Scholium.

Positis argumentis illorum, qui contendunt potentias animae per aliquid absolutum distingui ab anima, et inter se realiter, concludit potentias secundum varios respectus ad operandum, et varias tendentias in objecta distingui duntaxat formaliter: qua ratione melius salvari affirmat rationem imaginis Trinitatis in anima, ejusque tribus potentiis. Idemque docet diffuse in 2. dist. 16. quaest. unica. g. Sed quia via haec, ubi docet potentias has contineri identice et realiter in anima, distingui tamen ab illa, et inter se formaliter ad modum, quo relationes et attributa in divinis inter se, et ab essentia distinguuntur, seu ut bonum et verum passiones entis inter se, et ab illo distinguuntur; aitque has potentias contineri in anima tanquam passiones ejus.

Ad quorum omnium solutionem, et praedictorum declarationem, est sciendum, quod anima determinatur ad diversos actus differentes genere, numero et specie; genere, differunt intelligere et sentire; specie videre et audire; numero, intelligere hoc et intelligere illud et videre hoc et videre illud, maxime si simul non possunt ambo intelligi, vel videri.

Si igitur quaeris, unde determinationem habet anima ad ista? dico, quod sufficienter determinatur ad actus genere, vel specie differentes ab alio, qui eam produxit, qui sibi, inquantum est talis nobilitatis, indidit quod potens sit ad hos actus super aspectus aliarum omnium formarum. Ad actus vero numero differentes determinatur ab objectis numero differentibus, et etiam ab ipso Deo, qui talem vim ei dedit.

Si autem quaeris, per quod anima quae de se est una, nullam varietatem habens formaliter, determinatur ad has potentias? respondeo, dicendum est hic, quod anima dupliciter considerari potest: Uno modo, ut habet aspectum ad corpus quod perficit, et ratione formae substantialis dans ei esse simpliciter: et secundum modum istum uno uniformi modo absque determinatione et distinctione, est in toto corpore, et in omnibus, parte organizata et non organizata, ut perfectio. Et dico quod isto modo est in qualibet parte organizata uniformiter, inquantum pars organica accipitur, ut corpus mixtum et complexionatum, secundum quod substantia animae requirit corpus in tali gradu dispositum.

Et secundum hunc modum eadem et uniformis dispositio est in oculo, et in aure, et in pede, et per consequens anima perficiens ista organa, dans eis esse speciale, ut sunt partes totius, eadem et uniformis, et indistinoto modo est in eis. Si autem organa considerentur, ut perficiuntur per animam inquantum per illa operatur, tunc anima unitur eis, ut artifex instrumento. Et isto modo requiritur in organo alia et alia dispositio: una requiritur in oculo ad recipiendum species colorum, ut sit principium actus videndi, et alia in aure ad recipiendum sonum, et sic de aliis speciebus. Et est ista dispositio organi, ratio determinans animam in ratione potentiae, ut sit alia et alia potentia in specie, secundum quod ista dispositio organi est media proportio sensibilium contrariorum, per quam est susceptivum specierum contrariarum, ut albi et nigri; et hinc est, quod quia plantae non habent talem dispositionem, sine qua non est sensus, ideo non sentiunt, et excellentiae sensibilium corrumpunt istam dispositionem, et per consequens subjectum.

Si igitur anima consideratur, ut forma substantialis dans esse corpori, potentiae non distinguuntur ab ea, nec inter se sunt differentes, sed sunt realiter idem quod substantia animae, quia nec isto modo ratio potentiae in anima invenitur. Ex quo patet, quod secundum hunc modum, non habet corpus, quod est materia animae, quod habeat aliquas partes organicas, aliquas non organicas, sicut nec anima,

quod ejus aliqua potentia sit organica, et alia non. Ex quo etiam patet, quod accipiendo potentiam visivam, ut est res absoluta, potentia visiva est in pede et in manu, cum sit idem quod substantia animae.

Quaerenda est igitur ratio distinctionis potentiarum in anima per alium modum. Circa quod est sciendum, quod cum prima distinctio potentiarum animae sit per organicas et non organicas, non potest dici, quod ipsa organizatio sit ratio determinans potentias universaliter in anima, alioquin intellectiva non esset. potentia, cum non utatur organo corporis formaliter et substantialiter, secundum quod sortitur unitatem et uniformitatem, quia respicit corpus, et omnes ejus partes secundum eamdem dispositionem, ut dixi.

Praeter hoc dico, quod anima est principium operandi, et secundum hoc habet quamdam pluralitatem et distinctionem, quia respicit objecta secundum variam distinctamque rationem objecti. Respectus etiam ad operandum, qui non est in substantia animae, ut est perfectio corporis essentialiter, ut visum est, sed solum sub ratione, qua potest operari, constituit in anima, universaliter loquendo, rationem potentiae: et per illam generalem rationem dicitur anima potens, ut sic ratio potentiae in universali constituatur ex substantia animae ut ex materia, et ex respectu ad operandum ut ex forma. Sicut autem respectus ad operandum universaliter sumptus constituit in universali rationem potentiae, sic talis, vel talis respectus cum ipsa anima constituit talem vel talem potentiam. Respectus autem animae ad operationes suas sumuntur, et sunt varii necessario secundum rationes formales varias objectorum.

Cum igitur quaedam sint objecta, quae de ratione sua non sunt arctata, nec determinata, nec materialia, nec immaterialia, sed indifferenter se habentia, oportet necessario quod in anima, cujus cognitio se extendit ad omnia, sit universalis respectus ad cognoscendum tale objectum: ac per hoc ille respectus, vel anima secundum quod habet aspectum ad illud objectum cognoscendum, non est arctata, nec organo unita, nec potentia totaliter limitata, imo quodammodo illimitata, et talis respectus causat potentiam intellectivam, ut dixi supra. Cujus distinctio a voluntate apparet ex modo tendendi in objectum, cognitione vel affectione.

Cum etiam sint talia objecta, quae de ratione sua sunt arctata et limitata, quia sunt quaedam portiones entis, sicut est omne sensibile, necesse est, quod in anima sit respectus limitatus, per quem anima possit circa hujusmodi objecta operari. Determinatio autem, et limitatio hujus respectus non potest in anima esse ex parte sua, quia tunc tota anima simul limitata et illimitata esset, quia ex parte intellectus illimitata quodammodo, cum aspectus intellectualis sit ad infinitum. Habet ergo anima hujusmodi determinationem a corpore, non ut est perfectibile, vel ipsum, vel partes suae per substantiam animae, sed ut est medium et instrumentum operandi. Unde sicut dicebam, quod substantia animae cum respectu ad operandum constituit potentiam universaliter, sic substantia animae cum respectu determinato per corpus ad operandum, constituit potentiam sensitivam universaliter dictam seu sumptam.

Ex quo apparet, quod impossibilis est sermo, quia dicit animam separatam sentire. Apparet etiam quod potentiae sensitivae sub ratione completa, qua sunt principium operandi, non remanent in anima separata, sed incomplete et in radice. Sicut autem respectus determinatus per corpus, constituit potentiam sensitivam in generali, sic respectus determinatus per tale vel tale organum, constituit diversas rationes potentiarum sensitivarum, secundum quod organum est diversum, ut est media proportio sensibilium: et mediae proportiones sunt variae, secundum varietatem objectorum. Est igitur idem materiale in constitutione omnium potentiarum, scilicet anima: sed quia respectus est forma constituens rationem potentiae, sicut unus respectus non est alius, sic una potentia non est alia.

Hanc sententiam videtur sentire Augustinus in sermone de imagine *, ut patet in auctoritate superius allegata in ista quaestione. Haec positio, ut patet, salvat completius rationem imaginis in anima, cum det ei unam essentiam per relationes solum potentiarum distinctam quam illa, quae dicit quod sunt accidentia.

ARTIG. III. SECT. III.

Respondetur argumentis in contrarium adductis.

Ex his jam apparet solutio omnium praedictorum contra istam positionem. Ad primum dicendum, quod ex substantia animae nude accepta, non habent potentiae distinctionem, sed per aliquod additum non absolutum, sed per respectus ad operationes modo praedicto.

Ad secundum, patet per idem; quia anima non determinatur ad illos actus per aliquod absolutum, sed per respectivum. Si quaeras utrum ille respectus sit aliud, vel idem quod ipsa anima, vel nihil? dico quod est idem, et aliud cum anima, sicut relatio cum suo fundamento.

Ad tertium, quod motus aliquis corporalis, vel spiritualis, requirat aliquod accidens in subjecto, ut dealbatio nigredinem, hoc non contingit, nisi quia est a contrario, vel a privativo in contrarium, ut dealbatio nigredinem, motus localis quietem, sed non supponit accidens, quod est potentia, et ita in actu intelligendi supponitur non intelligere, sive quiescere intellectu.

Ad quartum, quod ratio potentiae constituitur ex substantia animae, et respectu ad operandum, unde respectus ille est formalis in constitutione, qui quidem respectus determinat substantiam ad operandum, tamen elicitivum actus est substantia non de se, sed ut existens sub ratione respectus. Et illud expresse patet in personis divinis, quae per relationes constituuntur, ut communiter tenetur, et tamen relationes non sunt per se principium operandi, vel terminus, sed ipsa producta, seu supposita; etiam potentia constituta relatione, est principium operandi, non ipse respectus.

Ad quintum dico, quod falsum est, quinimo diversi respectus reales sumuntur in eadem realitate, sed non respectu unius, sed diversorum, ut supra eamdem numero albedinem, similitudo et dissimilitudo, qui sunt diversi respectus reales, quorum realitas etsi sit a subjecto, diversitas tamen est ex ordine a l diversa, sic est in proposito.

Ad sextum, quod si organa hominis accipiantur, ut perficiuntur in esse primo a substantia animae, sic non differunt inter se, sicut nec anima in informando, sed uno et eodem aspectu respicit ea, sub uno et eodem gradu complexionis et commixtionis, ut paulo antea visum est. Si autem accipiantur, ut perficiuntur ab anima, tanquam instrumentum conjunctum a motore, ut sunt media operandi, secundum quem modum proprie dicuntur organa, sic inter se differunt, ut sint mediae proportiones sensibilium. Et isto modo bene concludis, quod oportet quod anima sit diversa, ut perficit ea; perficit enim ea isto modo in ratione potentiae, quae ratio est diversa in diversis organis, et sufficit quod sit ibi diversitas relativa.

Ad septimum, dicendum quod ad reductionem inferioris ad superius, et imperfecti ad perfectum, necessaria sunt media, ut arguitur, sed non per media in causando, ut scilicet, illa media sint causa inferiorum, quae reducuntur per ea, sed solum sunt media naturae, secundum quod dicit Commentator * de Causis, quod Deus creavit animam mediante Intelligentia, quia scilicet Intelligentia tenet medium gradum inter animam et Deum; sic accidens fluens reducitur ad substantiam mediante accidente permanente, non causaliter, quia substantia immediate est causa alicujus actus.

Ad octavum dicendum, quod ubi extrema realiter sunt accepta, bene concluditur quod medium est magis unum, et idem cum quolibet, quam illa inter se, sicut caliditas est medium inter ignem et calefactionem, et magis idem cum igne. Ubi autem non sumuntur realiter, sed idem secundum diversas acceptiones, tenet rationem extremorum, sicut est in proposito de substantia animae et potentia, illud est falsum, quia medium in tali acceptione est res altera ab altero extremo; extremum autem non nisi secundum rationem. Et hoc patet manifeste dum potentia se intelligit, ibi enim non potest negari realis identitas extremorum, et tamen medium quod est actus intelligendi, realiter differt a potentia.

Ad nonum respondetur quod secundum Anselmum*, qui dicit,

quod voluntas est instrumentum se ipsum movens, idem est agens et patiens, sed non secundum idem: ita in proposito, actus intelligendi subjective est in substantia animae, et sic anima inquantum substantia est patiens, est vero agens, ut est potentia.

Ad decimum, jam est dictum, quod distinctio per organum et non organum, vel alio modo, non potest accipi per substantiam animae praecise, sed ut est habens respectum ad diversas operationes.

ARTIC. III. SECT. IV.

Respondetur ad argumenta posita in principio hujus articuli, quae probant potentias animae esse accidentia ab anima absolute distincta.

Ex praedictis patet quartum, scilicet solutio relationum alterius positionis. Cum enim dicitur, quod solus Deus est agens per essentiam secundum Avicennam, dico quod aequivocatur agere per essentiam, quia secundum quod convenit Deo, est idem quod sua essentia, fit enim causa totalis absque aliquo adminiculo actionis, quia Deus nec materia, nec approximatione, nec aliquo (breviter) eget in actione sua: et isto modo non convenit creaturae, quia tunc posset agere de nihilo. Alio modo dicitur aliquid agere per essentiam suam, quia realiter essentia est illud, quo actus elicitur, absque aliquo alio superaddito. Sed sic agens indiget adhuc materia, vel approximatione sui ad materiam, et ultra indiget actu, qui ab eo differt. Nec isto modo agere per essentiam ponit potentiam, quae sit reale medium inter actionem et substantiam, nec ponit quod creatura agat per essentiam, sicut Deus.

Ad simile de igne dico, quod verum est, quod ignis agit aliquam actionem per se, ut generat formam substantialem in materia; agit autem aliquam actionem, ut calefactionem, per aliquod accidens medium, scilicet per caliditatem. Ita dico, quod anima proprias actiones agit per se, et aliquas per accidens medium sicut sunt operationes, quae eliciuntur per habitus, ut supernaturales, vel opera meritoria.

Ad rationem, quod non est inconveniens, idem secundum diversas rationes et comparationes esse in diversis Praedicamentis, eo quod rationes praedicamentales non semper sumuntur, vel distinguuntur per res absolutas, ut pater, id quod est pater in genere Substantiae, sed in quantum pater in genere Relationis. Sic anima inquantum anima est genere Substantiae, inquantum potentia est in genere Relationis.

Quod dicitur, quod potentia est in genere Qualitatis, dico, quod ibi accipitur potentia pro faciente et aptitudine, secundum quod aliquis dicitur cursor vel pugillator, et illae aptitudines sunt in genere Qualitatis, vel potentia per illas.

Ad aliud, quod potentia et actus dividunt omne genus, dico, quod aequivocatur potentia. Verum est enim, quod potentia et actus dividunt quodlibet genus entis, et etiam quamlibet speciem, et tunc totum ens creatum. Unde prima divisio entis creati est, quod est vel ens actu, vel potentia: sic de substantia et omni re, quia nullo modo alio cadit aliquid sub ens. Sed in tali divisione non accipitur potentia pro potentia agente vel actum eliciente, sed pro potentia, quae actione agentis fit ipsum ens actu, sed hic solum quaerimus de prima potentia.

Ad aliud: Anima per suam substantiam est actus et principium operandi, etc. patet quod ratio destruit se ipsam, quia sicut dicis, quod anima semper operabitur actu, si per suam substantiam est principium operandi, ita, cum semper habeat actu suam potentiam, sicut et suam substantiam, semper operabitur actu, et sic incurris quod credis vitare.

Est autem dicendum ad rationem, quod sicut anima non dat vitam corpori per suam substantiam, nisi praesenti et disposito, ita per suam potentiam non dat actum, nisi praesentibus his, quae sunt necessaria ad operationem, ad quam, utpote ad intelligere, non solum requiritur potentia, sed etiam objectum, species, conversio, impedimenti amotio, et similia. Tandem quarto loco solvendae sunt rationes contra positionem facientes.