisse: unde in epistola Siricii ad Himmerium Tarraconensem, Hispaniarum provinciae quinque tantum enumerantur: Tarraconensis, Carthaginensis, Baetica, Lusitania, 25 et Gallecia, nec ulla Tingitanae fit mentio. Demum Justinianus imperator recuperata Africa anno aerae vulgaris 534, Constitutione 0827D sua, quae exstat in codice Instit., leg. 1 tit. 27, hanc regionem in pristinum statum restituit et in sex dioeceses partitus est, Tingitanam, Carthaginem, Byzacium, Tripolim, Numidiam, Mauritaniam, quibus Sardiniam adjecit.

De Primatibus Africae.—Unicuique provinciae suus erat in Africa Primas, verum non ut in aliis orbis partibus Ecclesiasticae Metropoles Metropolibus urbibus affixae erant, sed illic tota Metropolitani episcopi auctoritas seniori episcopo provinciae deferebatur, si Carthaginensem sedem excipias, quae non tantum provinciae proconsularis certa Metropolis erat, sed et totius Africae Occidentalis caput. Atque hinc non dicebantur vulgo Metropolitani, sed Primates, 0828A ut saepe saepius vocantur in conciliis Africanis, Metropoleon nomine Metropolibus civilibus servato. Hinc Primates non semper ejusdem sedis episcopos fuisse comperimus, sed diversarum. Sic Numidiae Metropolitanus Cypriani tempore erat Novatus Thamugadensis, ut constat ex concilio Cypriani, Anno 305, Secundus Tigisitanus ex Optato. Anno 393, Megalius Calamensis ex Augustino. Anno 397, Crescentianus alterius sedis episcopus ex concilio Carthaginensi. Anno 401 et 402, Xantippus Tagosensis ex Augustino. Anno 411, Silvanus Summitanus ex collatione Carthaginensi. Anno 418, Valentinus Vaianensis. Anno 484, Felix Berceritanus ex catalogo episcoporum Catholicorum Africae sub Hunerico. Similiter Byzacenae provinciae Primas tempore Cypriani 0828B Polycarpus Adrumetinus. Circa tempora collationis Carthaginensis Mizonius Zellensis. Anno 417, Latomius Tenitanus. Anno 418, Donatianus Teleptensis. Tempore Hunerici Nobasinnensis episcopus. Mauritaniae Caesariensis Primas in collatione Carthaginensi est Martinus Taborensis. In catalogo episcoporum Africae sub Hunerico Glorinus Juncensis. Mauritaniae Sitifensis anno 402 Nicetius Metropoleos civilis episcopus, sed in collatione Novatus ejusdem sedis episcopus nullam habet praerogativam, et anno 408, legatus est nomine provinciae suae, non igitur praeses concilii et Primas. At tempore Hunerici Primas est Ruffinus Tamallumensis. Ex quibus abunde constat Primatum seu Metropoliticum jus in Africa non fuisse annexum Metropoli civili, sed antiquitati episcopi, 0828C et sic Metropolim ecclesiasticam fuisse sedem senioris episcopi.

Idipsum non obscure testatur Augustinus, cum quaerit a Profuturo epist. CXLIX, nunc XXXVIII, quis Megalii Calamensis in Primatu successor sit. Successorem Primatus ejus nosse volumus, et ep. CCLXI, nunc CCXCIX (si tamen ejus est haec epistola quam multi eruditi in dubium revocant) scribit ad Coelestinum, Prisco provinciae Caesariensis episcopo episcopatum esse relictum, ea tamen conditione, ut ipsi non pateret aditus ad Primatum sicut caeteris: Clamet, inquit, Priscus, provinciae Caesariensis episcopus, aut ad Primatum locus sicut caeteris et mihi patere debuit, aut Episcopatus mihi remanere non debuit. Unde luce clarius infertur Primatum omnibus Africanis episcopis 0828D patuisse, nec Metropoli civili annexum fuisse, quandoquidem Caesariensis antistes, qui Metropoleos civilis episcopus erat, non privatur jure Metropolitico Ecclesiastico, sed aditus ei ad jus Metropoliticum intercluditur. Epistola CCXVII, quae nunc est LIX, excusat se Augustinus, quod ad concilium Numidiae vocatus a Victorino, non venerit, eo quod senex Xantippus Tagosensis, rectius Tagorensis, Primatum sibi vindicaret; proinde et jus convocandi concilii. Quod si Metropolitica jura urbi fuissent annexa, de Primatu nulla potuisset inter episcopos esse difficultas, cum manifestum foret, quae urbs esset Numidiae Metropolis. Ut autem liquido constet contentionem tantum fuisse de antiquitate episcopi, non autem 0829A de urbis dignitate, consulenda est concilii Milevitani anni 402 definitio, cui ipse Xantippus aderat Primatus Numidiae jure fruens, ut videre est can. 53 concilii vulgo Africani. Haec autem definitio ejusmodi est, cap. 56: Placuit ut quicumque deinceps ab episcopis ordinantur per provincias Africanas, litteras accipiant ab ordinatoribus suis manu eorum conscriptas continentes consulem et diem, ut nulla altercatio de posterioribus vel anterioribus oriatur. Ex his intelligere est totam inter episcopos Africanos dignitatem ab antiquitate episcopatus fuisse repetitam; nullatenus autem ab urbis magnitudine aut dignitate. Speciatim vero de Numidia idem constat ex canone 53 in quo statutum est, ut matricula, et Archivus Numidiae apud primam sedem sit, et in Metropoli, id est, 0829B Constantina. Ecce apertam distinctionem Metropoleos civilis, et Ecclesiasticae: propterea auctor Vitae S. Fulgentii, c. 29, testis est, Fulgentium in concilio Juncensi, Quodvultdeo in contentione de Primatu praelatum, jus suum illi postea cessisse, quo relato subdit auctor iste: Ubi sunt nunc illi quibus eminendi super caeteros dominentur affectus, qui se etiam suis prioribus anteponunt, indebita sibi privilegia vindicantes? Ecce beatus Fulgentius nec primatum quem meruit, defendere voluit. Primatus ergo apud Africanos episcopos ipsius Fulgentii tempore prioribus debebatur, nec ulli sedi annexus erat. Demum Victor Tunonensis in chronico refert Boetio, Byzaceno defuncto, Primasium Adrumetinum damnationi trium capitulorum consensisse ut primatus jure frueretur. Hic mos 0829C in Africa permansit usque ad tempora Gregorii Magni. Nam is lib. I, epist. LXXV, ad episcopos Numidiae statuit: Ut illorum consuetudo de primatibus constituendis, caeterisque capitulis immota maneat, exceptis his qui ex Donatistis ad episcopatum perveniunt, quos provehi ad primatus dignitatem etiam cum ordo clericorum eos ad locum eumdem deferat, modis omnibus prohibet. Igitur tempore Gregorii inter Africanos Primatus non erat sedibus annexus, sed eo antiquiores omnes episcopi indiscriminatim fruebantur, exceptis iis qui fuerant haeretici, quos ab hoc jure excidere vult Gregorius: quemadmodum olim Augustino teste ab eo exciderat Priscus.

Quin etiam in Provincia proconsulari summus honos habebatur antiquiori episcopo, licet eum praecederet 0829D Carthaginensis episcopus totius Africae primas. Sic in concilio Carthaginensi II, Victor Abderitanus, et in tertio ejusdem nominis episcopus Pupianensis, caeteris, excepto Carthaginensi, praeferuntur: et de hoc Victore haec ait Epigonius, c. 54 cod. can. Eccl. Afric.: Aetate pater, et ipsa promotione antiquissimus, vir laudabilis, frater et collega noster Victor vult hanc petitionem generalem omnibus effici.

Uno verbo in Africa tum honor, tum dignitas, tum etiam jura et privilegia episcoporum tribuebantur antiquitati episcopatus, non autem Ecclesiae cui praeerant dignitati. Id constat ex dictis, praecipue vero ex epistola Augustini 59, in qua queritur se tertium nominatum, qui haud ita pridem episcopus erat, 0830A caeterisque qui antiquiores erant, praepositum: Quae res, inquit, et aliis injuriosa est satis, et mihi invidiosa: idque luculenter confirmatur 26 ex can. 56 concilii Africani supra relato.

Carthaginensis Antistitis praerogativae.—Caeterum ab hac lege semper excipiendus Carthaginensis antistes, qui universae Africae Primas erat et Exarchus, seu, ut ita loquar, Patriarcha. Diu ante ipsummet Cyprianum Agrippinus hoc jure fruebatur, is enim a Cypriano reliquorum episcoporum praeses fuisse insinuatur: Quod quidem, inquit, cum caeteris episcopis qui illo tempore in provincia Africa et Numidia Ecclesiam Dei gubernabant, statuit.

Maxima quoque hujus sedis privilegia et jura in epistolis Cypriani elucent: sic ep. XLV, totam Africam 0830B provinciam suam vocat: Quoniam, inquit, latius fusa est nostra provincia, habet Numidiam et duas Mauritanias sibi cohaerentes. Hinc ex universis Africae provinciis consulitur, et respondet veluti praecipuam auctoritatem habens, ut videre est ep. LIX, LXI, LXX, LXXI, LXXIII et praesertim LXV.

Post haec tempora illa Carthaginensis episcopi dignitas non imminuta, ut videre est ex omnibus conciliis Africanis, quae ad hujus episcopi nutum fiebant, et quibus ille, licet caeteris junior, praesidebat, ac omnium quae gerebantur, auctor et caput erat: si quae scribendae erant epistolae a conciliis, eas dictabat; iis omnium nomine subscribebat: ad hujus etiam concilium ex omnibus Africae provinciis et synodis provocabatur, ut regulae Ecclesiasticae per totam 0830C Africam observarentur, utque fides illibata servaretur, invigilabat: diem Paschae universis Africanis ipse nuntiabat, ut constat ex canone 51 codicis Africani: uno verbo, curam ac sollicitudinem omnium Ecclesiarum Africanarum ipse gerebat. Unde Aurelius episcopus can. 55 cod. Afric. ait, se multarum Ecclesiarum, et ordinandorum curam sustinere . . . . . Et postea, cunctarum se Ecclesiarum, dignatione Dei, sollicitudinem sustinere; quapropter conceditur ei ibidem, ut unde vellet, et de cujus nomine fuisset conventus, pro desiderio cujusque Ecclesiae ordinaret episcopum. Hinc tenebatur provincias omnes Africae visitare, ut intelligitur ex canone concilii Carthaginensis anni 397, in cod. Canonum Ecclesiae Africanae, c. 52, ubi Honoratus et Urbanus Legati provinciae Mauritaniae 0830D Sitifensis aiunt in concilio Hipponensi constitutum esse singulas provincias tempore concilii visitandas esse: et rogant Aurelium ut dignetur etiam hoc anno vel alio Mauritaniam provinciam visitare. Quibus Aurelius respondit: Tunc de provincia Mauritania, propterea quod in finibus Africae posita sit, nihil statuimus, siquidem vicinae sunt barbarico, sed praestet. Deus ut ex abundanti non pollicentes venire possimus ad vestram provinciam. Cogitare enim debetis, fratres, quia hoc sibi, et Tripolitani, et Arzugitani fratres potuerunt exigere, si ratio pateretur.

Hic fortasse alicui veniet in mentem haec quaestio, utrum melius et convenientius Metropolitica dignitas antiquitati, quam urbi fuerit affixa, de qua quid sentiam, 0831A hic mihi videtur aperiendum. Censeo ergo, salvo aliorum judicio, longe satius esse ut Metropolitica dignitas urbi annexa sit quam antiquitati sacerdotii: cum enim alicui sedi affixa est, is ad eam eligitur qui huic dignitati sustinendae par esse possit. At ubi ad omnes passim antiquitatis jure defertur, tunc ad minus idoneos pervenire potest. Praeterquam quod senectus minus apta est ferendis laboribus, et illo caret animi ac corporis vigore qui in Metropolitano maxime desideratur. Itaque prudenter omnino Gregorius, lib. I, epist. LXXII, scribit ad Gennadium Patricium et Exarchum Africae, ut Concilium Catholicorum admoneat, ut primatem non ex ordine loci postpositis vitae meritis faciat. Quoniam apud Deum non gradus elegantior, sed vitae melioris actio comprobatur: 0831B ipse vero Primas non passim, sicut moris est per villas, sed in una juxta eorum electionem civitate resideat. Idem tamen Africanis epist. LXXV, consuetudinem, quae nihil contra fidem Catholicam usurpare dignoscitur, immotam permanere concedit, sive de primatibus constituendis, etc.

Ut ut sit, fruebatur Carthaginensis antistes non tantum honoris sed et dignitatis ac auctoritatis praerogativa in universas Africae provincias, ac speciatim primas erat provinciae proconsularis, quae inter alias prima censebatur. Haec inter provincias Africanas media clauditur ab Ortu et Septentrione pelago Africo. Ab Occidente dividitur a Numidia linea ducta ab ostiis Rubricati fluminis ad Mustim, ubi fluvium Bagradam attingit, et inde retro versus Occidentem 0831C ducta ad Narragaram, atque hinc ad Ammederam, ubi rursum Bagradam fluvium attingit et secat usque ad Capsam oppidum Numidiae versus Meridiem. Ab Oriente et Meridie a Byzacena separatur linea ducta ab Uzita usque ad fluvium Bagradam. Tria habet Promontoria, Candidum, Apollinis adversum Sardiniae, et Mercurii adversum Siciliae, quae in altum procurrentia duos efficiunt sinus.

Numidia, Numidarum olim regnum, Masinissae clara nomine, Metagonitis terra a Graecis appellata; Numidae vero seu Nomades a permutandis pabulis Mapalia sua, hoc est, domos plaustris circumferentes. Ab Oriente adjacet provinciae proconsulari, a qua superius descripta linea distinguitur. A Septentrione mari alluitur. Ab Occidente terminatur linea ducta 0831D ab Ampsagae fluvii ostiis versus meridiem usque ad Maximianum oppidum. Ab Austro habet Libyam interiorem. Hujus provinciae Metropolis civilis Cirta colonia, quae Constantina dicta est et etiamnum dicitur.

Byzacena provincia appellatur Regio fertilitatis eximiae. Ab ortu habet fluvium Tritonem: ab Occidente Numidiam juxta lineam superius expositam: ab Austro Libyam interiorem. Hujus urbs praecipua Adrumetum.

Tripolitana provincia a flumine Tritone et minore Syrti usque ad aram Phileni extenditur: mari alluitur a Septentrione: ab Occasu Tritone flumine finitur: a Meridie desertis Libycis.

0832A Mauritania Sitifensis habet ab ortu lineam ductam ab Ampsagae fluminis ostiis versus Meridiem usque ad Maximianum oppidum.

Adjacet ad Occidentem Sitifensi Caesariensis, quae a Tingitana flumine Malva distinguitur: a Sitifensi linea ducta a promontorio Occidentali Numidici sinus, ubi sita est urbs Vabar usque ad oppidum Tubunas oblique in Orientem ad flumen Uzar prope Zaratha. Sitifensis caput est urbs Sitifis, Caesariensis Julia Caesarea.

Mauritaniae Tingitanae limites, ab ortu Malva fluvius: ab occasu mare Atlanticum: a Septentrione fretum Herculeum et mare Mediterraneum: a Meridie montes Atlantici. Tingis hujus provinciae urbs praecipua.

0832B Multitudo episcopatuum in Africa.—Totus ille tractus et antequam Romanis pareret, et postea innumeros fere incolas habuit. In eo civitates, oppida, municipia, castella, vici, tum indigetum, tum colonorum in magno numero fuere, et tam soli fertilitate ac frugum ubertate quam mercaturae 27 commercio praedives extitit. Hinc tanta Christianorum in his locis multitudo, ad quos regendos Episcopi plurimi sunt constituti, et quidem longe plures ac frequentiores quam in quibuslibet aliis orbis Christiani partibus. Nam in his, episcopi in magnis tantum urbibus constitui consueverant, non autem in vicis aut villis et in modicis civitatibus, quod concilii Laodiceni canone 57, et Sardicensis canone 7, cautum est. At lex ista in Africa non oblinuit, 0832C ubi non tantum in magnis civitatibus, sed in cunctis oppidis ac nonnumquam in vicis et castellis ordinati leguntur episcopi: quam episcopalium sedium multitudinem jam a primis Ecclesiarum Africanarum initiis exortam auxit Catholicorum ac Donatistarum aemulatio. Sane cum in collatione Carthaginensi diei 1, cap. 181, Alypius Ecclesiae Catholicae episcopus admonuisset nonnullos ex episcopis Donatistis in villis et in fundis esse episcopos ordinatos, non in aliquibus civitatibus, regessit hoc ipsum in Catholicos Petilianus Donatista inquiens: Sic etiam tu multos habes per omnes agros dispersos. Et in hac collatione frequenter utrinque objectum est Episcopos de novo in multis locis ab utraque parte constitutos, ut numero vincerent adversarios. Ipse Augustinus 0832D cum dioecesim suam nimis extensam esse existimaret, in castello Fussalensi, quod 40 millibus ab Hippone regio distabat, episcopum ordinandum curavit, ut docet ep. CCLXI. Sed ne inde turbae et dissensiones nascerentur, concilium Carthaginense II statuit can. 5, ut diaeceses quae numquam habuerunt episcopos, non habeant: et illa diaecesis quae aliquando habuit, habeat proprium . . . . . Et si accedente tempore, crescente fide populus Dei multiplicatus desideraverit proprium habere rectorem, ejus videlicet voluntate in cujus potestate est diaecesis constituta, habeat episcopum. Non vetat ista lex ne crescente numero fidelium novus episcopatus erigatur, sed ne id fiat nisi ex consensu et voluntate episcopi ad cujus dioecesim 0833A pertinebat locus qui ad sedis episcopalis dignitatem evehitur. In concilio Carthaginensi anni 497, canone 53 Cod. Afric. conquestus est Epigonius: Quod quamvis multis in conciliis statutum fuerit a coetu sacerdotali, ut plebes quae in diaecesibus ab episcopis retinentur, quae episcopos numquam habuerunt, nonnisi cum voluntate ejus episcopi a quo tenentur, proprios accipiant rectores episcopos. Attamen nonnulli dominatu quodam adepto communionem fratrum abhorrent, vel certe, cum depravati fuerint, quasi in quadam arce tyrannica sibi dominatum vindicant, et tumidi ac stolidi adversus episcopum suas cervices erigunt, vel conviciis sibi concinnantes plebem, vel persuasu maligno et illicito favore eosdem volunt sibi collocare rectores. Quod quidem insigne mentis tuae tenemus votum, inquit, 0833B frater religiose Aureli, qui haec saepe oppressisti non curando tales petitores, sed propter eorum malos cogitatus, et prave continuata consilia hoc dico, non debere rectorem accipere eam plebem, quae in diaecesi semper subjacuit, nec umquam proprium episcopum habuit. Quapropter si universo sanctissimo coetui placet hoc, quod prosecutus sum, confirmetur. Aurelius episcopus dixit. Fratris, et consacerdotis nostri prosecutioni non obsisto: sed hoc me et fecisse, et facturum esse profiteor circa eos sane, qui fuerint concordes, non solum circa Ecclesiam Carthaginensem, sed circa omne sacerdotale consortium. Sunt enim plerique conspirantes cum plebibus propriis, quas decipiunt, ut dictum est, earum scalpentes aures, blandi ad seducendum, vitiosae vitae homines, vel certe inflati, et ab hoc 0833C consortio separati, qui putant propriae plebi incubandum, et nonnumquam conventi ad concilium venire detrectant: sua forte ne prodantur flagitia metuentes. Dico, si placet, circa hos, non tantum diaeceses non esse servandas, verum et de propria ecclesia, quae illis male faverit, omnimodo adnitendum ut etiam auctoritate publica rejiciantur, atque ab ipsis principalibus cathedris removeantur. Oportet enim, ut qui universis fratribus, ac toto concilio inhaeserit, non solum suam jure integro, sed et diaeceses possideat. At vero, qui sibimel putant plebes suas sufficere, fraterna dilectione contempta, non tantum diaeceses amittant, sed ut dixi, etiam propriis publica careant auctoritate, ut rebelles. Honoratus et Urbanus episcopi dixerunt. Summa provisio sanctitatis tuae cohaesit mentibus singulorum, et 0833D puto, omnium responsione ea quae prosequi dignatus es, roboranda. Universi episcopi dixerunt, placet, placet. Et iterum in eodem Concilio can. 56: Honoratus et Urbanus episcopi dixerunt. Audivimus constitutum, ut diaeceses non mereantur episcopos accipere, nisi consensu ejus, sub quo fuerant constitutae, sed in provincia nostra cum aliqui forte in diaecesi, concedente eo episcopo, in cujus potestate fuerant constitutae, ordinati sunt episcopi, etiam dioeceses sibi vindicant, hoc et corrigi charitatis vestrae judicio, et inhiberi de caetero debet. Epigonius episcopus dixit. Singulis episcopis servatum est quod decebat: ut ex massa diaecesium nulla carperetur, ut proprium episcopum habuisset, nisi ipse consensum adhibuisset concedendi. Sufficiat 0834A enim si concesserit, ut eadem diaecesis permissa proprium tantum episcopum habeat, caeteras sibi non vindicet diaeceses, quia exempta de fasce multarum sola meruit honorem episcopatus suscipere. Aurelius episcopus dixit: Non dubito charitati vestrae omnium placere, eum, qui in diaecesi concedente episcopo, qui matricem tenuit, solam eamdem retinere plebem, in qua fuerat ordinatus. Quoniam igitur universa arbitror fuisse tractata, si omnia cum animo vestro convenerunt, sermone vestro cuncta roborate. Universi episcopi dixerunt: Omnia nobis haec placuerunt, et haec nostra subscriptione firmavimus, et subscripserunt. Aurelius episcopus Ecclesiae Carthaginensis huic decreto consensi, et praelecto subscripsi, similiter et caeteri episcopi subscripserunt.

0834B Ex dictis duo colliguntur. Primum in Africa episcopos constitutos fuisse non tantum in magnis civitatibus, sed in omnibus oppidis, imo et in vicis atque castellis. Alterum, facile novos episcopatus erectos in diversis locis crescente numero fidelium, modo consentiret episcopus ad cujus dioecesim locus pertinebat. Hinc tanta episcoporum in Africa multitudo. Et quidem secundi saeculi initio Agrippinus Carthaginensis episcopus concilium habuit Carthagini plurimorum episcoporum ex Africa et Numidia: ut Cyprianus in epistolis 71, ad Quintum et 73, ad Jubaianum testatur. Numerum non exprimit. At sanctus Augustinus lib. de unico Baptismo contra Petilianum, septuaginta fuisse innuit his verbis: Nam illud quod adjungit de episcopo Carthaginensi Agrippino, de 0834C inclyto martyre Cypriano, de septuaginta Praecessoribus Cypriani, quia hoc fecerunt et fieri praeceperunt. Sub Donato Cypriani antecessore in concilio nonaginta episcoporum damnatus Privatus Lambesitanus, ut Cyprianus testis est epist. 59. Sub Cypriano tria habita sunt concilia numerosa de baptismo haereticorum. In duobus adfuere septuaginta episcopi, ut testatur ep. ad Jubaianum, et in tertio interfuisse leguntur octoginta septem, praeter quos longe plures abfuisse verisimile est. At duo sunt monumenta e quibus numerus episcoporum Africae certo erui potest. Primum est collatio Carthaginensis, in qua Catholici sic eorum numerum ineunt: subscripserunt mandato episcopi ducenti sexaginta sex, aderant praesentes viginti; abesse dicuntur centum 28 et 0834D viginti, ac viduatae praeterea Ecclesiae sexaginta quatuor; ex quibus exurgit numerus quadringentarum septuaginta sedium episcopalium in Africa. Alterum est notitia episcoporum Afrorum sub Hunerico, quae numerat episcopos quadringentos sexaginta sex, quibus si octo demas Sardiniae episcopos, caeteri omnes ad Africam pertinent.

Post recuperatam a Justiniano imperatore Africam, Reparatus concilium habuit universale Africae, in quo adfuerunt episcopi 217, quod argumento est ex ingenti illo episcopatuum numero, multos adhuc ex hoc tempore superfuisse. In concilio Lateranensi sub Martino epistolae synodicae Patrum provinciae proconsularis subscripserunt epicopi 69 ex ista provincia: 0835A et Byzacenorum epistolae synodicae 46 episcopi. At ejectis ex Africa Romanis per Saracenos, tristissima fuit Ecclesiae Africanae facies, et pauci admodum in ea fuerunt episcopi; ita ut Gregorii VII tempore vix tres habuerit episcopos, ut ex hujus epistolis colligitur, praesertim l. III, ep. 19, scripta anno 1076, ubi ait pervenisse ad aures suas: quod Africa quae pars mundi esse dicitur, quaeque etiam antiquitus, vigente ibi Christianitate, maximo episcoporum numero regebatur, ad tantum periculum devenerit, ut in ordinando episcopo tres non habeat episcopos. Ibidem ait, se nuper manum alicui imposuisse, qui secundus esset episcopus; et cum tertium expostularent ut per eos alii ordinari possent, scribit in ep. XX, ad clerum et populum Hipponensem, et XXI, 0835B ad Azir regem Mauritaniae, Servandum presbyterum ad se ex Africa missum ad eorum preces episcopum esse consecratum.

Sed ut ad felicia illa Africanae Ecclesiae tempora redeamus, nos ex veteribus monumentis nomina sexentorum nonaginta episcopatuum in Africa eruimus: in provincia proconsulari scilicet 136, in Numidia 155, in Byzacena 135, in Mauritania Caesariensi et Tingitana totidem: in Sitifensi 46, in Tripolitana 5, incertae provinciae 78, ex quibus exurgit numerus 690. Sicut autem omnes episcopales sedes Africae his comprehendi affirmare non possum, ita nec ausim asserere haec omnia loca uno ex eodem tempore simul sedes episcopales fuisse, sed nullus est ex iis qui non aliquando episcopum habuerit, ut 0835C ex monumentis Ecclesiasticis colligitur. Quamquam autem plerarumque sedium episcopalium provincia detecta fuerit, longe minor est numerus earum, quarum certus situs in Tabula Geographica potuit assignari. Nam 257 tantummodo locorum episcopalium positionem certam deprehendere potuit auctor tabulae quantumvis sagax et in his rebus versatus: ex iis exstant, in Proconsulari 52, in Numidia 71, in Byzacena 51, in Mauritania Caesariensi 51, in Sitifensi 46, Tripolitanae vero quinque urbes episcopales notae. Atque ut lector statim intelligat, quae sedes in tabula locatae sint, eae asteriscum habent praefixum, ne frustra laboret in perquirendis iis quae locum suum in tabula non habent.

Caeterum longe majorem quam ii qui ante nos ea 0835D de re scripserunt episcopatuum singulis provinciis assignatorum numerum invenimus: longe plurium etiam situm deprehendit et notavit auctor tabulae. Multos errores sustulimus, Episcopatus plures in unum compactos divisimus, eumdem saepius sub diversis nominibus repetitum, unum sub vero nomine sortiri locum jussimus, subdititia nomina sustulimus, mendosa aut perperam scripta emendavimus. Quantum autem in his perfecerimus, intelliget quisquis voluerit notitiam nostram cum Caroli a S. Paulo notitia comparare. Nolim hujus viri eruditioni et labori quidquam detractum: at affirmare ausim in ejus notitia et tabula plusquam ducentos esse errores in quos non impegimus. Nec propterea opus 0836A nostrum numeris omnibus absolutum et erroribus vacuum audemus affirmare. Scimus quam pronum sit et facile in his rebus labi, etiam viris doctissimis et in rebus hujusmodi versatissimis. Exemplo erit viri eruditissimi Holstenii in hoc negotio lapsus, qui inter episcopatus Africae numerat Vicum-nigratem: Vicus, inquit, Nigras in territorio Vagensi Vici-nigratis episcopus Gennadio; De illustribus Scriptoribus c. 73. At hic legitur legique debet: Asclepius in Vagensi ( seu Baiensi) territorio vici non grandis Episcopus. Si qui mss. codices aliter habeant, ut observat, mendosos esse nemo non videt. Quis enim audivit hujusmodi nomen Vicus-nigras? Erat equidem in Africa sedes Nigrensium majorum; sed Vicus-nigras monstrum est et figmentum. Ita etiam Duedemsai 0836B positum pro a Senemsalis, ut feliciter restituit Baluzius; Felicianentensis pro Feliciani Utinensis; Vivensis pro Vinensis, et alia multa quae referre longum esset.

Sed antequam singulorum episcopatuum notitiam exhibeamus, de Carthaginensis urbis fortuna et situ, necnon de hujus Ecclesia et episcopis pauca praemittere operae pretium esse duximus.

Historia urbis Carthaginensis.—Carthago, in provincia proconsulari notitiae num. 1, Graecis Καρχηδὼν urbs notissima, quam alterum post Romam orbis terrarum decus appellat Solinus Polyhistor. A Tyriis conditam esse conveniunt omnes, sed circa conditorum nomen et tempus quo condita est variant scriptores, ut advertit Appianus. A Zoro et Carchedone 0836C conditam scribunt Philistus apud Eusebium, Stephanus de urbibus, et Appianus. Romani et Carthaginenses a Didone muliere Tyro profecta. Alii Carthaginem non uno tempore conditam arbitrantur. Et priorem quidem sedem fuisse Βύρσαν, quae eorum lingua Busra dicebatur, hoc est, arx. Id enim significat vox ista apud Phoenices et Hebraeos, qui unius erant labii, Hebraice quod nunc pronuntiamus Botsra. Posteriorem vero urbem dictam esse Carthaginem a verbo pariter Phoenicio Kartha-Chadtha, quod Νεάπολιν seu Novam urbem significat, ut distingueretur a veteri urbe, quae ipsorum lingua Καδμεῖα dicebatur. De tempore quo condita est, mira etiam scriptorum varietas. Tres circa ejus epocham opiniones refert Eusebius in Chronico: primam Philisti, 0836D qui eam revocat ad numerum Eusebianum 808, hoc est 27 annis ante Trojam conditam secundum eumdem Eusebium. Idem Eusebius ad annum 971, Carthaginem conditam esse ait anno post Trojanum bellum 143. Demum ad annum 1167 observat quosdam hac aetate conditam existimare Carthaginem, qua in sententia est Trogus Pompeius qui Carthaginem conditam ait 73 annis ante primam Olympiadem, quod cum hoc anno concurrit. At Didonis adventus ex annalibus Phoeniciorum colligi potest; nam ab initio Iromi Tyriorum regis, cujus anno 11, templum Salomonicum erectum fuisse constat ex sacris litteris, ad annum septimum Pygmalionis quo Dido in Libyam profugit, fluxerunt anni 138. Concurrit 0837A autem annus septimus Pygmalionis anno 3821 periodi Julianae qui incideret in annum Eusebianum 1124, post conditam Trojam 290, a jactis templi Salomonici fundamentis 127, quae verisimilior 29 est conditae Carthaginis epocha: a qua non longe recedit Josephus, qui Carthaginem a Tyriis conditam ait annis 143 post templum Salomonicum. Stetit isthaec urbs Romae aemula per annos 848, donec Cornelio Lentulo et Lucio Mummio Coss. penitus a Scipione deleta est atque incensa, anno urbis Romae 608, periodi Julianae 4568, jacuitque desolata ac diruta per annos 22. Anno autem desolationis 23, cum consules Romae essent Q. Caecilius Metellus Balearicus et T. Quintus Flaminius, a Romanis colonia isthuc deducta fuit auctore C. Sempronio Graccho tribuno 0837B plebis, atque ita oppidum eo loci instauratum, cui Junoniae nomen datum, sed auspiciis non felicibus et nullo fortunae successu. At anno post desolalationem 102, quo C. Julius Caesar V consul Romae in curia caesus fuit, ipso hoc Caesare auctore majore copia colonorum eodem missa, felicioribus auspiciis moenia refecta, urbs aedificiis frequentius exculta et populosior facta, pristinumque nomen Carthaginis ei redditum, cum decurreret annus urbis Romae conditae 810, concurrens cum anno primo Olympiadis 184. A qua instauratione adeo rursum fortuna crevit, ut proximis saeculis insecutis, caeteras Africae urbes amplitudine, splendore, opibus superaverit, nec tantum provinciae proconsularis, sed etiam totius Africae caput fuerit. Imo et cum Alexandria Aegypti et Antiochia 0837C Syriae de primo loco inter omnes imperii Romani urbes contenderit. De hujus urbis tunc temporis dignitate et potentia egregie pro suo more disserentem audiamus Salvianum lib. VII, de Gubernatione Dei. Una tantum, inquit, universarum illic (in Africa) urbium principe et quasi matre contentus sum. Illa scilicet Romanis arcibus semper aemula, armis quondam et fortitudine, post splendore et dignitate: Carthaginensem dico et urbi Romae maxime adversariam, et in Africano orbe quasi Romam: quae universa penitus quibus in toto mundo disciplina reipublicae vel procuratur vel regitur in se habuit. Illic enim omnia officiorum publicorum instrumenta, illic artium liberalium scholae, illic philosophorum officinae, cuncta denique vel linguarum gymnasia vel morum: illic quoque etiam copiae militares 0837D et regentes militiam potestates, illic honor proconsularis, illic quotidianus judex et rector, quantum ad nomen quidem proconsul, sed quantum ad potentiam consul: illic denique omnes rerum dispensatores, et differentes inter se tam gradu quam vocabulo dignitates, omnium, ut ita dicam, platearum et compitorum procuratores, cuncta ferme et loca urbis, et membra populi gubernantes. Sed irrumpentibus in Africa Vandalis a Genserico anno 439, 19 Octobris capta et occupata est, ac in potestate Vandalorum regum fuit per 45 annos, post quos a Belisario recuperata anno 534 Africa, Carthaginensis civitas imperio restituta est. Demum cum per annos circiter 172 stetisset, in potestatem Saracenorum venit, totaque fere diruta 0838A penitus concidit, fortunaque ejus in urbem vicinam Tunetem migravit. Clades illa accidit imperante Constantino Pogonato aerae vulgatis anno 585.

Quod spectat ad situm Carthaginis, sic eum describit Polybius lib. I: Urbs namque haec Carthago in sinum quemdam prona, peninsulaeque ad figuram accedens, hinc mari, inde lacu maxima sui parte cingitur. Isthmus, quo Africae jungitur, patet in latitudinem stadia XXV. Sitaque est in hujus spatii latere, quod vergit ad mare. Utica modico ab urbe intervallo: in altero secundum lacum est Tunes. Ad quae duo loca cum mercenarii castra admovissent, et Carthaginenses a caetera regione exclusissent, ipsi jam Carthagini imminebant: ac modo interdiu, modo noctu ad muros accedentes metu et trepidatione maxima intus omnia miscebant. 0838B Idem Polybius paulo post sic ait, de Amilcare duce loquens: Cervix illa, quae Africae Carthaginem junxit, colles terrenos in ipsa commissione habet difficiles et arduos: inque his arte munitae sunt viae, per quas in regionem patet transitus. Tum autem Matho (hic hostium dux erat) omnia bello opportuna loca in illis collibus firmata praesidiis custodiebat. Ad haec, cum Macar fluvius locis nonnullis similiter transitum impediat iis, qui ex urbe in regionem tendunt, ac propter aquarum copiam vado ut plurimum transiri nequeat, Matho pontem ei amni impositum, qui est unicus, magna diligentia tuebatur, urbe etiam ad illum exstructa: ex quo fiebat, ut non solum exercitus in regionem ducere non possent, sed ut ne singuli quidem hostem effugerent, qui transire conarentur. Haec Amilcar videns, 0838C etc. Idem Polybius libro eodem belli hujus ejusdem causas et initia exponens de Tunete oppido Carthagini vicino sic ait: Mercenarii ira succensi adversus Carthaginenses, infesti ad urbem feruntur, et quindecim millia passuum ab ea Tunete castra ponunt. Erant hi supra viginti millia. Tum demum Carthaginensibus error suus ob oculos observari, cum nihil eos sera poenitentia juvabat. Et post pauca memorat, Gesconem ducem ad placandos eosdem hos iratos milites cum pecunia ex urbe Carthagine missum, profectumque mari Tunetem appulisse: ubi verba Graeca cum aliis sic habent: Ὁ Γέσκων παραγενόμενος κατὰ θάλατταν μετὰ τῶν χρημάτων, καὶ προσπλεύσας πρὸς τὸν Τύνητα, τὸ μέν πρῶτον λαμβάνων τοὺς ἡγεμόνας, etc. Quae verba significare videntur, per mare navigari potuisse 0838D et appelli Tunetem. Judicium lectori relinquo. Et rursum idem libro XIV: Tunes Carthagine abest stadia quasi CXX. Locus cum operibus tum suapte natura, sicut jam ante ostendimus, tutus, quique ex omni fere parte Carthaginis potest conspici. Eumdem Polybii locum Livius in historiam suam transferens sic scribit: Scipio gravem jam spoliis multarum urbium exercitum trahens, captivis aliaque praeda in vetera castra ad Uticam missis, jam in Carthaginem intentus occupat relictum fuga custodum Tuneta. Abest ab Carthagine duodecim millia ferme passuum, locus tum operibus, tum suapte natura tutus; et qui ab Carthagine conspici, et praebere ipse prospectum, tum ad urbem. tum ad circumfusum mare urbi posset. Decad. III, l. X, 0839A Strabo Geographorum, quorum scripta ad nos venere, antiquissimus, de Carthaginis situ sic scribit: Carthago in peninsula quadam jacet, quae ambitum habet stadiorum CCCLX muro cinctum, cujus sexaginta stadiorum longitudinem collum occupat, quod a mari ad mare pertinet, ubi Carthaginensium elephanti stabula habebant, et locus amplissimus est. In media urbe arx fuit, quam Byrsam vocarunt, supercilium satis erectum, circum circa habitatum, in cujus vertice Aesculapii templum erat, quod Asdrubalis uxor capta urbe secum concremavit. Arci portus subjacent, et Cothon parva insula ac rotunda Euripo circumdata, ad cujus utramque partem sunt in orbem navalia. Eam urbem Dido condidit Tyro, colonis eo adductis, profecta. Et adeo bene cessit haec Poenis colonia, etc. Et 0839B mox: Quibus opibus usi, Carthaginenses scilicet, urbem suam Romae aemulam fecere, et tria maxima contra Romanos bella gessere. Carthaginensium potentiam maxime ex ultimo eorum bello aestimare possis, quo a Scipione Aemiliano ipsi devicti, et urbs solo est aequata. Initio enim ejus belli CCC urbes in Africa habebant: in urbe hominum millia septingenta. Obsessi porro, et ut ad deditionem spectarent, coacti armaturae gravis tradiderunt ducenta millia, catapelticorum instrumentorum tria 30 millia, ne porro iis bellum fieret. Sed cum rursus bellum gerere decrevissent, mox arma fabricari coepere: ac singulis diebus CXL clypei compacti in armentarium referebantur, et gladii CCC et lanceae quingentae, et mille tela: quae e catapultis mitterentur: ad quarum funes conficiendos ancillae crines praebebant. 0839C Adhuc naves XII habebant ab anno quinquagesimo e foederibus in secundo bello percussis. Tum vero tametsi in arcem confugissent, duobus mensibus CXX naves cataphractas construxerunt, et cum Cothonis ostium praesidio occuparetur, aliud effodere, unde subito classis erupit; adhuc enim antiqua materies in promptu erat, et fabrorum multitudo publicis alimentis sustentata operi faciendo intenta. Carthago tamen, tanta cum esset, capta est et deleta. De Utica Carthaginensi vicina sic scribit idem Strabo paulo ante locum jam recitatum: Utica et magnitudine et dignitate secunda est a Carthagine: atque hac excisa caput regionis fuit (μητρόπολις) et receptaculum (ὁρμητήριον) Romanis ad res in Africa gerendas. In eodem sinu sita est in quo Carthago, ad alterum ex promontoriis, quae sinum faciunt. 0839D Horum id quod juxta Uticam est, Apollonium vocatur, alterum vero Hormaeum. Urbes ipsae ita sunt sitae, ut unam possis ex altera cernere. Prope Uticam Bagrada fluvius labitur. Appianus Alexander lib. de bellis Punicis, vertente doctissimo Sigismundo Gelenio: Sita erat Carthago in intimo sinu magno, peninsulae similis. Cervix enim eam a continente separabat lata XXV stadia. Ab ea cervice lingua quaedam oblonga semistadium lata, excurrebat versus Occidentem inter stagnum et mare, rupibus undique munita, et muro simplice. Versus Meridiem et continentem, ubi etiam Byrsa erat in cervice, murus triplex erat, altus XXX cubitos absque propugnaculis et turribus, quae binorum jugerum spatiis inter se distabant per circuitum, nixae 0840A fundamentis XXX pedum, singulae contignationum quatuor. Muri vero ad secundam contignationem pertingebant. Erant autem fornicati et capaces in quorum infima parte CCC elephanti stabulabantur, adjunctis pabuli promptuariis. Superius erant quatuor millium equorum stabula cum hordei penuariis. Virorum quoque diversoria, XX millium peditum, quatuor millium equitum. Tantus apparatus bellicus ordinarium locum habebat in solis moenibus. Angulus autem, qui ab hoc muro praeter dictam linguam ad portus flectebatur, solus erat debilis et humilis, neglectus a principio. Hi portus sic erant dispositi, ut navigatio esset ex alio in alium, et ab alto unum commune os patebat latum pedes LXX, quod claudebatur catenis ferreis. Primus portus negotiatorum erat, et in eo tabernae in nautarum usum multae 0840B varii generis. Interioris vero portus in medio fuit insula, quae, sicut et portus, perpetuas habebat crepidines magnas navalibus refertas, quae CCXX naves caperent: his cellae imminebant, ubi condebantur instrumenta triremium. Unum autem quodque navale in fronte habebat duas columnas operis Ionici, ut circumspicientibus repraesentarent speciem porticus tam in portu quam in insula: in qua erat et praefecti classis praetorium, unde tubicen solebat canere classicum, et praeco edicere, et praefectus prospicere. Erat autem haec insula ori portus opposita, et in longum spatium patebat, ut praefectus procul videret omnia, quae in alto fierent, caeterum adnavigantibus non essent conspicui recessus portuum: imo nec mercatoribus quidem portum suum intrantibus statim in conspectu erant navalia. 0840C Nam circumdata erant muro duplici: et porta negotiatores e primo portu in urbem transmittebat non transeuntes per navalia. Haec erat illo tempore facies Carthaginis. Hactenus verba Appiani, quae juncta Polybii, Livii ac Strabonis testimoniis situm Carthaginis exacte repraesentant. Etsi autem nequidem Carthaginis rudera nunc subsistant, illa tamen peninsula etiamnum a nautis Promontorium Carthaginis appellatur.

Carthaginenses episcopi.—Primus e Carthaginensibus episcopis cujus ad nos memoria pervenerit est Agrippinus. Hujus mentionem facit Cyprianus ep. nunc LXXI, ad Quintum, ubi baptismum haereticorum irritum esse contendens, ita laudat Agrippini Carthaginensis episcopi ea de re decretum: Quod quidem 0840D et Agrippinus bonae memoriae vir, cum caeteris coepiscopis, qui illo tempore in provincia Africa et Numidia Ecclesiam Domini gubernabant, statuit et librato consilii communis examine firmavit. Et ep. LXXIII, ad Jubaianum, in qua haec ait: Apud nos autem non nova aut repentina res est, ut baptizandos censeamus eos qui ab haereticis ad Ecclesiam veniunt, quando multi jam anni sunt, et longa aetas, ex quo sub Agrippino bonae memoriae viro, convenientes in unum episcopi plurimi hoc statuerint. Scribebat haec Cyprianus anno 254, quo tempore longa jam aetas intercedebat, et multi anni elapsi erant a statuto Agrippini; ac proinde videtur ille non tertio, ut vulgo putant, sed sub finem secundi Ecclesiae saeculi Carthagini sedisse 0841A Certe Tertullianus de baptismo haereticorum loquens, in libro de Baptismo quem circa annum 200 conscripsit, videtur ad hoc Agrippini decretum respexisse, cum ait: Circa haereticos sane quid custodiendum sit digne quis retractet? Ad nos enim editum est. Per haec verba ad nos enim editum est, decretum Agrippini designari nullus dubito.

Post hunc a nonnullis collocatur Cyrus, cujus memoria exstat in martyrologio Romano pridie idus Julii, et in cujus festivitate habitum esse a S. Augustino sermonem ait Possidius, verum neutro in loco dicitur fuisse Carthaginensis episcopus. At Donatum Cypriani antecessorem fuisse constat, ex ipso Cypriano epistola olim LV, nunc LIX, ad Cornelium Romanum episcopum, in qua narrat: Privatum veterem haereticum 0841B in Lambesitana colonia ante multos fere annos ob multa et gravia delicta, nonaginta episcoporum sententia condemnatum; antecessorum etiam nostrorum, inquit, quod et vestram conscientiam non latet Fabiani et Donati litteris severissime notatum. Ubi Donatum antecessorem suum dicit eodem gradu quo Fabianus erat antecessor Cornelii, ac proinde sicut nullus fuit inter Fabianum et Cornelium in sede Romana, sic nullus inter Donatum et Cyprianum in sede Carthaginensi.

Huic ergo successit anno 248 Cyprianus, qui passus est die 18 kalend. Augusti, Tusco et Basso coss., anno aerae vulgaris 258, ut habetur in fastis Idatianis.

Cypriano successit Lucianus, cujus mentio fit apud Optatum, l. I, § 19, ubi praedecessores Caeciliani in sede Carthaginensi, ita enumerantur: Erat altare 0841C loco suo in quo pacifici episcopi retro temporis obtulerunt Cyprianus, Lucianus, etc. Hic in cod. ms. SanGermanensi inter Cyprianum et Lucianum nomen Carpophori legitur, quod, an vitio scriptoris irrepserit, an ex aliis mss. exciderit, incertum.

Post hunc nullus occurrit praeter Mensurium', de quo Optatus libro I, qui tempore persecutionis Diocletianae Carthagini sedit; ac demum a Maxentio evocatus ob occultatum Felicem diaconum, qui famosam adversus Tyrannum epistolam scripsisse ferebatur, cum causa dicta Carthaginem reverteretur, in itinere mortuus est anno 311.

In hujus locum Caecilianus archidiaconus eligitur et ordinatur a Felice Aptungitano, 31 adversum quem 0841D Majorinus domesticus Lucillae, qui lector in Caeciliani diaconio fuerat, a Numidis perperam ordinatus est: inde schisma cujus Donatus qui Majorino circa annum 316 successit, antesignanus fuit.

Caeciliano ante annum 347 successit Gratus. Is concilio Sardicensi interfuit, Donato superstite, qui sub imperio Constantis in exilium missus est, et in eo mortuus successorem habuit circa annum 355 Parmenianum.

Grato e contra successit Restitutus episcopus, qui concilio Ariminensi anno 359, interfuit, et Restituto Genethlius qui ad annum 390 pervenit.

Eo sub finem hujus anni mortuo successit Aurelius, qui circa idem tempus habuit aemulum Primianum, 0842A Parmeniani successorem. In quo videtur successio Donatistarum episcoporum Carthaginis defecisse.

Aurelium excepit circa annum 425, Capreolus, qui diaconum suum Besulam ad concilium Ephesinum misit, inquit Liberatus, in Breviario, cap. 5.

Capreolo substitutus est Quodvultdeus, sub quo Gensericus, Theodosio XVII et Festo coss., anno 439, Carthaginem invasit, et Quodvultdeum, ut narrat Victor Vitensis, cum clericis, navibus fractis, imposuit, qui tamen prospera navigatione Neapolim pervenit.

Eo in exilio mortuo ad preces Valentiani Augusti, post longum silentium desolationis, inquit Victor Vitensis, episcopus Carthaginensis ordinatus est Deo Gratias, Aetio et Studio coss., hoc est anno aerae vulgaris 0842B 454, VIII kalendas Novembris, qui Ecclesiae Carthaginensi difficillimis temporibus per triennium praefuit, eoque mortuo, per 24 annos Ecclesia Carthaginensis pastore vacua fuit. Gensericus circa finem imperii, Ecclesiam Carthaginis, ait Victor Vitensis, claudi praecepit dissipatis atque dispersis per diversa exiliorum loca, quia episcopus non erat, presbyteris et ministris.

Genserico anno 477, die 25 Januarii sublato, Hunericus ejus filius et successor, Zenone imperatore, atque Placidia relicta Olibrii, rogantibus licentiam dedit, ut Carthaginensis Ecclesia quem vellet episcopum ordinaret. Igitur ordinatus est tunc Eugenius antistes Carthaginensis, anno 480 labente, aut anni 481 initio. Egregiis ille scriptis et praeclara confessione 0842C nobilis in exilium cum caeteris episcopis Africae actus est anno 484, a quo revocatus est a Guntabundo rege Genserici successore, dato Catholicis apud Carthaginem sancti martyris Agilei coemeterio. Idem rex decimo anno regni sui, Ecclesias Catholicorum aperuisse et omnes Dei sacerdotes, petente Carthaginensi episcopo, ab exilio revocavit, teste Victore Turonensi in chronico. Sub hoc rege, quidquid dicant nonnulli, in pace vixit Eugenius, et nonnisi sub Thrasamundo circa annum 495, iterum in exilium missus est in Galliam, ubi circa annum 505, VIII idus Septembris, Viancii in territorio Albiensi supremum diem clausisse fertur.

Post expulsum a Thrasamundo Eugenium, sedem Carthaginensem per 27 annos vacuam fuisse testatur 0842D Anastasius Bibliothecarius, hoc est, per totum tempus imperii Thrasamundi, qui 27 annis et aliquot mensibus regnavit. Hildericus Ecclesiae Catholicae libertatem statim restituit, et Carthaginensi Ecclessiae proprium donavit antistitem Bonifacium, quem in Ecclesia sancti Agilei ad postulationem totius urbis Carthaginensis ordinari jussit anno 523.

Eo circa annum 534 mortuo, Reparatus ad Carthaginensis Ecclesiae episcopatum evectus est, sub finem hujus anni aut sequentis initium; quo tempore Justinianus per Belisarium Patricium Africam recepit. Hic statim post ordinationem suam, restituta episcopali Carthaginis sede, in Fausti basilica concilium generale totius Africae congregavit, ad quod 0843A 217 episcopi convenisse dicuntur. Lecti sunt ibi veterum conciliorum canones, multaque decreta fuerunt pro reparanda Ecclesiastica disciplina. Missae sunt ex ea synodo legationes duae, ad pontificem romanum una, altera ad Justinianum Augustum. Hac petitum est ab imperatore, ut res Ecclesiarum quas barbari rapuerant, Catholici antistites aliique sacri ministri reciperent: altera vero legatione episcopi Africani Romanum pontificem de pace Ecclesiis restituta certiorem faciebant: cujus sententiam de recipiendis ad Ecclesiam presbyteris Arianis qui ejurata haeresi redibant, ac de aliis nonnullis Ecclesiasticae disciplinae capitibus, sciscitabantur. Legati erant Caius et Petrus cum Liberato Carthaginensis Ecclesiae diacono. Hos Joanne II mortuo appulsos, 0843B Agapetus hujus successor excepit. Exstat hujus concilii synodica ad Joannem papam et Agapeti responsum ad primates, Reparatum scilicet Carthaginensem, Florentium Numidiae, ac Pontianum Byzacenae, et seorsim litterae speciales ejusdem ad Reparatum. Is ob defensionem trium capitulorum in urbem regiam evocatus anno 552 depositus est, et a Justiniano relegatus Euchaidam, quo in exilio fidum comitem habuit Liberatum Carthaginensem archidiaconum, auctore Breviarii, quod defuncto episcopo suo in exilio in patriam redux anno 564 conscripsit.

Reparato anno 552 deposito, substitutus est Primosus, Reparati coram Justiniano imperatore apocrisarius. Is concilio quinto generali per legatum interfuit, et obiit ante Reparatum anno 562.

0843C Huc usque series Africanorum episcoporum, quam interruptam continuare non licet, mentio tantum fit subinde quorumdam ut Dominici qui tempore Gregogorii Magni Carthaginensem sedem obtinebat circa annum 590, Fortunii tempore Theodori papae, circa annum 640, Victoris ejus successoris, qui sub Martino I, anno 650, floruit. Cyriaci denique tempore Gregorii VII saeculo undecimo. Atque haec de Carthaginensi Ecclesia ejusque antistitibus. Nunc reliquae sedes per provincias distributae nobis enumerandae sunt.