Scholium.

Quod hic clarius et diffusius agit Scotus de varia dispositione ad cooperandum divinae virtuti in creatione alicujus formae, brevius repetit in 4. dist i. quaest. 1. g. Dico etiam, et sequentibus, ubi admittit creaturam posse disponere subjectum ad infusionem gratiae et charitatis, et organizando corpus dispositive necessitate ad creationem animae. Dicit autem non posse introduci a creatura dispositionem simpliciter necessilanteni, sed secundum quid; quod elai ius hic dixit, dari scilicet posse dispositionem ex parte res suscipientis non causative ex parte rei productae. Dubitat demum in fine rationum, a se citato loco productarum, an convincant non posse creatuam, saltem instrumentaliter, concurrere ad reationem.

Sciendum autem, quod quaedam sunt creata per se subsistentia, ut Angelus, caelum, et talia: et in creatione talium creatura non potest cooperari per aliquem modum, quia nec disponendo, nec creando. Alia sunt, quae in aliis habent esse, ut gratia in anima, anima in corpore: et in creatione istorum cooperatur creatura, disponendo ex parte suscipientis, non causative ex parte rei productae. Quod potest sic declarari: primo, ex parte creaturae et ejus conditione. Sicut Deus non potest communicare creaturae suam primitatem, ita non potest communicare suam actualitatem: actualitas autem divina est impermixta, cum sit pura et simplicissima; ergo essentia cujuslibet creaturae est necessario potentiae admixta: cum igitur impossibile sit, quod effectus transcendat causam, necesse est quod primus, et proprius effectus cujuslibet creaturae sit ens, quod de se dicit actum permixtum potentiae, hoc autem est motus, qui est actus entis in potentia, secundum quod in potentia; ergo illud, quod primo procedit, et procedere debet a creatura est motus: motus autem necessario requirit subjectum; ergo si non potest communicari creaturae prima actualitas, nec ei communicari potest quin subjecto indigeat, ac per hoc creare non potest.

Item, sicut jam dictum est supra, hoc videmus in ordine agentium, quod secundum quod sunt magis et minusactualia, plus et minus supponunt in sua actione: quanto enim aliquod agens plus habet de actualitate, et minus de possibilitate, tanto minus praesupponit in sua actione: et e contrario, quanto plus supponit in agendo, minus habet de actualitate, ut patet de arte, et natura: si ergo secundum accessum ad actualitatem minus in agendo praesupponatur: ergo agens, quod nihil praesupponit, necessario est in termino actualitatis, et etiam erit actus purus: sed talis actualitas communicari non potest creaturae: ergo nec creatio.

Secunda via potest accipi ex parte modi essendi, sic; cum agere praesupponat esse, recte modus agendi erit secundum modum essendi: ergo sicut creatura sehabet ad esse, nec aliter potest se habere, sic se habet ad agere, nec alium modum agendi potest habere; sed omnis creatura necessario est ab alio, nec alium modum essendi habere potest: ergo omnis creatura agit per modum organi: impossibile est autem intelligi, quod aliquod agens per modum instrumenti, vel organi, agat nisi applicatum; ergo impossibile est quod creatura intelligatur agere, nisi ut applicata, applicatio non potest intelligi nisi ad aliquod; impossibile est ergo quod intelligatur agere, nisi aliquod ens praesupponendo.

Item, suppono ex ista deductione, quod creatura non potest gere nisi ut instrumentum. Quod etiam patet, quia non potest communicari creaturae, quod sit agens nisi secundarium; omne autem tale agit, ut instrumentum, cum agat motum per primum. Tunc sic: impossibile est quod aliquod instrumentum, vel aliquid in actione habeat rationem instrumenti, nisi per suam formam attingat illud, de quo principale agens agit, securis enim per formam suam attingit lignum, de quo aedificator aedificat, sic calor naturalis cibum, de quo vis nutritiva carnem generat: sed impossibile est quod creatura per suam formam attingat nihil, quia aspectus virtutis cujuslibet creaturae est finitus, nec infinitus aspectus virtualis ei potest communicari; ergo impossibile est quod agat de nihilo.

Tertiam viam sumunt aliqui ex virtute creaturae, quae de necessitate, ut dicunt, est accidens; hoc tamen non assero, quia tenetur ab aliquibus Magistris quod potentiae animae non differant ab anima, nisi solum respectu quodam. Arguunt ergo sic: impossibile est, quod effectus immediatus etiam transcendat suam propriam causam; ergo cum virtus creaturae, per quam producit effectum, sit accidens, effectus ejus primus necessario est accidens, sed accidens requirit subjectum; ergo omnis creatura in agendo requirit subjectum.

Quarta via accipitur ex proportione effectus ad causam, tantae enim potentiae est creare vermiculum, quantae Angelum, vel quamlibet aliam rem, tantae potentiae unum, quantae omnia; igitur si hoc posset communicari creaturae, posset illa creare Angelum, et gratiam, et lumen gloriae, et tunc esset Deus.

Quinta via sumitur, quae superius in primo articulo tacta est, et in praecedenti quaestione, et clarificatur ex ratione formae agendi. Ostensum est enim supra, quod nullum agens creatum agat inquantum ens, cum ratio entis, ut est recepta in materia, sit inter omnes magis universalis, ac per hoc magis imperfecta, et minus in actu; omne autem agens agit secundum rationem illam, quae est in actu. Ostensum est etiam, quod nullum agens creatum producat ex parte sua effectum hunc, inquantum est quid signatum: ista supra in praecedentibus quaestionibus sunt ostensa. Cum igitur ignis generatus sit ens, ignis, et hic ignis. Quod sit ens, habet a primo; quod sit ignis, habet ab igne generante; quod sit hic ignis, habet a materia: unde ostendebatur, quod si ignis est aliquod agens naturale, vel artificiale, et produceret aliquid non de materia, produceret ignem universalem, non hunc ignem, quod est impossibile, quia universalia non generantur, nisi in particularibus; necesse est ergo dicere (alioquin implicatur contradictio) quod omne agens creatum praesupponat materiam.