QUAESTIONES DISPUTATAE DE RERUM PRINCIPIO SIVE QUAESTIONES UNIVERSALES IN PHILOSOPHIAM
Circa illud, quod primum principium sit finis omnium.
ARTICULUS I. Refertur opinio Avicennae.
ARTICULUS I. Quid sit materia prima?
Quod dicis, quod forma perficiat materias diversorum generum, dico quod non est inconveniens,
ARTICULUS IV. Utrum in omnibus rebus sit una materia?
ARTICULUS I. Variae referuntur sententiae.
ARTICULUS I. Referuntur variae sententiae.
Scholium.
Asserit cessante motu caeli, quod possint dari alii motus; quod etiam docet in 2. dist. 2. quaest. 11. num. 5. g. Respondeo : et in 4. dist. 48. quaest 2. num. 12. g. Si arguatur : Quod vero hic ait ad numerum motuum multiplicari tempora, videtur dissentire in 2. dist. 2. quaest. 3. num. 5. in fine, ubi supponit omnium temporalium esse unum tempus. Vide eumdem. 5. Metaph. quaest. 10.
Propter quod aliter dicitur, concordando dicta Aristotelis, et dictorum cum veritate, et solvendo objecta varia circa haec, quod tripliciter potest considerari tempus. Uno modo secundum realem ejus entitatem: secundo modo secundum commensurandi proprietatem: tertio modo secundum sensibilem variationem rerum sensibilium, vel ipsorum temporum immensitatem. Ut si dicamus, quod tempus consideratur ut habet esse, ut habet mensurare, ut habet res sensibiles variare: sicut dicimus quod in vere, autumno, aestate, hyeme, res sensibiles, et ipsa tempora variantur.
Si loquamur de tempore quantum ad ejus realem entitatem; cum secundum quod superius aliqualiter est ostensum, tota realitas temporis sit motus, nec aliqua species, vel individuum motus aliquid habeant ultra illud, propter quod magis habent rationem successionis, et prioris, et posterioris in se: ideo tota realitas temporis ita invenitur in uno motu, sicut in alio, et quot sunt motus, tot etiam tempora realiter. Quod patet, tum attendendo ad ejus definitionem: secundo ad ejus cum motu adhaesionem; tertio ad motus circularis circumspectionem: quarto ad motus brevioris durationis extensionem.
Primum patet ex motus definitione sic: quia, ut patet ex 7. Metaphysic. text. com. 17. et 18. passio debet recipere subjectum in sua definitione 8. physic. text. com. 11. tem pus autem est passio motus universaliter, et secundum naturalem considerationem definitur per motum, et ideo recipit subjectum sic absque contractione in sui definitione. Certum est autem, quod cum motus per se, et essentialiter sit quantus, per se et essentialiter, debetur sibi mensura, quae est tempus: et item quilibet motus aequaliter respicit tempus, ut subjectum quia nullus motus respicit ipsum, nisi ut mensuratum: ergo sicut quilibet motus a tempore mensuratur, sic quilibet est subjectum ejus: comparationem enim habet in ratione entis, et sic in ratione entis plurificatur secundum plurificationem motuum.
Secundum sic patet, comparando tempus ad motuum adhaesionem: tempus enim etsi sit accidens, adhaeret tamen motui, non tamquam aliquid accidentale, sed aliquid essentiale; quod patet, quia nec re, nec intellectu motus potest separari a tempore, nec e contrario: accidens tamen commune, saltem intellectu, est separabile. Non est autem tempus essentiale motui tanquam forma praedicabilis, ut superius de inferiori, nec tanquam pars integralis, nec tanquam principium, vel terminus; quia nec habet aliquam essentiam, nec causatur a motu, sed quidquid tempus est, in relatione ad motum est: non enim est aliud tempus quam duratio motus mensurans ejus essentiam, et successivam permanentiam, et haec ejus duratio tempus est. Cum ergo quilibet motus habeat propriam ejus durationem ab alia distinctam, sequitur, quod sicut durationes motuum realiter sunt distinctae, sic tempora realiter inter se sint distincta.
Tertio, attendendo ad motus circularis circumscriptionem. Circumscribamus caeli motum, sicut ponimus, quod ille motus non erit post judicium, certum est quod adhuc potest esse motus, vel saltem intelligi potest: quod non esset verum si tempus a motu circulari caeli ut a subjecto dependeret. Cum ergo quocumque motu dato, necessario sit tempus, quia inseparabilia sunt re et intellectu, patet quod tempus aequaliter dependet ab omni motu: ergo quot sunt motus, tot sunt realiter tempora.
Quarto, considerando ad brevioris durationis motuum extensionem; nullus enim motus mensuratus a tempore primi mobilis potest esse velocior motu primi mobilis: ille enim ideo est simplicior, et omnium motuum prior, quia est inter omnes velocior, et ideo est mensura omnium motuum aliorum. Sed certum est, quod aliquis motus potest esse velo ior motu primi mobilis, illo existente et durante: potest enim aliquis Angelus, vel aliquis beatus resumpto corpore (ne forte fiat instantia de Angelo, quod non movetur in tempore) citius pertransire totum spatium caeli, quam aliqua pars caeli per motum primi mobilis pertranseat: ergo impossibile est, quod ille motus velocior motu caeli mensuretur tempore, quo mensuratur motus caeli: et si ille motus habet proprium tempus, sic quilibet habebit proprium tempus.
Si vero loquamur de tempore quantum ad mensurandi proprietatem, sic de ipso possumus loqui dupliciter: aut fer relationem ad motum simpliciter, aut per comparationem ad intellectum. Si per comparationem ad motum simpliciter, sic sunt plura tempora in ratione mensurae, sicut plures motus, sicut patet ex praedictis: quia omne tempus, ut est mensura, consistit in commensuratione motus: unde definitur, quod est mensura motus, et motus ponitur ut mensuratum: et ideo quot sunt subjecta, tot sunt mensurata, et quot sunt mensurata, tot sunt mensurae; omne enim tempus est mensura motus.
Si vero loquamur de motu per relationem ad intellectum, sic est unum solum tempus: nam intellectus ponit in quolibet genere mensuram illorum, quae sunt in illo genere, illud quod est primum simplicissimum, et notissimum in illo genere. Et ideo quia motus circularis caeli diurnus per se, et partes suas, secundum imaginationem significatas, est prior simpliciter, et notissimus, ideo ponit intellectus ipsam mensuram omnium motuum: et quia tempus essentialiter sequitur motum, ideo tempus, quod est idem re cum motu circulari caeli, est in genere temporum primum, simplicissimum, et notissimum: et ideo intellectus ponit id esse mensuram aliorum motuum, et aliorum temporum: unde unitas temporis est in ratione mensurae motus in comparatione ad intellectum.
Si vero loquamur de tempore, quantum ad variationem partium sensibilium, sic manifestum est, quod istae partes sunt partes unius temporis, quod est in motu primi mobilis solum ut in subjecto; quia aestas, hyems, ver, et autumnus, dies, nox, non sunt partes, nisi illius temporis, nec est in istis variatio, nisi secundum varium situm corporum caelestium: et ideo quantum ad istorum corporum variationem, non est nisi unum tempus, cujus istae partes sensibiles sunt partes.
Non aliter igitur potest dici, quod tempus secundum rem et in ratione entis, sit aliud quam ipsa continuatio, vel duratio, vel successio motus. Ut autem habet perfectam rationem temporis, accidit, vel addit supra motum rationem mensurae, ut scilicet mensurat motum secundum prius, et posterius, longius et tardius. Quam quidem apprehensionem prioris, et posterioris facit intellectus in motu continuo, ut in praecedentibus quaestionibus est ostensum : ideo tempus proprie appellatur mensura illius solius motus, per cujus mensuram, sive quantitatem, intellectus discernit et dijudicat certius quantitatem aliorum motuum. Nam illi durationi maxime competit ratio mensurae, quae maxime est certa et nota, et ratio cognoscendi certitudinem quantitatis aliorum: et l. aec est duratio motus caeli.