Scholium.

Circa primam partem hujus praesuppositi, scilicet, quod primus et proprius effectus Dei est dare esse, videtur Scotus mutasse sententiam in i. distinct. 1. quaest. 1. g. Sed istae rationes, et in Reportatis ibidem, ubi late impugnat has duas propositiones, videlicet, esse simpliciter est a Deo, et esse simpliciter terminat creationem, quas Sanctus Thomas 1. part, quaest. 45. art. 5. adduxerat, ut probaret solius divinae virtutis es e creare: sed conciliari facile potest, ut ibi dicatur Scotus agere duntaxat de esse compositi, quod producitur a creatura in generatione, ut ibidem probat ex Philosopho: id autem fit a generante, praecedente motu et transmutatione,

quod hoc loco etiam ipse admittit: illud vero esse primum et simpliciter, quod soli Deo tribuit, producitur nullo praecedente motu aui transmutatione, nulloque praeexistente subjecto; vel sentit esse ut sic secundum totam suam latitudinem correspondere secundum adaequationem soli Deo, esse vero limitatum causis particularibus.

Primum patet; quia nihil posset Deus transmutare, cui primo non dedisset esse, vel ei ex quo factum est illud, ut si Deus modo crearet aquam, et ex aqua faceret aerem, et illum aerem transmutaret, cum transmutatio praesupponat substantiam, nullo modo posset istum aerem transmutare, nisi primo sibi dedisset esse, vel ipsum immediate creando, vel creando ipsum mediante aqua, vel aliquo alio, ex quo productus est aer. Agens autem creatum e contrario, quia nulli dat esse, nisi primo dando motum, ita quod primus actus, et proprius creaturae est motus vel transmutatio, esse vero secundus effectus. Ratio autem est istorum, quia unumquodque agit secundum modum suae actualitatis: actio enim reducitur ad actum et formam, sicut pati ad passionem; omne ergo agens, quod in sua actualitate habet admixtam passionem, quale est omne creatum, (ut superius est ostensum) ejus effectus necessario est actus potentiae admixtus: actus autem admixtus potentiae est motus et transmutatio per se; transmutatio enim sive motus, est actus imperfectus, et actus entis in potentia, ut patet 3. Physic text. 16. ergo cujuslibet entis creati, in quo est necessario admixtio actus et potentiae, ejus proprius et primus effectus est transmutatio et motus, non autem esse inquantum tale, quod esse de se non dicit aliquam potentialitatem. Si autem in esse inveniatur imperfectio vel potentialitas, hoc non est ratione sui inquantum tale, sed ratione ejus in quo recipitur, quia non est esse simpliciter, sed receptum et contractum; igitur esse inquantum tale, solius Dei est effectus, quia in eo non est admixtio essentiae et potentiae, cum sit actus primus, et purus, ut ostensum fuit in alia . quaestione. Quod esse sit effectus proprius Dei, asserunt Sancti et Philosophi. Dicit enim Dionysius, c. 1. de divin. Nomin. quod maxime effectus Dei est esse. Hoc idem Commentator super 2. Metaphysicae, texi. com. 4. Vult etiam Commentator quod sit unum per se ens, a quo omnia habeant esse; illud ergo quod non est per se ens, sed participat esse (quale est omne creatum (non potest esse immediata causa; ergo est ejus causatio mediante motu et transmutatione.

Ex his concludo, quod sicut omne creatum habet tanquam primum effectum, vel transmutationem, vel motum, cum ista necessario praesupponant subjectum, sequitur quod omne agens creatum semper etiam agit ex aliquo: ens autem secundum esse, nihil praesupponit, quia non praesupponit aliud ens; quia si illud praesupponeretur, jam non totum ens esset effectus causae primae, et esset de illo per transmutationem;

ergo agens, cujus est ens inquantum ens, nihil praesupponit.

Ad horum majorem evidentiam est sciendum, quod cum (ut ostensum est) proprius effectus causarum secundo agentium, sit fieri, fieri autem est in aliquo, illud autem in quo est fieri, non fit, sequitur quod illud, in quo est fieri, secundum quod hujusmodi, non potest esse effectus agentis creati, cum nulla causa praesupponat effectum suum, ista autem necessario praesupponit illud, in quo est fieri.

Item, si illud in quo est fieri, secundum quod hujusmodi, esset effectus secundorum agentium, necessario secundaria agentia agerent, nullo praesupposito.

Ex his omnibus patet quod agens creatum agit, aliquo praesupposito. Cujus ratio est, quia ipsum fieri quod est effectus primus, necessario est in aliquo; effectus autem causae primae (ut ostensum est) est esse, vel ens est; igitur cum illud, quod praesupponitur, sit extra rationem illius quod educitur, inquantum tale, (materia enim inquantum talis, non est compositum) sequitur quod si Deus (cujus effectus est ens) aliud praesupponit, quod illud est extra rationem entis: nihil autem est extra rationem entis, nisi nihil, ideo sequitur, quod praesupponit nihil in sua actione: cum igitur transmutatio necessario fiat in aliquo, patet quod Deus non necessario agat per transmutationem, ex quo conclusum est secundum Commentatorem, quod potest agere de nihilo.

Supposito igitur quod non agat per transmutationem, ostendo triplici via, quod potest agere de nihilo. Prima via sumitur ex parte agentis; secunda ex parte producti; tertia ex parte modi productionis.

De primo sic: Primo accipiendo agens primum per comparationem ad alia agentia secundaria; tria sunt agentia per ordinem se habentia, ars, natura, et Deus: et actio unius praesupponit effectum alterius; ars praesupponit materiam et formam, sive compositum: quod patet, quia, ut dicit Commentator super 2. Physic. text. . 13. et habetur etiam circa principium 2. de Anima, text. 8. omnes formae artificiales sunt accidentia, accidentia praesupponunt materiam et formam, 1. Physicorum text. 80. Subjecta materia cum forma, causa est eorum, quae fiunt; natura vero cum producat tam formam substantialem quam accidentalem, et resolvat usque ad materiam, solum praesupponit materiam naturalem, qualis est illa, quae est subjectum generationis, quam credo esse materiam corporalem. Ratio autem hujus suppositionis est, quia agit per transmutationem, quae necessario praesupponit materiam. Si enim (ut dicit Commentator super 12. Met. 9. com. et inde, ) sine transmutatione ageret, materiam non praesupponeret: sed Deus (ut ostendi) agit sine transmutatione: ergo agere potest de nihilo.

Sumendo autem primum agens per se sine comparatione ad alia, sumitur etiam multiplex ratio ex actualitate, totalitate, perfectibilitate, primitate, unitate. Ex primo sic: quanto aliquid plus habet de actualitate, plus habet de ratione activi, quia res agit secundum quod est in actu: sed Deus habet infinitam actualitatem; ergo habet rationem agendi infinitam: sed si aliquid esset quod ab ipso non esset, ratio agendi non esset infinita in eo, et si ei necessario aliquid praesupponeret, quidquid illud esset non esset actualitatis infinitae. Sicut actualitas naturae, quia aliquid praesupponit, quamvis non quantum ars, propter hoc ejus actualitas non est infinita; ergo oportet dicere quod Deus in sua actione nihil praesupponit.

Ex totalitate: totalitas Dei est totalitas purae actualitatis: omne autem aliud ab eo habet admixtum de possibilitate, et propter hoc nulla creatura potest super totalitatem alterius, imo praesupponit aliquid potentiale in sua actione; igitur si sua totalitas est purus actus, potest totum quod est in re producere, ubi autem aliquid praesupponitur, non totum producitur.

Ex perfectibilitate sic: sicut divinum esse se habet ad diversa genera possibilium, sic ejus potentia ad diversa genera productibilium: sicut ergo suum esse continet omnes modos essendi, qui sunt, vel excogitari possunt, sic ab ejus potentia procedunt omnia, quae sunt, vel esse possunt; nullum ergo genus entis suam evadit causalitatem, sicut nec evadit quin suam participet entitatem.

Ex primitate sic; si Deus primus est simpliciter, nihil eum modo aliquo antecedit, sed ipse on lia secundum rationem suae primitatis antecedit: nunc autem sua primitas non est in genere, sed est omnimoda primitas; ergo secundum omnem modum prioritatis, omnia quae sunt, vel esse possunt, antecedit: sed si aliquid esset, quod ab ipso productum non esset, non de necessitate omnia secundum modum omnem praecederet, nam illud coaeternum sibi esset; ergo necesse est, ut omnia sint ab ipso.

Ex unitate: si aliquid invenitur in aliquo per participationem, necesse est quod causetur in ipso, ab eo cui essentialiter convenit, sicut dicitur in principio 2. Metaphys. text. 4. Omnia simt calida partitillatione primi calidi, et omnia vera participatione primi veri. Nunc autem impossibile est esse, vel intelligi, nisi unum necesse formaliter, quod per se est ens et esse, sicut visum est in quaestione de unitate principii; ergo omnia alia a Deo habent suum esse participatum: ergo omnia, quae esse quocumque modo participant, ipsum a Deo habent: sed hoc non esset, si nihil de nihilo faceret. , Circa secundam viam, ex parte scilicet rei productae, hoc idem ostenditur secundum Augustinum lib. 83. qq. quaest. 46. dicentem: Restat ut omnia sint ratione condita, nec eadem ratione homo, qua equus. Unde ex parte Dei producentis, est dare rationem, qua non solum fiat homo, vel animal, sed secundum quam fiat hic homo, et ille homo: non autem est sic in arte, vel natura. In arte non, quia quamvis aliqua sit ratio in mente artificis, secundum quam facit hoc scamnum, et illud, imo et eadem: sed quod scamnum hoc sit aliud ab illo, hoc non habet a forma, quae est in mente artificis, sed a materia, quia hoc scamnum differt ab illo, quia haec materia differt ab illa. Dato igitur quod artifex faceret scamnum sine materia, faceret scamnum in universali, non in particulari, quod est impossibile facere. Similiter est in natura: habet enim ignis quod generet ignem, sed non habet quod generet hunc ignem: si enim ignis ex parte sua posset generare hunc ignem, hoc esset altero duorum modorum; vel ignis generans communicaret sibi suum esse individuum: vel quia ignis generans in se haberet aliam, et aliam rationem, unde hunc ignem faceret. Quodlibet autem istorum de se patet esse falsum ad sensum: ergo ignis generatus, est ignis, et hic ignis: sed quod sit ignis, hoc habet a generante: quod sit hic ignis, a materia habet; ergo si ignis generaret ignem absque materia, generaret ignem in universali, non hunc ignem, quod est impossibile.