QUAESTIONES DISPUTATAE DE RERUM PRINCIPIO SIVE QUAESTIONES UNIVERSALES IN PHILOSOPHIAM
Circa illud, quod primum principium sit finis omnium.
ARTICULUS I. Refertur opinio Avicennae.
ARTICULUS I. Quid sit materia prima?
Quod dicis, quod forma perficiat materias diversorum generum, dico quod non est inconveniens,
ARTICULUS IV. Utrum in omnibus rebus sit una materia?
ARTICULUS I. Variae referuntur sententiae.
ARTICULUS I. Referuntur variae sententiae.
Scholium.
Hoc idem dubium movet Doctor in 1. dist. 8. quaest. 5. g. Et si quaeras. Et similiter respondet, dicens, indisciplinati esse quaerere omnium rerum causas et demonstrationes, nullamque causam assignari posse, quare voluntas divina magis determinetur ad unum contradictoriorum, quam ad alterum, quam quod voluntas est voluntas; sicut hujus, quare calor est calefactivus, nulla est causa, nisi quia calor est calor : neque enim ulla alia causa prior poterit, assignari. Similiter docet in 2. dist. 1. quaest. 2. g. Ad quartum dico.
Item, finis movet alia; ergo ultimus finis simpliciter movet omnia simpliciter, et a nullo movetur: hoc est Dei bonitas; ergo voluntas a sola bonitate movetur.
Item, omne movens facit aliquam impressionem in moto, ac per hanc, re vel ratione arctat mobile D ergo si voluntas divina movetur a creaturis, coarctant eam, et sic diminueret de ratione libertatis: sed oportet dicere, quod Deus per omnem modum libertatis producit res, alioquin ab eis dependeret; ergo a nullo divina voluntas movetur. Dicitur tamen, quod voluntas Dei operatur secundum rationem et scientiam, non moventem, sed dirigentem, secundum modum nostrum intelligendi.
ARTIC. II. SECT. IV.
Voluntatem divinam non producere res ex necessitate naturae, neque ex necessitate ipsius voluntatis.
Circa quartum, quod scilicet non necessitate naturae voluntas divina res producat; jam ostensum est hoc: sed adhuc ad idem sic arguo: Sicut forma in mente artificis est principium rei extra, (ut domus in anima domus ad extra, ) sic forma naturalis in agente naturali, est principium effectus naturalis, ut caliditas ignis, caliditatis in ferro: sicut igitur agens per artem unam, non agit, nec agere potest extra rationem ilius, ut agens per formam domus, non facit nisi domum, sic agens per naturam, non agit nisi unum, quia natura in uno est una; igitur si Deus necessitate naturae agit, aut omnia sunt unum, aut saltem unius speciei.
Forte diceretur, quod Sol agat per naturam, et tamen agit omnia generabilia. Non valet; quia illa varietas in effectu, non est nisi ex varietate materiae, ut dum eodem radio Solis indurata, applicata, et quasi contracta, et particularizata, contrahitur ad diversa, sed ex se Sol non agit nisi unum, unde primus effectus, qui est lumen, est omnino unus: sic Deus, aut non posset immediate multa producere, aut illa omnia essent unius rationis et speciei, quae omnia sunt superius in quadam quaestione * improbata.
Item, effectus naturae ex intimis procedit, et natura quantum potest, effectum sibi aequat et assimilat, ideo de filio Dei dicitur, (etsi non est effectus Patris, est tamen Verbum Patris, procedens modo naturali) quod Patri est aequalis: ideo sequeretur, quod aut nulla creatura esset Dei imago;
aut quod omnis creatura esset Dei imago, vel ad imaginem Dei; et quod quaelibet esset aeterna, aut saltem, quod omnes simul essent, aut quod Deus eas non potuit facere simul.
Item, omnis causa naturaliter producens, reali relatione refertur ad productum; relatio autem, si est realis, dicit realem dependentiam, sed impossibile est quod Deus realiter dependeat a re producta.
Item, quilibet effectus habet stabilitatem, et durabilitatem secundum aspectum suae causae naturalis, maxime ad ipsum, et secundum actualitatem causae, ut lumen habet stabilitatem a Sole, et fructus ab arbore; igitur cum natura divina sit actualissima et aeterna, omnis effectus ab ea procedens, esset aeternus, et haberet necessitatem essendi: quod est contra Avicennam, qui dicit, quod creatura de se est possibilis non esse.
Quod non necessitate voluntatis agat ostensum est*, et etiam patet. Non enim necessitate coactionis, quae in Deum cadere non potest. Tunc sic; Videmus appetitum moveri ab appetibilibus, secundum quod in eis invenitur ratio appetibilis. Hoc videmus in brutis, quia secundum quod imaginatione seu aestimatione, perpendunt rationem appetibilis, majori impulsu moventur. In appetitu etiam rationali dicimus, quod quia nullum bonum terminatum habet rationem totalem appetibilis (quia etsi forte aliquod terminatum nihil habet mali, non tamen habet rationem omnis boni) non necessario movetur, aliter tamen est de voluntate Dei. Unde dicimus, quod voluntas necessario appetit beatitudinem sicut finem. Unde August. 13. de Trinit. cap. 5. dicit: Omnes beati esse volunt, idque unum ardentissime appetunt, et propter hoc caetera quaecumque appetunt.
Ex praedictis patet, quod ad extra nihil agat Deus de necessitate; nec necessitate naturae, quae ponit in agente dependentiam; nec necessitate coactionis, quae agens naturale, et voluntarium contra propriam inclinationem per violentiam inclinat, quod in Deo non potest esse, cum sit omnino impassibilis et omnipotens: nec necessitate immutabilitatis, quae virtutem agentem simpliciter in actum ligat, quod non potest facere, nisi finis simpliciter. Et hic est articulus condemnatus a Domino Stephano Episcopo Parisiensi, qui dicit; Deum necesse facere, quidquid immediate facit, error est. De iis enim quae facit per agentia creata, concordant Philosophi, et Avicenna cum Catholicis, quod non necessario illa producat.
ARTIG. II. SECT. V.
Qualiter simul cum immutabilitate voluntatis, et infallibilitate praescientiae divinae, possit esse in rebus creatis contingentia.
Circa quintum; qualiter contingentia rerum simul stare possit cum aeternitate, et immutabilitate actus voluntatis divinae, et cum certitudine praevisionis ejus.
Circa quod est primo dubium ex parte voluntatis, si aeterno actu et immutabili, vult quidquid vult ? quoniam si verum est, quod ab aeterno voluit Petrum in tali nunc esse, et non ante nec post? vel quomodo potest velle ipsum non esse in illo nunc, et in illo non ante, nec post? vel quomodo potest velle ipsum, non esse in illo nunc, antequam sit? vel quomodo velle ipsum ante, vel post esse absque novo velle, vel absque aeterni velle mutatione.
Secundo est dubium, quomodo si unico velle potest nolle rem esse, et velle esse divisim pro quolibet nunc: quare plus ex illo velle indifferenti ad esse, et ad non esse, plus procedit res ut sit, quam ut non sit ?
Circa etiam praevisionem est dubium, quod cum Deus sit ars et exemplar omnium, quae possunt fieri sub quocumque momento temporis, ac per hoc etiam sciat causarum contingentium ordinem, et determinatum exitum quoad omne futurum, quomodo potest poni rem aliter evenire sine suae praevisionis deceptione.