Scholium.

Asserere animas aequales esse in perfectione substantiali, et propterea unam non posse esse alterius mensuram, non solum falsum, sed et erroneum putat hic Scotus, non aliunde, quam a multorum Doctorum auctoritate, et propter articulum Parisiensem, ita ab Academicis conceptum: Si quis dicit omnes animas ab origine esse aequales; errat, quoniam alias anima Christi non esset perfectior, quam anima Judae. Etsi vero articuli Parisienses infirmioris nunc sint auctoritatis, quam ut propter eos solum afficiendae sint censuris Theologicis Scholasticae opiniones; attamen tantae Scholae, illustriumque virorum nomen, et pondus sufficere deberet Toleto, quin minus lib. 2. de Anima, cap. 3. temerariam appellaret, et periculosam sententiam affirmantem, individua distingui inter se penes gradus substantiales perfectionis. Eum merito reprehendit Bannes in praedictum locum librorum de Anima; et lib. 1. de generat. cap. 4. quaest. 3. Porro hanc doctrinam multi post Magistrum in 2. dist. 17 absque ulla difficultate tuentur. Vide Gonimbr. lib. 2. de Anima, cap. 1. quaest. 5. et Ruvtum in cap. 3. quaest. 3. num. 60. et seqq. Hic tamen ita plures animas inaequales esse dicit, ut aliae reperiantur aequales: Scotus vero hic negat duo dari individua, quae secundum aequalem gradum perfectionis participent naturam speciei. Vide eumdem hic num. 16. et quaest. 9. num. 76. etjquaest. 11. num. 39.

In individuis autem, ut dicunt aliqui, non est quaerendum, quod unum sit mensura alterius, quia, ut dicunt, nihil reale addunt individua super speciem, nec in ipsis est ordo dignitatis naturalis, ideo dicunt quod unum non est mensura alterius: quod omnino aestimo esse falsum, et forte erroneum, quia anima Christi nobiliori modo participat naturam speciei, quam aliqua alia. Et semper individua ejusdem speciei, secundum diversos gradus majoris, et minoris perfectionis, naturam speciei participant: nec sunt duo individua secundum aequalem gradum perfectionis participantia naturam speciei. Ideo puto, quod anima Christi sit mensura omnium animarum; et sic in qualibet specie illud individuum, quod perfectius speciem participat, vel natum est participare, est mensura aliorum. Et dico natum est participare, quia dato, quod mensuratum sit actu, non oportet quod mensura extrinseca suae essentiae, de qua modo loquor, actu existat, sed quod in natura rei sit possibilis. Quod autem exemplificavi de genere substantiae, idem dico de genere accidentium, quod nobilior differentia, vel species differentiam constituens, est mensura aliorum: ut si dico colorum alius albus, alius niger, albedo est mensura nigredinis, et sic in omnibus generibus.

Quamvis autem secundum praedicta, tam secundum genus Metaphysicum, quam secundum genus Logicum, sit accipere mensuram, et mensuratum; sciendum tamen est, quod ratio mensurae, et mensurati magis perfecte, et proprie invenitur in genere Metaphysico, quam in genere Logico. Quod sic patet; in genere Metaphysico, id quod est mensura in simplicitate quadam naturae, cadit in primo membro divisionis illius generis; et in illa simplicitate stat, quod naturam simplicem principaliter, et per se, et immediate signat nomen illius generis: et a simplicitate illius naturae differt, vel deficit natura, quam signat mensuratum in illo genere. Unde sunt diversae naturae omnino mensura, et mensuratum, ita quod mensurati natura, quae cadit a simplicitate naturae mensurae, cadit semper in rationem compositi: ut sic verum sit, quod in tali genere nihil commune, nec re, nec ratione habent mensura, et mensuratum. Sed ratio, et nomen generis convenit mensurato per quamdam attributionem et imitationem naturae mensurati ad naturam mensurae, et non est unigenietas inter talem mensuram, et mensuratum, nisi unigenietas imitationis: et hoc est propter quemdam nimium excessum naturae generis, ut signatur per mensuram respectu ejus, et signatur per mensuratum, propter quod natura mensurae in tali genere perfectissime continet in virtute totam mensuratum.

Et ista est ratio perfectae mensurae, quod scilicet virtute contineat totum mensuratum, sicut entitas divina respectu entitatis creaturae. Propter quod in solo Deo salvatur perfectissimae mensurae ratio respectu omnis creaturae, ut sua entitas omnem entitatem; sua potentia omnem potentiam: sua sapientia omnem sapientiam includit. Unde in primo genere latissimo Metaphysico, quod est esse, vel ens, mensura in illo genere est sola habens perfectissimae mensurae rationem: ut Deus, qui in se toto est mensura omnis mensurati, non sic de mensura alicujus alterius generis vere Metaphysici. Deus enim, qui nihil aliud est, quam esse, videlicet sub ratione qua non est aliud, quam esse, est mensura cujuslibet esse creati, inquantum est esse; sed inquantum est esse creaturae non consideratur sub ratione, qua esse; sed sub ratione, quaest aliquid, utpote substantia, vel potentia. Isto modo Deus sub ratione, qua est esse, non est mensura creaturae, inquantum creatura est aliquid; sed inquantum Deus est aliquid, utpote substantia, vel potentia, differens secundum rationem ab esse, est mensura cujuslibet creaturae, inquantum creatura est aliquid: sic est mensura substantiae creatae, inquantum ipse est omnium substantia: et sic de aliis, quae ratione nobilitatis, quam important, transferuntur ad divina, ut sunt nomina attributorum. Substantia autem etsi inquantum est ens secundum totalitatem entitatis suae, quae ens, quod dividitur in decem Praedicamenta primo signat est mensura omnium entium aliorum inquantum sunt entia, non tamen est mensura omnium entium aliorum, scilicet accidentium ratione illius, quod addunt super rationem substantiae; seu non est mensura eorum secundum rationes proprias, quamvis sit mensura eorum, ut habent rationem entis: et sic mensura ista non continet omnino totum mensuratum, et ideo cadit a ratione perfectae mensurae.

Mensura autem accepta in genere Logico, de qua dictum est, quod est illa species, quae constituitur per nobiliorem differentiam divisivam; illa mensura non stat in simplicitate naturae generis, sive non stat in simplicitate omnino importata naturae generis. Cum enim dicitur, substantia alia corporea, alia incorporea; incorporeum, quod est mensura, non stat in simplicitate naturae importatae nomine substantiae, nihil addendo super id quod primo significat nomen substantiae, sicut stat id, quod est mensura in quolibet genere Metaphysico. Nam cum dicitur, entium aliud substantia, aliud accidens, substantia nihil addit supra id, quod significatur nomine entis : quia ens creatum, quod dividitur in decem Praedicamenta, sicut analogice dictum est de illis, nihil significat principaliter nisi ens, quod est substantia. Et sic cum incorporeum sit mensura corporeorum, hocquod est incorporeum, non secundum se totum est mensura, nec corporeum secundum se totum est mensuratum; quia incorporeum non est mensura corporeorum, nisi inquantum est substantia, non autem inquantum est talis substantia, non enim mensurat corporeum secundum rationem illius differentiae, quam addit corporeum supra genus. Similiter nec corporeum est mensuratum, nisi ratione qua est substantia, non ratione differentiae suae: ratione enim additae differentiae substantia corporea non est incorporea aliquo modo; nec secundum esse nobilius, nec aliquo modo, licet una differentia non sit nobilior alia, sed solummodo est in illa virtute, ut in nobiliori, inquantum est nobilior ratio substantialitatis, descendens in speciem per differentiam nobiliorem, quam per differentiam minus nobilem. Nihilominus accipiendo mensuram, et mensuratum in qualibet illarum specierum, in quas genus substantiae dividitur, contrario modo ratio mensurae, et mensurati in illis invenitur.

Ad cujus evidentiam est sciendum, quod cum dico: Substantia alia corporea, alia incorporea, aliter diffunditur genus substantiae in substantias corporeas, constituendo speciem per differentias additas, et aliter in substantias incorporeas. Nam ad constitutionem speciei substantiae incorporeae diffunditur genus substantiae per formam incorporalem, et immaterialem, ad minus materia corporali, quam formam addit differentia divisiva supra naturam generis, cum dico, substantia incorporea. Ad constitutionem autem speciei substantiae corporeae descendit genus substantiae per differentiam importantem formam materialem corporalem, scilicet materiae inhaerentem: et sic non diffunditur, vel descendit ad eorum constitutionem per solam formam; vel non solum per formam spiritualem, sed etiam per materiam, quam includit differentia divisiva, sive forma per illam differentiam designata, quae facit quod hoc, quod dico corporeum, sit genus subalternum, non solum Logicum, sed etiam genus naturae. Et sic patet, quod nobilius esse habet genus subalternum in incorporeo, quod constituitur per formam immaterialem, quam in corporeo, quod constituitur per formam materialem, propter quod incorporeum merito est mensura corporei.

Propter istos diversos modos, quibus genus quasi contrario modo diffunditur, vel descendit ad constituendum species in genere corporei, et incorporei, contrario modo sumitur ratio mensurae, et mensurati in istis duobus generibus subalternis. Nam cum genus substantiae diffunditur, vel descendit ad constituendam substantiam incorpoream per differentiam, seu per formam immaterialem, quasi in illo genere subalterno manet forma immaterialis: et quanto species constituitur per differentiam priorem, et universaliorem, tanto est nobilior, et perfectior, quia simplicior; et quanto tardius constituit speciem per differentiam inferiorem, tanto est imperfectior, ita quod in genere incorporei species inferior, quae plures differentias in se colligit, et in quam ultimo genus descendit, illa est imperfectior in toto illo genere; et illa species, in quam descendit genus per unicam solam differentiam, illa est perfectior in illo genere, omnium illarum specierum illius generis perfectiones in se continens, inquantum sunt substantiae, non autem inquantum differentia supra genus: quia isto modo nulla est in alia, ut jam dixi, et ideo species una sola differentia constituta, est mensura omnium aliorum in genere incorporei.

In genere autem corporei est contrario modo; quia species, quae per priorem differentiam constituitur, et pauciores differentias in se colligit, illa est imperfectior, et ignobilior: et species, quae tardius constituitur, et per inferiorem differentiam, quae colligit in se plures differentias, sic descendendo usque ad specialissimam, illa est nobilior, et perfectior, perfectionem omnium aliarum specierum in se continens in una simplici natura specifica, licet plures contineat formas, vel saltem intentiones plures, secundum pluralitatem differentiarum constituentium ipsam, (quod dico propter negantes gradus formarum) et ideo illa species, quae est mensura omnium aliarum specierum in genere corporearum, ut est species humana, quae habet rationem mensurae respectu omnium corporearum, inquantum est corporea; quia inquantum est corporea continet quodammodo omnium corporeorum rationes, videlicet rationem corporei mixti, corporei animati, vegetativi, et sensitivi, licet secundum rationem rationalis nullius sit mensura; quia per illius differentiam ab aliis distinguuntur, nec per illam claudit in se alia corporea. Et inquantum rationalis mensuratur per mensuram omnium incorporeorum, eo quod anima rationalis secundum rationem rationabilitatis, vel intellectualitatis, mensura est intelligibilium, vel Intelligentiarum et per ipsam est consummatum corporeum, et incorporeum, quia creata est in umbra Intelligentiae. Addunt autem aliqui, quod individua sub eadem specie non possunt habere rationem mensurae, secundum quod individua, quia nihil addunt supra speciem: ideo nullum individuum habet rationem mensurae, nisi ratione formae specificae, quia illa est in eis tota ratio perfectionis. Si vero ratio mensurae inveniatur in uno individuo respectu aliorum, dicunt, quod hoc est solum per accidens, quia species scilicet non subsistit, nisi in illo solo uno individuo; ut patet in corpore orbis primi, quod est mensura omnium corporeorum simplicium, secundum quod sunt corporea: et in primo Angelo, si sit solum unicus, et sub una specie, ille est aliorum mensura, et hoc per accidens, ut dixi, et hoc si ille Angelus ponatur primus, et supremus in toto genere Angelorum. Si enim esset aliqua substantia separata, quae esset mensura aliorum, in ipsa esset status in ascendendo, et supra illam non esset factibilis superior: sed secundum assertionem ipsorum, nullum genus creaturae habet statum in supremo, quin superior ea alia possit a Deo fieri, eo quod quaelibet semper distat in infinitum a substantia increata. Et ideo secundum sensum articuli nullus Angelus est simpliciter mensura omnium Angelorum factibilium, et factorum, quamvis qui modo est superior in natura, possit poni aliorum inferiorum mensura. Sed in infima creatura est status, scilicet in anima rationali: propter quod quia mensura est certa, alii posuerunt eam esse mensuram omnium substantiarum separatarum: quia, ut dicit Avicenna , si ignoratur intellectus possibilis, tunc non scitur numerus substantiarum separatarum. Quod autem dictum est hic, quod in individuis inquantum individua, non potest accipi mensuratum et mensura, sicut supra dixi, aestimo esse falsum: quia quamvis individuum rem non addat supra speciem in latitudine, tamen speciei sunt multi gradus; quorum alii sunt magis perfecti aliis, secundum quos ipsa in dividua producuntur, et ideo unum est mensura alterius.