Scholium.

Ferme omnia, quae hic tractat Scotus, habet in 2. dist. 2. quaest. t. et 2. ubi late impugnat asserentes unum nunc secundum substantiam esse in toto tempore, et quaest. 1. num. 16. ex S. Bonaventura docet, quomodo nunc temporis corrumpatur, aut desinat: et quaest. 9. quod instancia sint simul actu, et potentia in tempore, uti et indivisibilia in continuo; instantia autem actu concedit duo, unum in initio, aliud in fine temporis; quod etiam docet quaest. 2. num. 6. vide Fabrum theorem. 51. circa dubium principale hujus quaestionis.

Quomodo autem tale unum nunc ponatur in tempore, non video esse verum. Primo quidem, quia nihil fluens invenio in toto motu, nisi ipsum motum, sive formam, secundum quam mobile movetur continue: ergo ex parte mensurae non est fluens, nisi secundum quod respondet motui, vel formae, ut est in motu: illud autem est tempus, non instans.

Secundo, quia mobile ut est subjectum motus, manens idem secundum formam, quodam aevo mensuratur, non autem a nunc temporis,

Tertio, quia cum idem non fluat nec alterationem sive aliud, et aliud esse recipiat, nisi immediate per motum, vel per formam, ut continuo motu acquiritur, sicut illa alia, et alia esse, quae sunt quaedam mutata esse, et potentiafundantur immediate supra motum, vel super formam, ut est in motu: non autem fundantur in mobili, nisi ratione motus, seu formae respondentis illis variis esse, sive diversis mutatis esse, acceptis in potentia, fundantur vero immediate super tempus, et non illa instantia sumpta in potentia, de quibus dicit Aristoteles, quod sunt aliud, et aliud esse instantis, quod manet idem in toto tempore, non videntur fundari in tali uno instanti, sed solum in continuo temporis, inquantum talia, ut supra dixi, possunt signari.

Ex hoc etiam quod Aristoteles ponit unum tale instans in tempore, non videtur vitare talia inconvenientia, imo potius videntur sequi e positione talis instantis. Cum enim idem instans non fluat, nec ejus fluxus continuitates quantitatis habeat, nisi ut variatur secundum esse, sequitur quod unum esse illius instantis immediate sequatur ad aliud esse instantis, et sic indivisibile consequitur indivisibile.

Sequitur etiam secundum hoc, quod unum instans, quod est fluens, secundum aliud, et aliud esse coexistat toti tempori.

Praeterea quod est aliud secundum fluxum, manens idem secundum successionem, et varium secundum esse, ibi motus, tempus, et nunc, videtur esse aliud.

Nec valet, quod dicitur, quod nunc sequitur illud, ad quod refertur, sicut tempus motum, quia videtur quod potius nunc sequatur mutatum esse, quam mobile. Unde nunc in actu sequitur mutatum esse in actu; quod non est nisi in fine motus, vel in initio, quamvis in principio motus non sit proprie mutatum esse : et nunc in potentia sequitur mutatum esse in potentia, sicut tempus sequitur motum actu et potentia. Sicut enim mutatum esse dividit actu partes motus alterationis, potentia tamen sumptum continuat partes ejus, modo jam dicto, sic nunc actu sumptum partes temporis dividit, sumptum vero in potentia ejus partes continuat.

Sic etiam est unum nunc in toto tempore, sicut mobile est unum subjectum motus; ergo sicut mobile, utpote caelum, quia unum idem est secundum substantiam, aevo mensuratur, ejus autem fluxus, sive motus tempore mensuratur; sic idem instans mensurabitur aevo, et ejus fluxus tempore, et ita aevum erit mensura substantiae temporis, quia idem instans ponitur tota substantia temporis.

Nec valet ratio Aristotelis quando quaerit, in quo corrumpitur instans ? aut in nunc, aut in tempore, etc. Si enim accipiatur instans pro principio et fine, et dicat solam privationem, secundum modum jam dictum , tunc proprie non corrumpitur, sed est terminus corruptionis, et desitionis temporis. Si autem instans, quod est principium temporis, et finis, dicat aliquid positivum: vel si instans accipiatur pro praesenti nunc, quod dicit aliquid positivum, si quaeris, quomodo corrumpitur ? Respondeo, quod in instanti, id est, in seipso: nec tamen sequitur, ergo simul est, et non est in eodem instanti: quia qui sic arguit imaginatur quod instans corrumpatur, et quod sit aliud instans, quod mensurat esse instantis corrupti, et nunc mensuret ejusdem non esse: alioquin enim non sequeretur, ergo simul, vel in eodem instanti instans corruptum est, et non est. Debet enim imaginari, quod instans corrumpitur, id est, desinit omnino esse in seipso; nec suum non esse habet aliquam mensuram, nisi tempus secutum, quod est mensura sui non esse per accidens: in quo quidem tempore sequenti habet suum non este, et ideo in tempore sequenti corrumpitur, si corruptio vocetur non esse. Si vero vocetur desinere esse, in seipso corrumpitur: non etiam est mensura in suo esse, et in suo non esse.

Dico igitur, quod instans non est actu in tempore, nisi in principio et fine temporis, supposito, quod tempus habeat principium et finem. Nec video, quod talia instantia actu (ut dixi alias) dicant aliquid positive; sed instans in principio dicit privationem durationis anterioris, et positionem posterioris; instans in fine dicit privationem ulterioris durationis, et positionem prioris. Cum enim instans et actu et potentia sequitur mutatum esse, in principio temporis et motus, non est instans positive dictum, quia in principio non est mutatum esse; in fine autem motus mutatum esse, aut dicit idem, quod terminatum esse: et hoc uno modo significat idem, quod non amplius durare, et sic non dicit positivum; aut significat idem, quod consummatum, et perfectum esse, quod non est aliud, quam ultimam partem rei habere. Et isto modo mutatum esse dicit positivum, et est pars ultima motus, in quantum motus est accidens naturale. Et isto modo instans tali mutato esse correspondens est aliquid positivum, tam in principio quam in fine, inquantum motus verae rei, quae per motum acquiritur, habet primum et ultimum, quia minimum.

Sed isto modo non accipitur proprie instans, quia sic acceptum non est aliud quam minimum tempus, ut superius est ostensum, et secundum istum modum in motu et tempore continuo, non est instans in principio et fine, nisi privative acceptum: in motu vero et tempore ut sunt quid naturale, est instans in principio et fine positive dictum, inquantum instans accipitur pro minimo. Instans autem acceptum potentia, vel significatum actu per imaginationem, habet rationem privationis; quia non est aliud instans sumptum potentia, nisi privatio continuitatis in potentia, et instans imaginatum actu, nisi actualis divisio, sive privatio continuitatis facta ab imaginatione.

Si autem instans dicatur, non ab instantia solummodo, sed quamvis sit instabile, dicitur tamen instans ab instando et appropinquando, quem admodum indivisibile praesens dicitur instans, quod tamen semper est aliud et aliud, quod quidem dicitur instans, quia instat et appropinquat, et per ejus naturam, et entitatem, quae sufficit ad entitatem successionis, et per quod etiam tempus dicitur breve, vel longum, prius, velposterius; ut ex parte priori, scilicet praeteriti temporis, dicitur prius, quod plus distat a praesenti, et illud etiam brevius et posterius, quod minus distat a praesenti ex parte posteriori, et a contrario quantum ad prioritatem et posterioritatem: nam illud tempus est prius, quod plus appropinquat ad praesens nunc; et posterius, quod plus distat a praesenti nunc Secundum quod dicit Aristoteles cap. de Tempore: Prius enim et posterius dicimus secundum ad ipsum nunc distan tiam. Instans, dico, sic acceptum, quodammodo actu, quodammodo potentia, est in tempore. Est quidem in actu respectu praesentis, et futuri, quae sunt non entia; est actu, quia mobile, quod movetur, est sub aliqua parte motus praesentis: et quamdiu tempus durat, semper cum eo est aliqua pars ejus praesens, sed semper alia, et alia. In potentia vero dicitur, quia non videtur praesens, quod semper est aliud et aliud, ut in toto tempore habet esse, sive discretum, vel discontinuum; nec habet propriam inceptionem et propriam desitionem. Quae enim habent propriam inceptionem, et propriam desitionem discretam, et distinctam, sunt proprie actu, et necessario habent aliquam inchoationem, ut ostensum est in praesenti quaestione . Praesens autem nullam habet moram, quia si haberet aliquam moram, esset ibi signare duoinstantiajntra quae praesens fixum staret, et non flueret; et ideo, ut dicit Augustinus II. Confess. cap. 14. tunc praesens non est praesens, sed aeternitas.

Instans igitur sic acceptum pro nunc praesenti indivisibili, non manenti, sed fluenti, est quodammodo actu; secundum quod dicitur, de tempore non habemus nisi nunc. Est quodammodo potentia, quia suum esse non habet propriam, et discretam inceptionem, et desitionem, sicut illa, quae proprie actu sunt. Sed ejus duratio est per hoc, quod semper est aliud, et aliud praesens, non ad invicem distincta, vel discreta, nec proprias inceptiones vel desitiones habentia.

Ex hoc patet, quod quamvis de tempore non habeamus nisi nunc praesens, quod semper est aliud, et aliud, non tamen debet dici quod tempus componitur ex multis nunc: quia ipsa praesentia, per quae fluit tempus, non sunt inter se discreta, nec discontinuata, quia non habent proprias inceptiones, et desitiones, sed sunt continua: ideo tempus est continuum, non discretum, quamvis, ut supra dixi, sub ratione, qua est mensura motus formaliter sit discretum propter rationem prioris, et posterioris, quas includit, inquantum mensura, quae dicit discretionem.

Sed forte quaeres; si de tempore non sit aliquid realiter nisi praesens, non quidem unde praesens, continue durans, et idem perseverans, sed propter aliud, et aliud praesens; ergo cum nullum praesens, inquantum praesens, habeat durationem, quia statim transit et est indivisibile: mensurata autem indivisibilia si essent, nullam faciunt moram, vel durationem: ergo tempus nullam habebit durationem.

Item, cum ista praesentia semper sint alia, et alia (ut tu dicis)et sint indivisibilia, quomodo possunt esse continua, vel quomodo possunt esse actu in continuo, cum secundum quod praedictum est, indivisibile actu positum in continuo tollat continuitatem?

Item, secundum istam positionem de isto nunc praesenti, quod semper est aliud, et aliud, videtur reverti ratio Aristotelis reprobata; quod scilicet idem nunc secundum substantiam est in toto tempore aliud, et aliud secundum esse.

Respondeo. Ad primum dico, quod duratio temporis non accipitur a praesenti, inquantum praesens, cum idem sit transiens indivisibile non permanens: sed accipitur a praesenti, ut transit in rationem praeteriti vel futuri: tota enim mora et duratio temporis consistit in mora, et duratione praeteriti, vel futuri. Quamvis igitur a praesenti nunc indivisibili dicatur major, vel minor duratio (ut jam dixi) secundum quod dicit Aristoteles, quod prius, et posterius in tempore, secundum quod ad ipsum nunc distantia accipitur, et respective dicamus tempus longius, tam ex parte praeteriti, quam futuri, secundum quod magis distat a praesenti nunc; tamen longitudo, vel brevitas temporis, non est in ipso nunc praesenti, sed in eo, quod distat ab eo: sicut signato puncto in linea, illud non est longum, vel breve, sed indivisibile; sed longitudo lineae accipitur secundum majorem, vel minorem distantiam ab illo puncto: et sicut linea cum puncto non est longior, quam sine puncto imaginata, sic praeteritum cum praesenti nunc indivisibili non est longius, quam per se sine nunc praesenti acceptum.

Si dicas, quod nihil est praeteritum, vel futurum, quod non fuerit praesens, sed praesens dum aderat erat indivisibile: ergo praeteritum et futurum sunt indivisibilia, et sic adhuc praeteritum et futurum non faciunt moram.

Respondeo, dico quod praesenti, inquantum praesens, aliquid repugnat, utpote mora, vel duratio, quod non repugnat ei inquantum praeteritum, velfuturum: praesens enim manens praesens durationem habere non potest; nam tunc esset aeternitas, vel aevum, ut dicit Augustinus II. Confess. cap 14. sed praeteritum manens praeteritum vel futurum, durationem habet, nec ei repugnat longum, vel breve, quamvis hoc repugnet praesenti.

Vel potest dici ad primam objectionem, quod tempus habet durationem ab ipso praesenti durante: non quidem quod idem nunc praesens continue duret, nam hoc esset aeternitas, vel aevum; sed durat ipsum praesens per hoc, quod semper est aliud, et aliud.

Quod si dicatur, quod non est dare praesens in toto fluxu temporis quantumcumque aliud, et aliud, quod non sit indivisibile: indivisibilia autem non sunt continua, nec etiam durationem facerent, dato quod consequenter se haberent.

Dico, quod indivisibilia accepta ut actu existentia ab invicem distincta, vel discreta, consequenter se habere non possunt in aliquo continuo: et dato quod sic se haberent, adhuc durationem non facerent. Sed in potentia accepta, nec ab invicem discreta, ubique in continuo signari possunt, nec continuitatem tollunt, sed eam supponunt.

Per hoc patet solutio ad id quod postea quaeritur: quia enim non sunt actu talia praesentia in tempore, quia inter se discreta, et propriam inceptionem, et desitionem habentia; sed sunt quodammodo actu, quodammodo potentia, ideo continuitatem non tollunt.

Patet etiam ex praedictis, quod sit ponere tempus durare per hoc quod ponitur, quod praesens semper durat, quamvis aliud, et aliud, non propter hoc ponitur unum instans in toto tempore, sed ponitur quod ipsum tempus in sua duratione claudit semper aliud, et aliud praesens, quod quidem praesens dum transit, cadit a ratione praesentis, et transit in praeteritum: quod etiamsi inquantum tale sit non ens, per hoc tamen quod continuatur ad praesens nunc, habet quemdam modum debilis entitatis, quae sufficit successioni. Sed si praeteritum imaginetur, ut discretum a praesenti nunc, et non continuatum ad ipsum, omnino est non ens.