QUAESTIONES DISPUTATAE DE RERUM PRINCIPIO SIVE QUAESTIONES UNIVERSALES IN PHILOSOPHIAM
Circa illud, quod primum principium sit finis omnium.
ARTICULUS I. Refertur opinio Avicennae.
ARTICULUS I. Quid sit materia prima?
Quod dicis, quod forma perficiat materias diversorum generum, dico quod non est inconveniens,
ARTICULUS IV. Utrum in omnibus rebus sit una materia?
ARTICULUS I. Variae referuntur sententiae.
ARTICULUS I. Referuntur variae sententiae.
Quomodo instans ad illud, cujus est, comparatur ?
Circa primum (quia de aeterni.
, tate alias disputavimus, ideo est breviter transeundum) videnda est ratio istarum mensurarum aeterni tatis, aevi, et temporis, ut videamus, quomodo instantia istarum mensurarum ad eas comparantur.
Est igitur sciendum, quod haec tria dicunt rationem mensurae; quia secundum Aristotelem 10.
. Metaphys. mensura proprie est id, per quod cognoscitur proprietas rei, seu quantitas, et ut idem dixit, debet esse unigenea mensurato: et ideo secundum diversam rationem quantitatis mensurandae in rebus, diversae mensurae rebus correspondent. Sicut autem apparet quae sit quantitas rei mensurandae, et cognoscitur per quantitatem mensurae, sic quantitas mensurae cognoscitur per quantitatem, et speciem mensurati. Sicut enim scimus rem esse mensuratam, quia tanta est ejus mensura: sic e contrario scimus mensuram esse talis speciei, et talis conditionis, quia scimus mensuratum esse talis conditionis, et talis speciei. Propter quod dicit Aristoteles 4. Physicor. quod cum quaerimus quid est tempus, ab hinc oportet incipere quis est motus; quia per qualitatem, et speciem motus, qualitatem, et modum temporis cognoscimus sicut per quantitatem temporis ipsius motus cognoscimus quantitatem.
Accipiendo autem nomen quantitatis largo modo, triplex accipitur quantitas in rebus; aliquando pro unitate, sive perfectione, et gradu naturae, et essentiae rei: secundum quem modum dicimus, quod illa res est major, quae habet verius et perfectius esse naturae et essentiae, ut Angelus, quam homo; aqua, quam terra: aer, quam aqua; et sic ascendendo per gradus entium: et ista majoritas, vel minoritas talis quantitatis, non solum invenitur in una specie respectu alterius, imo in uno individuo respectu alterius. Propter quod dicitur inter articulos condemnatos, quod error est dicere, quod anima Christi non sit nobilior in naturalibus, quam aliae animae:
vel quod omnes animae sint aequales in naturalibus.
Secundo modo dicitur quantitas rei extensio, quam habet ex numero suarum partium, sive sit continuum, sive discretum; sive continuum permanens, sive successivum: et secundum istum modum accipiendo quantitatem, solum invenitur ratio mensurae in habentibus quantitatem continuam, vel discretam, quibus proprie convenit mensurari. Sic quantitas proprie accipitur pro quantitate continua, vel discreta, et talia variam habent mensuram, sicut habent variam quantitatem. Et isto modo quantitas continua mensurat illa, quae habent quantitatem continuam. Quantitas discreta, ut numerus mensurat illa, quae habent quantitatem discretam, et etiam illa, quae habent quantitatem continuam. Nam distinctio partium facta per imaginationem, vel intellectum, cadit in continuis; ut lignum continuum sex palmorum, etiam mensuratur mensura continua, utpote sua, per quam dicimus quod tanto longius est; et in quantum imaginatur in tot palmos, utpote sex, mensuratur mensura discreta, utpote senaria: et motus diurnus in quantum continuus die mensuratur, ut autem imaginantur ibi divisiones per vigintiquatuor partes, vel vigintiquatuor horas, mensuratur numero vigintiquatuor.
Et quia mensura dicit continuationem nobis notam et certam, per quam habemus notitiam de quantitate rei mensuratae; ideo cum ratio quantitatis sit notior et certior in discretis, quam in continuis; propter rationem et certitudinem majorem quam habet unitas, quae est pars discreta, quam pars continua et divisibilis, quae est pars continua, ideo ratio mensurae principaliter fundatur in quantitate discreta, et ab illa descendit in quantitatem continuam.
Et hoc experimur; quia volentes scire quantitatem certam continuam, vel continui, reducimus eam ad quantitatem discretam, unde mensuramus de ligno quot habet pedes: imo ideo, quod est mensura in continuis, est mensuratum in discretis, si comparetur ad discreta. Unde quantitatem ulnae, quae est mensura continui, reducimus ad palmos, et dicimus, quod ulna habet tot palmos. Propter quod etiam dictum est supra, quod tempus non habet rationem mensurae propriae et perfectae, inquantum mensurat ipsum sub ratione prioris et posterioris, quae dicunt discretionem et numerum: propter quod dixi, quod tempus quoad suum esse formale, est quantitas discreta. Unde dicit Aristoteles quod tempus est numerus motus secundum prius, et posterius.
Et secundum illos, qui dicunt quod tempus et motus sunt idem re et materialiter, tempus est numerus numeratus et non numerus simpliciter. Sicut enim dicimus quod duo canes est numerus numeratus, et duo est numerus numerans, ita et numerus prioris et posterioris in motu, est numerus numerans, quod est tempus: et secundum hoc illud quod est materiale in tempore fundatur in motu secundum prius et posterius: quod autem est in tempore formale, completur in operatione animae numerantis. Propter quod dicit Aristoteles , quod si non esset anima, non esset tempus; et sic habet tempus continuitatem a motu, discontinuitatem ab anima, a qua habet rationem numeri, quam habet ab anima numerante, et distinguente prius et posterius in motu: quia istae rationes prioris et posterioris non sunt in motu, nisi ab anima.
Sic ergo ratio mensurae in continuis reducitur ad discretum, et ratio discreti ad unitatem, quae est certissima et novissima. Quia igitur sic accipiendo quantitatem, illa solum mensurantur, quae habent quantitatem continuam, vel discretam, ideo in eo, in quo est talis quantitas, non invenitur ratio talis mensurae, quod in eo non est quantitas, nisi virtute formae et essentiae, quae est aliqua infinitas, et universalitas.
Tertio modo dicitur quantitas pro duratione essendi: et secundum istum modum invenitur ratio mensurae in omni ente, et talis quantitas est mensura omnis rei habentis esse, sive sit ens creatum, sive increatum. Quia vero omne ens secundum quantitatem, et conditionem suae naturae, habet proprium modum durandi, qui respondet proprio modo essendi ejus, diversificatur ratio talis quantitatis, et per consequens mensurae in omnibus rebus, accipiendo rem communiter ad creatorem et creaturam.
Cum igitur, generaliter loquendo, omnis modus essendi ad istos tres modos possit reduci, ideo quantitas, sive mensura, quae mensurat durationem cujuslibet rei consequentis modos essendi, ad tres modos potest reduci. Et est verum esse, quod non est aliud, quam necesse esse, omnino independens, immutabile in substantia, et sine compositione, nec incipiens, nec desinens, quale non est esse nisi unicum numero, ut alias ostendi, et est esse omnium; et ideo duratio ejus, sive quantitas durationis, quae est mensura sui esse in durando, est quantitas, sive mensura una sola indivisibilis, invariabilis, nec incipiens, nec desinens, nec actu, nec potentia, nec re, nec intellectu, ut sic sit conformis et unigenea mensurato, quod est esse divinum. Et ideo duratio ejus, sive quantitas durationis, quae est mensura sui esse in durando, et vocatur aeternitas, (quae quidem a Deo differt sola ratione, ut divinum esse, nec esse ab actu existendi necessario, aeternum ut durans) vocatur inquam aeternitas in abstracto, sicut entitas, ut est duratio quaedam.
Est autem aliud esse, quod etsi sit immutabile, quia nec contrarium habet, nec componitur ex contrariis, nec alterabile actione agentis creati, ac per hoc sit esse fixum, manens invariatum, ex hoc tamen habet debilitatem, quod sit ab alio ente, ab alio conservatum, et incipere et desinere potest, si ab alio non continuo conservetur. Habet itaque alium modum durandi a primo, et per consequens aliam quantitatem, seu rationem quantitatis, durationis et mensurae: quae quidem mensura conformatur suo mensurato, inquantum est durans immutabilitate et fixione, sicut dicetur dum de aevo disputabitur. Nam talis mensura, est mensura substantiarum separatarum, et vocatur aevum.
Tertium esse est, quod incepit et desinet, non habens fixionem, aut perseverantiam in durando; unde non per hoc dicitur durare, quod idem, et secundum idem permaneat, sed habet suum esse in fluxu, et continua innovatione: et per hoc durat, quasi semper secundum aliud, et aliud sibi succedat, qualis est motus primo et per se, et esse generabilium et corruptibilium, ut subsunt motibus generationis et corruptionis: quorum duratio, sive quantitas, et mensura durationis in essendo propter eorum fluxum, et continuam innovationem et successionem, distinguitur contra aeternitatem et aevum, sicut etiam esse successivum distinguitur contra praedicta duo esse, ut jam patet.
Nec intelligo, quod per hoc aeternitas differat ab aevo et tempore, quia aeternitas nec habet principium, nec finem; aevum habet principium, sed non habet finem: tempus autem habuit principium, et habebit finem. Haec enim differentia est per accidens, non per se, nec essentialis; quia dato quod tempus, et aevum, nec finem, nec principium habuissent, adhuc aeternitas ab aliis differret. aeternitas enim est tota simul, quod tempore non conveniret, dato, quod semper fuisset, et nunquam desineret. aevum etiam habet alium modum durationis (ut alias videbitur) vel saltem potest desinere esse, quod aeternitati non convenit. Si autem habere principium et finem accipiatur non actu, sed potentia, isto modo praedicta differentia aliqualiter valet, quia aeternitas principio et fine caret actu et potentia.
Ex praedictis patet, quod tempus ideo est mensura rerum temporalium, quia dicit quantitatem fluentem in continua successione, sicut esse talium rerum est in continuo fluxu, et successione. Sed aevum est mensura substantiarum separatarum, quia dicit quantitatem, quae incepit et potest desinere, quae non est tota simul: vel forte habet aliquam naturam successionis, scilicet, quale est esse, et modus essendi et durandi illarum substantiarum. aeternitas vero dicitur mensura essendi vivi veri et divini, quae dicit quid simplex immutabile, et invariabile actu et potentia, non habens principium, aut finem, nec actu, nec potentia: sic esse divinum has perfectiones de se habet.
Differt tamen aeternitas a praedictis, quia in tempore et aevo mensura differt a mensurato sicut accidens a subjecto, secundum aliquos, qui ponunt, quod prius et posterius in motu potest intelligi dupliciter, vel in motu, ut pars in toto: et isto modo prius in motu et posterius, non sunt idem, quod tempus, sed sunt partes motus. Eodem modo dicunt de aevo in aeviterno, quantum ad inhaerentiam accidentalem.