Scholium.

Adductis auctoritatibus ex Augustino, prosequitur intentum, ut probet etiam rationibus potentias animae nullatenus ab eadem realiter distingui, idque facit quinque potissimis, desumptis ex ratione ipsius agentis, ex comparatione substantiae in ratione agentis ad suum proprium accidens; ex comparatione substantiae ut sic ad accidens ex parte ipsius rationalis animae, ex parte finis et efficientis, et demum variis experientiis. Doctrinam hanc latissime prosequitur in 2. dist. 16. quaest. unica; et in 4. dist. 44. quaest. 2. g. Nec tamen nego in anima.

Potest etiam hoc rationibus suaderi; et primo rationibus communibus sumptis a ratione agentis. Primo sic; omnis substantia activa prius habet aspectum ad actum eliciendum, quam ad actum recipiendum: quamvis enim substantia creata activa sit passiva, saltem inquantum est subjectum suae actionis, tota substantia activa prius videtur habere aspectum ut actum eliciat, quam quod recipiat: sed substantia creata recipit actionem et aliqua accidentia per suam substantiam, ut ostensum fuit in quaestione de compositione animae. Et patet, quia si per accidens recipit, quaero per quod recipit illud accidens? et est processus in infinitum: vel est dare aliquid, quod per suam substantiam recipiat; ergo si anima est substantia magis activa quam passiva, si ad patiendum se habet per suam substantiam, videtur quod per suam substantiam magis augmentat ad illud, ad quod est principium, id est, ad actum.

Secundo, patet hoc ex comparatione substantiae in ratione agentis ad suum proprium accidens. Sic enim procedit ordo et cursus rerum, inter causam et effectum, quod quandocumque aliquae duae proprietates sequuntur aliquam rem, illud quod generat eam rem, sic eam disponit, ut quantum est de se in potentia actuali sit ad illud accidens, et ex parte materiae et ex parte formae: ex parte materiae disponendo, ut sit necessitas ad illud accidens recipiendum: ex parte formae, ut sit necessitas ad illud accidens de potentia materiae producendum. Unde generans ignem, quia levitas et caliditas consequuntur ignem, simul disponit materiam ad illorum receptionem, et formam ignis generati, ut sit necessitas ad illorum productionem. Ideo ignis ut generatus est, vel secundum quod generatur, de potentia propriae materiae educit illa accidentia; sed quia hoc facit in virtute ignis generantis, dantis ei hanc actualitatem, ideo formarum accidentalium generatio, ut consequitur generatum, attribuitur generanti principali, secundum quod dicitur, quod generans rem, dat ei accidentia per se, et operationem ad illam convenientem, ut generans leve, dat ei motum sursum.

Quod autem talia accidentia generentur a propria forma substantiali, sive a toto composito per formam, patet. Primo, quia, ut dicitur 2. de Anima, text. 5. actus secundus causatur ab actu primo, ut sciens secundum habitunm, ex illo habitu procedit ad actum considerandi, ita est in proposito. Secundo, quia qualitates propriae sunt conservativae formae in materia propria: si autem generatum non haberet unde eas generare posset, tunc generatum in suo gradu perfectum non esset, eo quod illae possunt auferri; ut patet in aqua calida, quae quamdiu calida tendit ad corruptionem per exhalationem factam a calido.

Item, quanto qualitates sunt intimiores, tanto formae similiores, et magis proportionabiles et conservantes: magis autem sunt intimae, si a propria forma generantur, quam si ab exteriori.

Item, videmus quod aqua calida, si tollatur calefactivum, facit se frigidam: nec hoc facit aer, quia major frigiditas est in aqua quam in aere; effectus autem non transcendit formam.

Ex his patet quod substantia est causa accidentis proprii. Quaero per quid? utrum seipsa? et habeo propositum: si per aliud accidens, quod vocas potentiam, quaero per quid est causa illius? quia ex quo est accidens proprium, est causa illius, et est processus in infinitum: vel est dare, quod est causans accidentia propria per suam substantiam. Et ita si ignis posset separari a caliditate, amoto prohibente, statim se faceret calidum, sicut amoto calefactivo, aqua se facit frigidam.

Item ex comparatione substantiae ad accidens, videmus ad sensum, quod ignis calore calefacit, tanquam potentia activa calefaciendi, et non potest dici, quod sit aliud essentia caloris, et potentia calefaciendi; imo idem realiter, solo respectu differentes, alioquin est procedere in infinitum. Quia de illa potentia addita calori, qua calefacit, quaererem eodem modo; ergo erit stare in aliquo necessario, quod per se calefacit et seipso. Si ergo ratio agendi sequitur rationem essendi et accidens, (si forte activum est de se) est idem quod sua potentia, qua agit propriam actionem: forma substantialis maxime activa, qualis est forma rationalis, erit idem quod potentia, qua elicit propriam actionem. Et hoc maxime apparet, si caliditas existeret separata ab omni subjecto, tunc enim calefaceret, sicut albedo disgregat in Sa. cramento Altaris; et tunc maxime apparet, quod seipsa ageret absque alio habito, ei addito.

Item, impossibile est, quod virtute alicujus accidentis principaliter substantia generetur, quia nulla res inquantum talis agit in seipsa nobilius, quia tunc effectus inquantum talis, excederet causam, bene enim potest agere ignobilius, sicut substantia causat accidens. Unde licet compositum de forma substantiali, et accidentali per formam accidentalem disponat ad generationem substantiae, materiam alterando et disponendo immediate, tamen tale compositum generat substantiam virtute suae formae substantialis. Unde Philosophus 2. de Gener. text. 53. contra illos, qui dicunt quod alterans et transmutans est per se causa generationis per qualitates activas, dicit, quod Hi non recte dicunt, quoniam relinquunt principaliorem causam, auferunt enim quod quid est esse et formam. Amplius vero simile aliquid faciunt, ut si quis serrae, et unicuique instrumentorum attribuit causam eorum, quae generantur: necesse enim est serrantc dividi, et incidente coaequari, et in aliis similiter;quocirca se maxime facit et movet ignis, sed quomodo movet, non vident. Super quo dicit Commentator: Cum faciunt agens principium, non nisi in genere instrumenti. Forma enim si fieret ab alio accidenti, esset forma accidentalis: si igitur vere forma substantialis in materia generatur, non immediate ab accidente; ergo potentia activa, qua forma substantialis generat substantiam, est substantia sua.

Item, potentia quae generat propria accidentia, necessario est substantia, ut patet ex secunda ratione, alioquin esset processus in infinitum.

Possunt autem sumi rationes ex parte rationalis animae, primo sic: Certum est, quod unio ad Deum major est, quae possit fieri rei ad suum finem, intimior et unitior, cujus ratio sumitur ex ratione termini. Quanto enim terminus est unitior, tanto ea quae tendunt ad terminum, sunt magis unita. Cum igitur Deus sit summe unus in termino modo infinito; ergo anima secundum illa, per quae ad eum attingit, cujusmodi sunt intellectus et voluntas, erit maxime una; ergo istae rationes maxime sunt unum: sed hoc non esset, si essent res diversae absolutae super substantiam, nec unio animae ad Deum esset omnino intima et una, sed separata et divisa.

Item, vitalitas non inest substantiae animae per potentiam, sed c contrario: nam vivere viventibus est esse, esse hoc habet compositum per substantiam animae. Nunc autem actus, quibus anima Deo conjungitur, debent esse vivacissimi in genere amoris et cognitionis: hoc autem esse non posset, nisi immediate egrediantur ab eo quod est vita, quod est substantia animae, non aliquod absolutum sibi additum, quia tanto actus est vivacior, quanto immediatius a principio vivi procedit.

Item, finis et efficiens sunt correlativa; sicut ergo aliqua procedunt ab aliquo, sic ad ipsum revertuntur, et per tot et aequalia media: sed anima rationis procedit a Deo absque omni medio; ergo revertitur in ipsum absque omni medio, tanquam in finem suum: revertitur autem per intellectum et voluntatem; ergo ista nihil reale absolutum addunt supra substantiam animae.

Nec oportet ex hoc concludere, ergo revertitur sine actu medio, imo contrarium: quia sicut non exit a Deo nisi per actum, quamvis ille actus sit idem quod Deus, sic ex parte sua non revertitur sine actu et operatione, quia non potest esse idem quod ipsa, cum hoc sit proprium solius Dei. Nec actus facit mediationem cum de se alii intimetur; potentia quidem, si esset quid absolutum, faceret.

Item, finis unit sibi aliquo modo, hoc est, adfinem: quaelibet enim res unitur suo fini per operationem; ergo ex parte utriusque formando rationem, quanto operatio ex parte illius qui tendit in finem, est intimior et unitior, tanto unio est intimior. Nulla autem operatio est ista intimior, sicut intelligere et amare, cujus ratio est, quia ista duo genera operationum solum sunt intrinsece in divinis, et idem quod Deus, et communicatae essentiae.

Similiter ex parte finis, si quanto perfectior, tanto intimius unit sibi quae sunt ad finem; ergo Deus qui est finis, per rationem infinitam, modo quodam infinito, quantum creatura secundum illum modum unibilis est, eam intime sibi unit. Ex quo patet quod haec unio excludit ab anima medium, quod excludi potest. Hoc dico propter actum, qui excludi non potest: non ergo est aliquod absolutum medium potentia, a qua est ipse actus.

Item experimur de potentiis, quibus Deo unimur, quod mutuo se capiunt. Item, videmus quod supra se, et supra omnia plene se convertunt.

Item, quod sunt universalissimae, et ad nullum genus entis arctatae. Item, quia in suis actibus : inutuo se expediunt, quia quanto clarius intelligo, tanto ardentius diligo.

Ex his quatuor patet, quod istae potentiae nullo modo possunt differre re absoluta. Quod enim mutuo se capiant, videtur excludere diversitatem, ut patet in personis divinis. Quod etiam una supra aliam totaliter se convertat, videtur dicere intimam unionem. Quod sint universalissimae, videtur in re dicere totalem unitatem, sicut idem re est bonum et verum. Unde si differrent, non essent universalissimae respectu omnis objecti. Quod se expediant, videtur dicere essentiae unitatem; quae sunt colligata, se impediunt, ut patet in aliis descendendo.

Item, sicut patet in Astrologia, illa positio dicitur verior, quae salvat melius apparentia; ergo in Theologia illa positio est verior, quae salvat melius fidem. Sed fide tenemus, quod anima est ad imaginem Dei, quod salvat melius haec positio quam aliqua alia, quia sic lt ponimus in Deo (et verum est) quod essentia et relatio constituunt personam, et persona nihil addit ad essentiam nisi relationem, et quod sola relatione distinguuntur, et quod relationes non sunt idem, ita ponimus in anima, si potentiae solo respectu distinguantur: si autem essent actu absoluta, non esset potentiarum ita una essentia, nec similis modus distinctionis; ergo haec positio est magis salvans veritatem fidei.