Scholium.

Relata, et clarius explicata opinione Sancti Thomae quam aegidius, Aureolus, Capreolus, et alii sequuntur, suam statuit Scotus, quae etiam est Richardi, Durandi, Gregorii, aliorumque veterum Theologorum, necnon recentiorum Fonsecae, Suarez, Conimbricensium, et quae communior estin scholis, nimirum intellectum conjunctum, et pro statu isto non solum per reflexionem, et per conversionem ad phantasmata, sed directe, et immediate cognoscere singularia actualiter existentia. Deinde, solutis argumentis pro sententia contraria, subtilissime et clarissime explicat modum, quo intellectusin sensu particulari, seu in organo, et per organum actualitatem existentiae rei sensibilis attingit. Et licet multis in locis insinuet intellectum cognoscere singularia directe, utpote in 2. dist. 3. quaest. 11. et dist. 9. quaest. 2. et in 3. dist. 1-4 quaest. 3. ad ultimum, et quodl. 13. art. 2. imo et expressam de hac re instituerit quaestionem in commentariis ad libros de Anima, vigesimam secundam in ordine; nullibi tamen adeo ex professo, aut clare de hac re egit, sicuti hoc in loco, abi nihil ferme reliquit indiscussum.

Omisso modo cognoscendi per speciem, quia de hoc intendo disputare, modum istum bene non capio esse verum, nec concordat articulis supra positis. Ostensum est enim quod intellectus praesens est omnibus sensibus, et organis eorum per influentiam, per substantiam, et etiam in ratione perficientis sub ratione cognitivi, sicut Sol attingit omnem actionem inferiorum agentium, et intimius, et praesentialius, ut patuit; ergo cum sensus cognoscendo attingat existentiam actualem rei exemplaris, necessario intellectus attingit eam, non solum separatus, nec solum in statu gloriae, sed etiam in statu viae, quod tamen negat haec positio, ut patet in fine.

Item, imaginativa inquantum talis, non cognoscit rem singularem, sed actualitatem suam, ut est extra, nec sensu praesente, nec absente: non sensu absente, quia caecus natus non judicat de coloribus utrum actu sint, et tamen habet imaginativam, nisi forte per auditum aliquid ex eis percipiat: nec sensu praesente in actu suo, quia non est necesse ponere in anima duplicem vim apprehensivam simul circa sensibile, ut est extra, nisi quia una dirigitur et perficitur ab alia in cognoscendo, vel altera superflueret. Sed imaginativa non habet rationem perficientis ipsum sensum, cum tam in vigilando, quam in dormiendo plus deficiat circa judicium singularium, quam sensus particularis, ut de se patet. Non sic autem est de intellectu, cum se habeat in ratione perficientis actionis sensuum particularium, quibus conjungitur, cum sit semper rectus, phantasia quoque non recta; ergo si intellectus in via nullam habet notitiam de existentia actuali rei extra, nisi ut praesentatur sibi in phantasmate, seu imaginativa, nunquam in hac vita, ut dicit haec positio, cognoscit aliquid de ea, quod plane est haereticum, non solum falsum.

Quod sit autem falsum, patet, cum solus intellectus cognoscat veritatem, inquantum veritas: multae autem veritates possunt fieri de actuali existentia rei sensibilis, ut est extra. Quod sit haereticum, patet, quia certum est, quod idem est actus intellectus: certum est autem, quod Apostoli actualem hominem, quem videbant actu existentem, Deum esse credebant; quem palpabant, Deum credebant: Palpate, inquit, et videte, quia spiritus carnem, et ossa non habet: Quia, inquit, vidisti me Thoma, credidisti: infer digitum tuum huc, etc. Ergo quod manus palpabat, quod digitus pertractabat, quod visus aspiciebat, quod vere est actualis existentia rei sensibilis, visibilis, palpabilis, hoc intellectus Deum essecredebat: Dominus, inquit, meus, et Deus meus. Ergo attingebat intellectus necessario actione sua (quae est credere) ad existentiam rei: intellectus enim credendo asserit de re, quam manus palpat: Dominus meus, et Deus meus. Non ergo videtur sanum dicere, quod intellectus conjunctus non attingit singulare, nisi ut est in imaginatione: imo secundum fidem, dato quod non apprehendat nisi per reflexionem, oportet quod fiat reflexio non super singulare, ut est in imaginatione, sed etiam ut est actu existens extra.

Item, de modo hujus positionis, cum intellectus agens abstrahit speciem, seu rationem universalis a conditionibus individuantibus et materialibus, utrum haec positio sit casualis in anima, vel ab alio intenta ? Non casualis, cum sit a virtute animae ad hoc determinata; ergo ab alio intenta: non a visiva cum non apprehendat illud, quod abstrahitur, scilicet universale; ergo ab intellectiva: non ab intellectu agente secundum positionem, quae se habet ad possibilem, sicut lux ad medium, vel ad sensum, et se habet ad phantasmata, sicut lux ad colores, seu colorata. Sicut igitur non videt oculus, sine adjutorio lucis, sic intellectus agens non intelligit (secundum quod dicit positio) sed possibilis auxilio agentis; ergo dum intellectus agens abstrahit speciem a conditionibus materialibus, necessario intellectus possibilis praecognoscit a quo abstrahit, antequam ei offeratur, quod abstrahitur, universale. Praeterea, non magis abstrahit speciem hominis quam asini, nisi intellectus praecognoscat, quod a specie hujus hominis, vult abstrahere speciem hominis universalem.

Item, implicat positio contradictionem, ut patet in ratione; quia sicut singulare addit supra universale, sic singulare apprehendi non potest, nisi determinatione aliqua facta in intellectu correspondente determinationi singularis supra universale, et haec sunt vera; ergo cum universale non habeat illam determinationem, quam addit singulare supra universale (aliter non esset universale, seu species universalis, ) nullo modo universale poterit ducere in cognitionem singularis, cujus oppositum ips dicunt.

Si dicas, quod universale non in se, sed prout per reflexionem applicatur ad phantasma, facit hoc, scilicet ut singulare in intellectu sit cognitum; quamvis hoc non dicat positio, imo contrarium, ut patet, dum ponit differentiam inter apprehensionem singularis ab imaginatione, et ab intellectu; adhuc non habeo, quod universale inquantum tale, imo potius ipsum phantasma, faciens determinationem in cognitione, est principium cognoscendi singulare.

Item, sicut aliqua per illud, et in illo quo conveniunt, nullo modo differunt, sic impossibile est ut per illud, in quo omnino conveniunt, inquantum sunt differentia, cognoscantur: sed singularia differunt inter se per aliquod additum universali, ut dicit etiam positio; ergo, etc.

Item, Deus cognoscit hunc hominem, et illum, per distinctas ideas, ut expresse dixit Augustinus in epistola ad Nebridium, quae inci pit: Recentissimis litteris tuis, etc. non ergo videtur, quod intellectus conjunctus per unam solam speciem universalem possit eam cognoscere.

Ratio autem prima hujus positionis falsum supponit: cum enim dicitur, quod intellectus per speciem abstractam ab omnibus conditionibus materialibus intelligit, si intelligit quod nihil intelligat, nisi per hujus speciem, falsum est omnino, quia etiam per species, sub talibus conditionibus intelligit.

Si dicas, quod verbum Philosophi in contrarium est, dico, quod verum est, et intelligendo per tales species, aliqua intelligit ut universalia: et per hoc differt a virtutibus sensitivis, quae hoc non possunt facere. Non tamen propter hoc vult Philosophus, quin per species non abstractas ab his conditionibus possit singularia apprehendere. Sed per istum modum non differt a modo, quo sensus cognoscit: et quia intendebat dare differentiam apprehendendi istius sensus et intellectus, ideo aliud dixit, et illud non.

Ratio secunda non valet. Quod dicitur, quod singulare non, etc. concedo. Quod dicitur in minori, quod intellectus talem determinationem, etc. dico quod falsum. Quod dicitur impediret, etc. dico, quod ratio solvat se ipsam, quia non ponit quod determinatio aliqua fiat in intellectu impressive, sed expressive solum.

Quamvis autem possis dicere quod prima determinatio impediret, non autem secunda: si enim materia aliquod determinatum exprimatur, nihilominus quodcumque aliud potest materia exprimi. Primo certum est quod ratio hominis addit supra rationem animalis, corporis et substantiae; ergo nullum horum poterit intelligi, quia qua ratione impedit determinatio singularis, etiam ratio speciei specialissimae respectu generis. Dato etiam quod intellectus intelligeret per speciem impressam (de quo forte adhuc disputabimus ) talis determinatio non impediret rationem formae universalis, si enim species albi et nigri non impediunt se in eodem puncto aeris, quia intentionales sunt multo minus determinatio singular s et universalis in intellectu, cum sint magis intentionales et spirituales. Sed de hoc inquirere spectat ad quaestionem; Utrum intellec tus intelligat per speciem ? de qua ni hil ad praesens intendo.

Revertendo igitur ad ea, quae superius inchoavi, dico quod intellectus conjunctus, actu existente sensus particularis, apprehensione attingit actualitatem existentiae cujuslibet rei sensibilis singularis, vel saltem si convertat se, attingere potest. Sed aliter hujus actualitatem apprehendit sensus particularis, quia cognoscendo, et exprimendo ipsam actualitatem, non solum ut est per speciem in oculo, vel in alio sensu, imo etiam attingit eam, ut est extra in natura propria, quasi quodam contactu spirituali, et hoc notitia experimentali. Intellectus autem directe eamdem actualitatem, ut est in sensu, attingit; pro eo quod apprehendit directe ipsam sensationem seu motionem, quam facit sensibile ut praesens, et actu existens in sensu particulari, et in illa et per illam, quae non potest esse nisi a sensibili praesente, actu cognoscit actualitatem sensibilis extrinseci: non tamen extendit aspectum (quomodo tactum est supra) ad illam actualitatem sensibilem, ut est extra, sed solum secundum quod est in ipso actu sensus, et ideo sensus cognoscit, et experitur hujus actualitatem, intellectus autem solum cognoscit. Et hoc est verum, seu sensationes flant per speciem, sensum informantem, seu fiant aspectu visuales directi supra sensibilia.

Quod autem sensus sic experiatur et cognoscat, intellectus autem solum cognoscat, ostendo. Ordo cognitionis tam ex parte objectorum, quam ex parte virium cognoscitivarum est stabilis et firmus: non enim potest considerari infirmus cognitione quam actualis existentia rei, quia nullum participat genus abstractionis, nec superius, quam ens inquantum ens, vel verum inquantum verum, quia participat omnem modum abstractionis: nec potest vis naturalis infirmor cognitiva inveniri quam sensus particularis, nec superior quam intellectus. Nunc autem, quia intellectiva habet rationem causae superioris, attingit actus omnium cognitivarum virium inferiorum, sicut Sol omnem actionem agentium naturalium. Sed certum est, quod posteriori debetur aliquid inquantum posterior, quod non debetur primo inquantum primum, vel inferiori inquantum inferius, debetur aliquid, quod non debetur superiori inquantum superius; ergo sensui particulari, quia infima virtus, debetur modus agendi, qui non debetur intellectui, sed non alius quantum ad cognitionem, qua uterque hanc actualitatem cognoscit; ergo necessario modus experimentativus, cum non sint nisi isti duo modi circa hujusmodi actualitatem existentiae rei. Et ita est in Sole, et in omni causa particulari, quia Sol attingendo et fortificando eam, calefaciendo et digerendo materiam, cooperatur. Sed aliquem modum habet causa particularis, cujus est ille modus, qui proprius modus est in digerendo et organizando materiam, quem Sol non attingit per se: et ideo quia causa particularis modum proprium habet in agendo, secundum quem appropriate respicit effectum, effectus magis ab illa denominatur, quam ab universali.

Si dicas, ergo habitus scientialis debet dici sensibilis et non intelligibilis, cum apprehensio sensus particularis in genere scientiae sit causa particularis contrahens intellectum, qui intellectus circa hujus apprehensionem causat et generat scientiam.

Patet responsio; quia sensitiva actio non specificat intellectum, nisi solum respectu illius, ad quod aspicit sola sensatio, quae est solum apprehensio actualitatis existentiae rei extrinsecae, et respectu hujus termini actio sensus, cui adjungitur actio intellectus, est una actio numero, et ideo denominatur sensatio, et non intellectio. 1 Aliae autem actiones hanc sequentes, utpote quod hic color est color, conferendo universale ad particulare, tribuuntur soli intellectui; apprehendere autem hunc colorem actu existentem potentiae visivae, sicut productio fructus denominatur ab arbore quae est causa particularis, non a Sole quae est universalis: sed si quid fiat postea ex hoc fructu, utpote vermis vel aliquid tale, non denominatur ab arbore, quia ad ulteriorem effectum non se extendit, sed erit actio Solis. Verbi gratia, facio stylum per artem, agit ergo vis motiva per modum artificialem: omnis autem vis confortans, et actuans virtutem meam motivam maxime si esset virtus superior secundum ordinem, et confortando uniretur sibi, ut esset una causa composita, et una actio respectu styli, certum est, quod stylus ab utraque esset: sed virtus operans per modum artis aliquem modum in operando haberet, quem illa virtus de se non haberet, nisi per accidens, ut scilicet est unita illi; et hoc maxime esset verum, si virtus motiva per modum artis de ratione sua agit in sensibile experiendo.

Item, ostensum est in quaestio-, ne de primitate materiae , quod in unoquoque genere, in quo fit processus de imperfecto ad imperfectum, primum illius generis caret omni imperfectione, quae per illum processum in illo genere introducitur. Et propter hocdictum fuit supra , quod omnis cognitio scientifica fundatur in actuali existentia rei extra: deficiente enim sensu, deficit scientia quae secundum illum est; ergo cognitio rei sensibilis, secundum rationem suae totalis primitatis, non potest esse cognitio scientifica; sicut nec semen sub ratione seminis, potest esse manus vel pes; nec per consequens hujusmodi cognitio actualis existentiae rei sensibilis, habet rationem veritatis inquantum veritas: sed cognitio, quam habet intellectus de actualitate rei, est ratio nativa, ac per hoc scientifica, et etiam cognitio veri non solum inquantum verum, sed veritatis inquantum veritas: intellectus autem actualitatem hujus albedinis cognoscens, cognoscit ejus veritatem; ergo necesse est, quod aliquis modus in agendo cognoscens prioritatis qui est primus, imperfecta materia, semen totius generationis scientiae, praecedat cognitionem intellectivam de illa actualitate: sed ille modus non potest dici cognitio rei sensibilis extrinsecae, ut actu existit, quia hoc contingit intellectui; ergo erit modus experimentativus. Et hic modus est proprius sensui particulari, inquantum infimus in genere virium cognoscitivarum, et est seminarium et origo omnis scientiae: non est cognitio veritatis, sicut nec semen est manus, sed est cognitio veri inquantum verum, sicut semen omnium membrorum est materia et fundamentum.

Item, aperte patet, quod intellectus non attingit ad actualitatem rei extra, nisi per sensum et mediante sensu: sensus autem attingit aliquando ad ipsam sine intellectu, ut patet in phreneticis, quamvis talis cognitio sensus sit imperfecta ut patuit supra . Sed cum aliquid duobus convenit uni per se, alteri per accidens, secundum aliquem modum immediationis debetur illi, cui debetur per se, secundum quem non convenit ei, cui debetur per accidens; ergo immediatius fertur sensus in objectum suum extra quam intellectus, quia objectum suum est inquantum tale, intellectus autem solum per accidens, ut dixi , quia non ut est extra, sed ut est actu in sensu per sensationem, ut dixi. Immediatior autem modus agendi in sensibile est experimentativus; ergo sensus particularis experitur hanc actualitatem, non intellectus.

Dixi autem, quod actualitas existentiae rei sensibilis per sensationem est objectum sensus, intellectus autem non, nisi est in sensu per speciem, quia bene posset esse species in sensu, et tamen non esse apprehensa actu, seu sensata actualitas rei exterioris, ut patet in his, qui diu aspexerunt aliquem colorem, et postea clauso oculo videtur eis, quod videant colorem, sicut patet per exemplum Philosophi de somniis sensatio autem actu non potest esse, nisi sensibile sit praesens, sicut nec possum videre album, vel tangere calidum, nisi sint actu.

Item, experimentata de actualitate rei dicit quemdam contactum ipsius actualitatis rei sensibilis, qui non potest esse nisi virtus, quae experitur, tangat actualitatem rei, vel ipsa actualitas sit in virtute. Nunc autem illud attribui non potest intellectui respectu actualitatis rei sensibilis, quia non ex hoc, quod sensibile actu sit in intellectu, lapis enim non est in anima: nec quod intellectus tendat, et quasi quodam aspectu immergatur in ipsum sensibile extra: quia intelligere est motus ab intra ad animam, sensus autem tendit ad extra per suos aspectus, quod docet experientia: quia quando diligenter intueor, tunc sentio quod non fit visio per attractionem, imo per fortem directionem, et protensionem visus super rem; ergo solus sensus habet actualitatem rei sensibilis extrinsece experiri et cognoscere, cum sit infimum in genere virium cognoscitivarum: intellectus autem cognoscit ipsam certitudinaliter in ipsa et per ipsam sensationem, sed non experitur.

Et est hic advertendum, quod sicut accipiendo totum ordinem virium cognoscitivarum, vis sensitiva experitur actualitatem rei, sic accipiendo totum ordinem sensuum particularium, tactus cum sit infimus, intimius, et certius experimentatur suum sensibile quam aliquis aliorum. Gustus enim secundum Philosophum, quidam tactus est: unde Salvator post resurrectionem, postquam ostenderat discipulis corpus suum, ad magis experimentandum veritatem dixit : Palpate: et Thomae, Infer digitum tuum, etc. Unde Gregorius super illo, Joannis cap. 20. t Cum esset sero die illo, etc. Corpus quod videri poterat, fides intuentium dubitabat, palpandam carnem praebuit, quam clausis januis introduxit. Sicut igitur sensus tactus est certior caeteris sensibus circa suum sensibile, sic sensus particularis circa actualitatem existentiae rei extra quam intellectus, vel quaecumque alia vis, quia solus eam experitur.

Si instes; ergo intellectus non unitur sensibus in ratione perficientis in cognoscendo, quod tamen supra fuit ostensum : dico, quod intellectus dicitur perficere sensum in sua cognitione, eo quod cognitio sensitiva praecise consistit in apprehendendo illud, quod est verum, non ipsam veritatem: et quia talis cognitio potest perficere, ut id quod cognitum est inquantum verum, solum cognoscatur inquantum habet rationem veritatis, quod fit per intellectum, ideo intellectus dicitur perficere cognitionem sensitivam, sicut agens dicitur perficere materiam, non in genere materiae, sed elevando ad altiorem actum perfectionis.

Dico ergo, quod singulare modo praedicto apprehenditur, et cognoscitur a sensu et ab intellectu: et loquor de singulari corporali, de quo dicit Philosophus quod si singularia contingentia extra speculari fiant, nescimus utrum fuit, vel non fuit. Unde sicut imago Petri repraesentat Petrum, non vivum, nec mortuum, sed simpliciter, ac per hoc est ratio cognoscendi, sed non perfecte, quia per illam non experior, utrum sit vivus, vel mortuus: sic etiam ipsum nomen Petri significat Petrum, non ut vivum vel mortuum, sed simpliciter. Sic species rei ducit in cognitionem rei, sed non in actualitatem existentiae. Propter quod oportet dicere, quod sensus aliquo modo ultra seu praeter speciem, attingit sensibile, cum ipsum sensibile secundum actualitatem suam non sit in sensu. Semper autem tale singulare fertur in intellectu, non solum per speciem rei sensibilis ut est a sensibili, nec per illam ut est in sensu, quia inquantum species, nullam certitudinem facit de actualitate existentiae, nec fertur super ipsam, seu in ipsam per experientiam, ut sensus; sed fertur in ipsam per ipsam sensationem, per quam habetur certitudo de actualitate existentiae, ut ostendi. Si autem accipiatur singulare non pro ipsa actualitate existentiae, sed pro re quadam particulari, secundum quod repraesentatur imaginatione, vel specie, vel significatur a nomine, secundum quem modum de ratione singularis non est actualis existentia; sic dico, quod intellectus cognoscit directe singulare in actu et per actum imaginationis, aut etiam per cognitionem derelictam in eo, dum conjungebatur cum sensu: non dico utrum per speciem impressam, vel expressam, nam de hoc intendo quaerere.

Et dico concludendo, quod quocumque modo istorum accipiatur singulare, prius cognoscit intellectus singulare quam universale. Impossibile est enim quod rationem universalis ab aliquo abstrahat, nisi id, videlicet a quo abstrahit, praecognoscat. Unde cognitio actualitatis existentis praecedit omnem aliam rationem, ut patet, et loco, et tempore. Loco, quia cum video aliquid a remotis, et nescio utrum sit bos, vel asinus, primum quod cognosco est illud quod video, aliquid est actu, postea cognosco quod est animal. Tempore, patet idem, quia puer non vocaret hunc, vel illum patrem, nisi prius perciperet quemlibet actu esse: unde fundamentum originale, a quo movetur omnis cognitio (dico radicaliter) est esse actuale. Et dico radicaliter, quia facta apprehensione actualitatis rei, ipsa destructa re ipsa remanet cognitio secundum aliquem modum, tam in intellectu quam in imaginatione.

Si vero dicatur, quod magis confusa sunt prius nota in intellectu, qualia sunt universalia, dico, quod si cognitio accipiatur ex parte cognoscibilium, cum intellectus sit nudus, primo habet aspectum, ut perficiatur confusis, cujumodi sunt universalia. Si autem cognitio referatur ad modum, quo intellectus perficitur, cum universale inquantum tale omnino non sit in re, sed fiat actione animae per abstractionem a singularibus, necesse est, ut actio intellectus prius attingat singulare, ex quo per actionem quasi de quadam materia faciat universale, et posterius universale attingat, et sic materialiter loquendo prius cognoscit particulare.

Vel potest dici, quod quamvis haec actualitas in re extra sit singularissima, et nullius abstractionis, secundum quod per ly haec intelligimus esse rationem actualis existentiae in tali re signata, tamen ipsa actualitas existentiae quanquam sit haec et signata, ut dividitur ab aliis rationibus quae sunt in ea, habet rationem confusi et indeterminati et in se, et respectu sensus et respectu aliarumrationum singularium, quae sunt in ea. Quod patet: sicut enim ratio animalis, hominis, et hujus hominis, praesupponunt rationem entis, tanquam magis universale et confusum, sic in hoc homine particulari existente actu haec humanitas, haec animalitas quae actu existunt, primo supponunt hanc entitatem actualem, et in se et respectu cognitionis sensus. Nunquam enim puer vocaret hunc et illum patrem, nisi ipse actuale esse prius naturali ordine cognosceret. Dum enim rem video a longe confuse, primo occurrit mihi quod est actu, secundo quod est hoc animal, postea quod est aliquis homo. Unde dum dicitur, quod cognitio nostra incipit a magis confusis et magis universalibus, talis confusio et universalitas, non excludit singularitatem, et signationem actualis existentiae in re extra: nec tale confusum et universale, est illud a cujus ratione excluditur hic, et nunc, imo in eo includuntur, quia nunquam cognoscerem, quod sit homo, vel animal, vel hic homo, et hoc animal, nisi prius sensus naturali ordine apprehenderet ipsum esse ens actu signatum. Universale autem, de quo quaeris, alterius generis est, quia de ratione sua excludit hic, et nunc, et signationem et actualitatem existendi. Istud autem, quod sensus prius naturali ordine apprehendit, quamvis in sua ratione includat signationem et actualitatem existentis, dicitur tamen pro tanto confusum, quia haec entitas naturali conceptu praecedit hanc animalitatem et hanc humanitatem, et secundum suam rationem, et respectu cognitionis sensus: unde patet quod in instantia aequivocatur universale.

Patet igitur ex dictis, quomodo intellectus actualitatem existentiae rei sensibilis apprehendit, quia apprehensionem, vel sensationem quae fit in organo, et per organum, attingit. Et per hoc potentia intellectiva, cum faciat cum illa sensatione unam actionem numero, cum ei conjungitur, ut patuit supra, potest dici per accidens organica, modo supra declarato, et per consequens ejus actio organica. Actio autem reflexiva, qua scilicet intelligit se hujus actualitatem existentiae intelligere, et actio collativa, qua confert illam actualitatem ad universale, dicendo, quod illa albedo est color: istae duae, inquam, actiones intellectus, nullo modo sunt organicae, nec per se, nec per accidens.

Eodem modo dico de actione intellectus intuitiva, reflexiva, collativa ad actum imaginationis, quantum ad unitatem et differentiam, sicut dixi, respectu sensus. Et quia reflexio et collatio praesupponunt simplicem apprehensionem, dico, quod naturali ordine intellectus primo apprehendit actualitatem existentis rei sensibilis, et ab ista potest abstrahere universale ante actum imaginationis ratione universalis. Secundo naturali ordine apprehendit actum imaginationis, et rem imaginatam, et ab isto potest abstrahere universale per considerationem, et sic sit verum, quod apprehensio universalis semper est posterior apprehensione particularis. Sed potest esse prior apprehensione particularis facta ab imaginativa, quia potest abstrahi ab ipso sensibili in sensu particulari, ita quod antea cognosco singulare in intellectu, quam imaginemur particulare per imaginationem, et antequam intellectus intelligat singulare in phantasmate. Sed nunquam apprehensio universalis potest esse ante apprehensionem singularis per sensum aliquo modo originaliter. Et sic comparando intellectum ad imaginationem, aliquando cognoscitur universale prius quam particulare: et hoc est verum, dum intellectus abstrahit universale a sensibili apprehenso per sensum particularem. Aliquando prius cognoscitur particulare: quod quidem fit, dum abstrahitur ratio universalis a phantasmate, seu a re particulari, ut est in imaginativa. Comparando autem intellectum ad sensum particularem, prior est notitia singularis, et a sensu, et ab intellectu, quam notitia universalis.