ARTICULUS I.

Assignatur propria ratio instantis.

Circa primum est sciendum, quod instans secundum nominis rationem, potest dici quasi non stans, vel quasi instans, id est, appropinquans. Has autem duas rationes, scilicet instans, id est, non stantis, sed transeuntis: et instans, id est, appropinquantis, invenimus in aliquo, quod est in motu. Cum enim, ut alias dictum est , motus non sit aliud,

quam successio continua transmutationis a priori in posterius ejus rei, secundum quam mobile movetur, sive sit qualitas, sive locus, cujus quidem motus nihil est in actu, nisi simplex mutatio instantanea, et per eam est totus motus, qua quidem mutatione id quod movetur motu locali (in quo est evidenter ratio motus) movetur semper super spatium sibi aequale, ut dicitur 6. Physicor. text. com. 89. Unde aperte patet quod si significatio nominis, quod est instans in motu, vel in aliquo, quod est in motu, invenitur, per naturam motus natura instantis poterit judicari. Quia etiam instans, fut jam videbitur) est aliquid temporis, tempus autem est passio motus: subjectum autem, quod cadit in definitionem passionis, ducit in notitiam passionis; ergo motus in notitiam temporis, et per consequens instantis, quod est aliquid temporis.

Nunc autem in motu videmus esse mobile, motum, initium motus, nunc, et ejus continuationem, et unitatem: et videmus quod mobile in motu continuo semper habet aliud, et aliud esse, secundum naturam illius rei, secundum quam movetur. Nam si in aliquo tempore, dum movetur localiter, esset in eodem situ, vel in eodem gradu albedinis, vel illius rei, secundum quam movetur, tunc quiesceret: propter quod mobile semper variatur secundum esse, quod recipit a variis gradibus rei, secundum quam movetur.

Ex his igitur, quae videmus in motu, dicunt aliqui quod quatuor modis accipitur instans: uno modo,

ut est actu initium temporis, vel actu finis ejus, secundum quod mensurat motum habentem initium et finem. Et isto modo realiter in tempore sunt solum duo instantia, quorum primum fuit principium temporis, supposito quod motus caeli non fuit aeternus, ut modo supponimus, et quod aliquando cessabit motus caeli, ut modo suppono. Haec duo instantia ponuntur actu, et realiter in tempore, supposito quod secundum veritatem inceperit, et terminabitur: isto modo instans, dicitur, quasi non instans, quia illa instantia nullam moram habuerant. Ista duo instantia quasi similantur duobus punctis, inter quae stat linea finita, quae sunt actu in linea, et nullum aliud est in ea actu.

Est etiam aliud instans in potentia non actu, quod quidem signabile est per imaginationem, vel intellectum in quacumque parte temporis: tale autem instans non potest poni in tempore realiter, aut in esse continuo, quia sicut instans quod actu ponitur in principio temporis terminat ipsum ex parte ante, et illud quod ponitur in fine, terminat, et interrumpit ipsum a parte post: sic si aliquod instans actu ponitur intra continuationem temporis, necessario ipsum dirimeret, et divideret: sicut si in linea praeter punctum initiativum poneretur punctum actu, necessario ea interrumperetur, et discontinuatur.

Tale autem instans sumptum solum in potentia, est instans commune ad illud, quo partes temporis copulantur, et continuantur, quia ex hoc dicitur continuum, quod ubique signari potest instans. Unde non est intelligendum, quod a tali instanti trahat continuitatem, quia tunc sicut instans non est nisi in potentia, sic tempus non esset actu continuum, sed solum in potentia. Sed in continuo instans tale in potentia dicitur esse continuans, quia sicut instans actu non est, nisi ubi est realis divisio, ita instans in potentia non est, nisi ubi est realis continuitas, et habet se ad continuitatem in ratione signi, quia est signum continuitatis, non causa.

Quod autem illud instans continuitatis non sit actu in tempore, plane dicit Avicenna in lib. 2. Phy sicor. cap. 12. ubi loquens de instante continuante dicit: Continuans autem non habet esse in actu, in eo quod habet distentionem rectam secundum quod est continuans. Et subdit: non enim haberet esse in actu, nisi interrumperetur tempus aliquo modo interruplionis.

Tale etiam instans dicitur, quasi non stans, quia sicut totus motus, et tempus est in successione, sic signabilia in eo sunt in successione sine permanentia.

Est aliud instans non reale, sed imaginatum, vel intellectum, quod non imaginatur, vel intelligitur solum in potentia, imo imaginatio accipit ipsum actu. Tale autem instans, quo tempus numeratur, et quo mediante tempus proprie acceptum, quod sequitur motum caeli, mensurat alios motus per aliquam sui partem, a nobis imaginabiliter acceptam, cum dicimus quod iste motus duravit una hora, vel die, vel anno. Non enim hora ab hora, vel dies a die, vel annus ab anno discontinuatur, quia totum tempus acceptum est unum et continuum. Sed nos imaginamur divisiones in illo tempore secundum divisiones reales, et actuales motuum realium. Et ideo, ut patet, nisi tale instans acciperetur ab anima, tempus non mensuraret motum, nec posset divisio partium temporis imaginari.

Est quartum genus instantis, de quo dicitur, quod est idem in essentia in toto tempore, diversum tamen secundum esse.