ARTICULUS II.

Moventur aliqua dubia contra praedictam opinionem, et solvuntur omnes rationes pro eadem adductae.

Haec est positio cum suo modo, et fundamento. Sunt tamen duo dubia in isto modo ponendi: Primum est circa assignationem, et differentiam intellectus agentis et possibilis. Quod enim dicitur, quod intellectus agens facit universalitatem abstrahendo a conditionibus particularibus, aperte dicit haec positio, quod intellectus agens non intelligat, sed possibilis tantum.

Nunc igitur quaero cum dicit, quod intellectus agens illustrat phantasmata, quid intelligit per illustrare, nisi cognoscere? Sicut de corpore luminoso dicimus, quod clare illustrat, dum clare suo lumine manifestat, ita in substantia spirituali nihil aliud videtur illustrare quam per notitiam, vel per intellectionem clare et intime cognoscere. Illustrare enim in substantia spirituali non potest pertinere nisi ad cognitionem; ergo necessario intellectus agens intelligit; ergo si actio intelligendi requirit intellectum possibilem et agentem, non sunt duae potentiae, nec duae vires, agens et possibilis.

Item, dicit quod intellectus agens abstrahit intentionem universalem: quaero quid vocatur abstractio? Aperte patet, quod non est aliud, quam consideratio rei secundum unummodum, absquehoc quod consideretur secundum alium, ut considerare hominem, ut est homo. Sed hoc nihil aliud est quam intelligere; ergo intellectus agens intelligit, et per hoc consequens continet totam intellectivam potentiam.

Item, agens et possibilis se habent ad actum intelligendi, sicut potentia et organum ad actum sentiendi: organum autem non sentit, nec potentia, sed compositum; ergo a simili hic.

Item, intellectus non semper intelligit quidditatem hominis et asini actu, quorum species habet in memoria, vel in imaginativa. Quaero, per quid possit dirigere aciem cogitantis ad unum, et non ad aliud? quia hoc patet, cum una earum non dependeat ab alia. Et certe non potest dari causa nisi ipsa phantasmata ante cognoscat, quam abstrahat; non ergo per abstractionem distinguendus est agens a possibili.

Item, omnis actio egrediens ab activo ut activum, videtur aliquo modo denominare secum principium, ut actio egrediens a calore, est calefacere; ergo actio egrediens ab intellectu, est intelligere: ergo talis actio est intelligere. Non videtur mihi quod agens et possibilis distinguantur ut duae potentiae, cum unus sit actus intelligendi, una ratio formalis objecti; sed una et eadem potentia, quae necessarie liffert ab actu intelligendi, dicitur possibilis et passiva: non passione objectiva, sed subjectiva, inquantum est passibilis ad determinationem et conservationem actus, receptionem speciei, vel habitus informationem, illa eadem inquantum habet vim per quam judicat, comparat, et inquirit, considerat, et similia exercet opera dicitur agens. Et si vis in his facere distinctionem, potius debent dici duae vires, vel virtutes unius potentiae. Non ergo capio positionem esse veram, quantum ad distinctionem intellectus agentis et possibilis, nec quantum ad operationes, quae eis attribuuntur.

Deficit etiam positio eo quod videatur contraria esse doctrinae Sanctorum, Philosophorum et rationi, dum negat speciem in parte intellectiva posse imprimi. Ponit enim Augustinus 11. de Trinitate cap. 9. quatuor species per ordinem se habentes: quarum duas ponit in intellectu, unam memorativam, aliam formativam. Dicit etiam in quadam epistola ad Nebridium, ubi loquitur de specie sic: Imago, (inquit), mi Nebridi, nihil aliud est quam plaga inflicta per sensus; quibus, non ut tu scribis, commemoratio quaedam fit ut talia formentur in anima, sed ipsa hujus falsitatis illatio, sive ut expressius dicatur, impressio.

Aristoteles hoc videtur sentire dicens, 2. de Anima, text. comm. 150. quod intelligere est quoddam pati; et oportet intellectivum esse susceptivum specierum. Item, intellectus locus est specierum. Item, species lapidis non est in anima.

Item, Avicenna videtur esse hujus opinionis 3. Metaphysicae suae, cap. 8. dicit enim quod corpora indigent abstractione, donec abstrahatur species quae possit intelligi: substantiae autem separatae non indigent, nisi ut intelligantur esse ut sunt, et sigilletur anima per eas. Ecce dicit sigilletur. Et in eodem dicit, illud quod scimus de substantiis separatis est, quia imprimimur.

Item, Commentator 3. de Amima, com. 14. dicit quod intellectus recipit formas universales, sicut materia individuales. Item, sic 12. Metaph. com. 36. dicit; Balneum duplex habet esse, unum in intellectu, aliud in materia: et nisi esset materia, balneum verum esset in anima. Item, 10. proposit. de Causis dicitur, Omnis Intelligentia plena est formis. Et propos. 7. dicitur quod omnis intellectus est plenitudo specierum.

Forte respondebitur ad omnes has auctoritates et similitudines,

quod species accipiatur pro ipsa intellectione, seu pro ipso actu intelligendi, qui assimilat modo supradkVo. Et hoc, ut videtur, stare non potest. Vid: tur enim Aristoteles ponere speciem in anima, quia ipsae res esse ibi non possunt. Unde dicit 3. de Anima, text. 38. Necesse est autem, aut ipsa, aut species esse: ipsa quidem igitur non sunt, non enim lapis in anima est, sed species; ergo sunt ibi species lapidis: sed si res essent in anima, constat quod non sunt ipsae intellectiones, sive actus intelligendi, imo per actum intelligendi illae res cognoscerentur; ergo cum secundum Philosophum, et etiam secundum quod haec positio dicit, species ad hoc ponantur, quia res inesse non possunt: planum est, quod species non plus faciunt, si ponantur in intellectu, nisi quia supplent vicem rei absentis; ergo si praesente re adhuc esset necessaria intellectio, eodem modo praesente specie adhuc est necessaria intellectio. Non ergo superfluit ponere speciem in intellectione. Imo positio implicat contradictionem: quia dicere quod actio intelligendi, sive intellectio est necessaria cum praesentia objecti, est dicere, quod est superflua cum praesentia speciei, concedendo quod species nihil aliud facit, nisi quod praesentat objectum, nec propter aliud requiritur; est contradictio, cum idem sit praesentia objecti et speciei, vel aequipollent. Si forte dicatur, quod species lapidis dicitur esse in anima, quia est in parte sensitiva, hoc est expresse contra Philosophum, ubi supra: Anima enim est locus specierum, non tota, sed intellectus. Nec intelligendum quod Aristoteles intelligat, species tantum esse in potentia intellectiva, et non in sensitiva, sed ideo hoc dicit, quia potentia intellectiva fundatur in essentia animae: potentiae autem sensitivae inquantum tales fundantur in organis corporalibus, in quibus sensibilium species recipiuntur; intelligibilium autem in intellectu, et per consequens in anima, in qua intellectus fundatur.

Quod vero dicitur in positione, quod frustra ponuntur species, eo quod sicut color mediante luce habet vim movendi oculum, sic phantasma mediante intellectu agente, habet vim movendi intellectum possibilem: et sic res de se haec in phantasmate praesens est, quoniam non oportet dare speciem ad repraesentandum ipsam.

Et ad praedicta omnia videtur nobis fidem facere, quod in intellectu possibili nulla sit species, sed solum actus, seu intellectio, seu modus intelligendi a phantasmate factus. Quia quanquam habeamus scientiam de aliquo, semper tamen oportet phantasma speculari. Si autem essent species in intellectu possibili, absque conversione ad phantasma, possemus intelligere, saltem illa quorum sunt species.

Ad hoc autem facile est respondere. Ad cujus evidentiam est sciendum, quod eadem causa, vel similis, videtur, quare phantasma non moveat intellectum possibilem, nisi prius causet in eo speciem, et quare sensibile positum supra sensum non facit sensationem. Videamus ergo hanc causam primo circa sensum, et postea ad propositum applicemus. Cum autem commune sit omni sensui, quod sensibile supra positum non faciat sensationem, oportet quod causa hujus sit communis in omnibus recepta, quia hoc est de natura propriae passionis. Est autem commune sensui, quod sit susceptivus specierum sine materia. Habet enim species sensibilis esse tripliciter, scilicet in objecto extra, quod est esse materiale. In medio, et hoc esse est quodammodo spirituale et immateriale. Habet esse in organo, et hoc adhuc magis spiritualiter et immaterialiter, quam in medio: et sic ascendendo ad vires superiores, semper habet esse magis spirituale. Nunc autem quia agens, et patiens semper oportet esse proportionatum; species quae est in sensu, nullo modo a re ipsa causari potest, cum sit spiritualis et spiritualiter recepta; sed causatur ab illa, quae est in aere, quae quodam modo spiritualis est, quae non potuit causari a forma omnino materiali ipsius objecti, propter majorem convenientiam quam habet cum ea, quae est in sensu, quam cum illa habeat species objecti extra. Cum ergo sensus non possit immutari nisi a specie, ista est causa, quare sensibile positum supra sensum non faceret sensationem, quia illam speciem non potest generare, nisi mediante illa, quae est in medio. Unde dico, quod si immutaretur sensus a sensibili supra se posito, non esset immutatio, sed corruptio. Sicut ergo non venitur ab extremo ad extremum nisi per medium, 4. Physicor text. 76. ideo nec species in sensu generatur, nisi mediante illa quae est in aere, quae medium tenet inter speciem omnino corporalem et spiritualem.

Ex his patet qualiter phantasma habet esse quoddam materiale respectu eorum, quae sunt in sensu, seu rerum sensibilium. Ergo sicut dictum est in sensu, sic in intellectu non potest deveniri ab extremo, scilicet a phantasmate in extremum, scilicet in intellectum, seu in actum intelligendi, qui est pure spiritualis, nisi per medium inter spirituale et corporale; hujusmodi autem medium est species intelligibilis, quae non habet adeo esse materiale sicut phantasma, nec adeo spirituale sicut intellectus.

Sed forte instabis contra dicta, quia si non itur de extremo in extremum, nisi per medium; ergo oportet dare unam virtutem mediam inter phantasma et intellectum, in qua recipiatur illa species media, a qua causatur actus intelligendi.

Respondeo, inter affirmationem et negationem nullum est medium: ergo inter virtutem organicam et non organicam non oportet, nec potest dari media, quae nec sit organica, nec non organica. Species igitur quamdiu est in virtute organica, habet esse materiale respectu intellectus, et non perfectum. Si igitur debet fieri transitus ab extremo in extremum, ut a phantasia ad actum intelligendi, necesse est, quod species media recipiatur in virtute non organica, qualis est in nobis solus intellectus possibi lis, qui est virtus cognitiva, et in hoc differt a voluntate: et virtus receptiva, et in hoc, ut dixi, differt ab intellectu agente: et virtus non organica, et in hoc differt a sensu. Haec autem species intelligibilis, per quam, ut dictum est, fit hujusmodi transitus, non est in alio subjective, vel informative quam ipse actus intelligendi; sed ideo habet rationem medii respectu actus intelligendi, quia in genere intelligibilium non habet sic esse perfectum, sicut actus intelligendi.

Quod etiam in praedicta ratione tangebatur, quare scilicet intellectus noster indiget phantasmate ad intelligendum illa, quorum jam species primo accepit ? videtur enim quod non indigeat phantasmate, si tales species habet; vel si indiget, tales species non habet. Ad hoc potest facile responderi: quia multiplex est causa, quare oportet intellectum converti ad phantasma. Et potest dici, quod una causa est, quod intellectus conjunctus corpori, maxime corruptibili (quia forte in statu innocentiae esset aliud) non potest reflexione integra, et simplici, et aperta super se se reflectere, et per consequens super species quae sunt in eo, nisi quodammodo reptando per sensus et per imaginationem. Et quia per hujusmodi conversionem datur actualitas speciebus, quae sunt in intellectu, sine qua actualitate intellectum non possent movere ad actionem intelligendi, ideo oportet quod anima convertat se supra phantasmata, ut per talem conversionem species intelligibiles accipiant actualitatem, qua mediante moveant intellectum ad intelligendum. Inde est, quod quanquam anima habeat species, necesse tamen est phantasmata speculari. Et hanc causam tangit Sapiens in libro Sapientiae, cum dicit: Corpus quod corrumpitur, aggravat animam.