Scholium.

Relatis duabus extremis opinionibus, mediam Doctor amplectitur, dicens tempus secundum suum esse materiale esse in rebus extra animam; secundum rationem vero formalem, prout ex partibus secundum prius, et posterius, vel ex praeterito, praesenti, et futuro conflatur unum totum per intellectum, illas conjungentem, asserit solum in anima inveniri. Similiter videtur sentire lib. 5. Metaph. quaest. 8. num. 2. atque in sequenti articulo omnia haec clarius expendit.

Alii dicunt magis realiter, ut credo, quod tempus cum sit idem re, quod motus, differens formali ratione (per quam rationem vocatur vere tempus) secundum suum esse materiale est in rebus extra: secundum suam vero rationem formalem est ab anima, et est in ea.

Hujus opinionis videtur fuisse Commentator, cum dicit super caput de Tempore, quod tempus est de numero entium, quorum actus completur per animam. Et ista est doctrina Aristotelis, cap. de Tempore: ubi text. comm. 130. vult, quod tempus inest omnibus rebus per motum in terra, in mari, et in caelo, cum sit passio, et mensura motus, nec possint ab invicem separari. Motus autem est aliquid reale praeter actionem, et conceptum animae. Quod autem aliquem modum essendi habeat ab anima immediate, concedit, arguens quod tempus est numerus; ergo numerans: hoc autem est anima; ergo, etc.

Ad videndum igitur quomodo tempus habet esse reale sine anima, et ejus esse formale ab anima,

a motu, cujus est passio, est incipiendum, quia motus est nobis notior, et a notioribus est via nobis innata ad veritatis inquisitionem. Et hanc materiam exprimit Aris toteles 4. Physicor. cap. de Tempore, text, com 95. dicens, quod cum quaeritur quid sit tempus, incipiendum est ab hinc, quid sit motus ?

Est igitur advertendum, quod haec tria, scilicet, tempus, motus, forma introducta per motum, videntur dicere eamdem rem absolutam; sed differentes dicunt rationes, a quibus rationibus eadem res sortitur haec tria nomina. Forma enim per motum introducta, aut albedo, potest dupliciter considerari. Uno modo, ut habet esse quasi quiescens, et permanens, et est in facto esse, et ut respicit subjectum per modum informantis, denominantis, et dantis quoddam esse perfectum: et isto modo nominatur nomine formae, ut albedo, vel quantitas. Alio modo considerari potest, ut est in continuo fieri, non dicens rem quiescentem, nec permanentem, et ut habet respectum non solum ad subjectum, ut ad mobile, sed etiam ad agens, respectu cujus dicitur actio et motus: et isto modo illud idem, quod est forma, ut est quiescens, dicitur realiter motus, ut est in fieri

Ratio igitur istorum est diversa: quia forma dicit essentiam suam per modum cujusdam absoluti inhaerentis, et quiescentis; motus autem dicit essentiam suam per modum respectivi continue fluentis, non quiescentis.

Et si dicas, quod tunc eadem res fluit, et quiescit: manet, et praeterit: et est, et non est, quod est impossibile. Respondeo, quod res eadem simul non fluit, et quiescit: sed res eadem, quae dum fit, fluit; dum facta est, quiescit, et manet: et sicut idem sunt re, quod fit, et quod factum est, sic idem sunt re, forma per motum introducta et motus. Motus ergo, quo forma introducitur, non est aliud, quam successio, et continuitas formae, introductio, et eductio, et continuum fieri ipsius formae. Et eadem res ab ipso actu informandi, et inhaerendi, et perficiendi, dicitur forma: ab actu vero, qui est fluxus, et fieri dicitur motus.

Ex quo patet, quod si Deus introduceret formam aliquam, quae per motum nata est acquiri, tunc non esset ibi ratio motus, sed bene esset ibi res motus, id est, res super quam nata est fundari ratio motus. Sed tali introductione subita mutatio, et forma esset idem secundum rem, differens sola ratione, sicut quando forma per motum introducitur, est idem re, differens ratione, forma et motus. Quod autem sit verum, hoc potest suaderi sic: quia si fieri formae, per quod, ut dixi, inest ei ratio motus, addat aliquam rem super ipsam formam, tunc ab agente non fit per se, et immediate forma, sed potius fit illa res, quam addit, ut dicis, ipsum fieri super ipsam formam: et tunc a caliditate non fit principaliter calor, sed aliud, quod non est calor, quod est falsum, quia agens principaliter producit, per quos assimilat sibi passum. Tunc etiam ipsum fieri non est aliud, quam novus exitus in esse illius rei,

per quam ipsum fieri addit super formam: et tunc cum fieri unius rei non sit per se fieri alterius rei differentis, sequitur quod per tale fieri non sit forma per se: et dico per se, quia unum fieri bene potest ad duas res terminari, quamvis non per se, ut ad rem, et suam qualitatem.

Item, si fieri albedinis dicat aliquam rem super albedinem; quaero utrum illa alia res ab albedine, fiat? si non, ergo est quid ingenerabile. Nec est dare quod sit idem. Et etiam alterius geneius, quam ipsum fieri, quia fieri est motus: motus autem fit non per alium motum, vel per aliud fieri, quia tunc esset processus in infinitum. Si autem res illa, quam addit fieri albedinis super albedinem, fiat; quaero, utrum suum fieri sit idem re secum? si sic; ergo et fieri albedinis eadem ratione: si non, est processus in infinitum.

Item, si fieri albedinis, addit rem aliquam ad albedinem, illa res est aliqua forma: ergo una forma est fieri alterius, quod est extra ipsam: et sic oportet dicere quod fieri illius formae, est quaedam essentia formalis, et diversa re ab essentia formae.

Item, si forma aliqua fieret a Deo in instanti, forma et suum fieri non differrent re, sicut nec creatura, quae creatur, et creatio pura: sed sicut in factione instantanea forma accipit simul totum suum esse per fieri instantaneum, sic in factione, quae est motus, forma accipit suum esse successive per motum: ergo sicut fieri instantaneum non addit ad formam simul acceptum, sic nec motus addit rem ad formam successive sumptam, maxime cum idem sit, formam accipere essentiam, et essentialia sua. Item, motus de ratione sua includit infinitos terminos in potentia, quia in quolibet fieri sunt infinita facta esse in potentia: terminus autem motus est ipsa res formae, quae per motum educitur; ergo omnis forma per motum educta de ratione suae essentiae secundum sui esse habet infinitas partes in potentia. Tunc quaero, quomodo se habent ad invicem illae infinitae partes? aut enim de ratione suae essentiae habent hoc, quod ad invicem continuentur, aut non; si non continuantur, sed quaelibet stat in se ab alia discreta, tunc sunt infinita actu, non solum potentia. Tunc etiam quaeram, quomodo illae partes actu infinitae constituant unam formam? hoc enim est impossibile: quia sicut in partibus motus est ordo, ut una naturaliter praecedat aliam, sic etiam in partibus formae per motum eductae. In talibus autem sic est, quod cum infinita non possint pertransiri, nunquam ultima pars formae generatae potuit generari: non ergo sunt partes ab invicem discretae, sed continuae infinitae potentia, non actu, habentes intra se naturalem ordinem prioris, et posterioris; sed motus est id, quod includit infinitas partes potentia, non actu, habentes naturalem ordinem cum successione: ergo res motus, et res formae idem sunt: non enim in aliquo invenitur differentia, nisi quod partes motus dicunt rem in fieri, partes vero formae dicunt eamdem ut factam: eadem autem res est, quae aliquando fit, et postea facta est.

Sed forte instabis, quod partes motus non sunt simul; quia adveniente posteriori, prima corrumpitur, sed partes formae simul sunt. Respondeo, sicut dixi, solvendo illam aliam instantiam, quod idem re, et quiescit, et fluit: sed dico quod res motus manet, nec adveniente secunda parte, prima perit, sed manet. Sed cum ratio motus fundetur in illis partibus, non ut sunt, sed ut fluunt, et fiunt, et cum fit secunda pars, non fit prima, imo periit suum fieri, non autem periit ipsa: ideo quod partes motus tales sunt, quod adveniente secunda, pereat prima, hoc non ut sunt res, sed habent ut subsunt rei formali motus, per quam secundum rationem formalem differt motus a forma. Hinc est, quod quamvis realiter motus non sit aliud re, quam acquisitio partis post partem ejus, quod per motum acquiritur, non tamen pars motus inquantum motus est idem, quod pars illius, quod acquiritur, inquantum acquiritur: quia partes rei acquisitae, et partes motus accipiuntur secundum rationes formales proprias, secundum quas, quod convenit uni, non convenit alteri: imo per differentiam rationum formaliter opposito modo se habent, et opposita dicuntur de illis, ut jam appareat fere solutio omnium argumentorum, quibus probatur, quod motuset forma per motum introducta non sunt idem. Hoc enim concludunt quod non sunt idem, nec eis conveniunt eadem, sed opposita secundum rationes suas formales, quae sunt oppositae: sicut fieri et factum esse: fluens et manens: habere partes simul, et non habere partes simul. Ex quo etiam adverte, quod ipsa forma per motum introducta, ut albedo, inquantum est res quaedam denudata a ratione propria formali, quae est factum esse, quiescere, partes simul habere, et talia, quae opponuntur motui; talis dico res formae, a talibus tamen rationibus propriis denudata, quae opponuntur rationi formali motus, est materialiter in constitutione motus, ut sic motus componatur ex ipsa re formae, ut est ab illis rationibus propriis denudata sicut ex materia, et ex propria ratione formali, et continua successione partium, quasi ex forma.

Patet ergo ex praedicta ratione, quod partes formae, quae sunt infinitae potentia, non sunt aliud re absoluta, quam partes motus. Verius exemplum potest dari in motu locali: motus enim localis non videtur esse aliud, quam continua successio mobilis per loca, sibi secundum ordinem successiva. Unde si omnia loca, per quae mobile transiit continue, possent remanere, ut in omnibus simul coexisteret ipsum mobile, sicut existens in ultimo ad quod motus terminatur, tunc motus localis non esset aliud secundum rem ab illis locis, in quibus mobile simul coexisteret: et non differret ab eis secundum rationem, quia motus diceret eorum continuam, et successivam acquisitionem, loca autem ipsa dicerent quid continuum ipsius mobilis. A simili in proposito, motus alterationis, qui est acquisitio partis post partem formae acquisitae, non differt re, sed sola ratione ab ipso motu alterationis.

Item, terminus intrinsecus cujuslibet rei non videtur addere aliquam rem absolutam supra id, cujus est terminus, quia tunc essent res distinctae, et Deus posset unum ab altero separare: unde punctum a linea separari non potest, ut est terminus lineae, ut instans a tempore, ut etiam terminus ejus, vel principium, alioquin esset linea infinita, et tempus infinitum. Cum ergo forma per motum introducta, sit terminus intrinse-6us motus; ergo non dicit hic rem aliquam diversam a motu: alioquin si diceret res diversas, Deus posset facere motum alterationis, absque hoc quod aliqua qualitas generaretur.

Item, si forma non est idem rc cum motu, potest quaeri, unde est ratio, quod necessario introducta forma sequitur ad motum inseparabiliter? et unde est, si differunt, quod motor non possit facere formam absque intrinseco motu ? et non potest alia causa reddi, nisi quod idem sunt.

Item, si motus dicit aliam rem cum sit accidens mobilis, et in eo sit tanquam in subjecto; quaero ex quo fit? non ex nihilo, quia est unum accidens naturale: si ex aliquo, videtur quod est in subjecto, et sic quod post actionem, et influxum agentis adhuc debeat remanere, quia formae naturales de potentia materiae eductae manent cessante influxu agentis. Nec est instantia de lumine, quia est res intentionalis; non sic autem motus, nec etiam lumen de potentia medii educitur.

Secundum istum modum potest dici, quod motus ut est res, cum sit eadem res cum forma educta, de potentia materiae educitur, sed inquantum motus, hoc est secundum rationem, quam addit supra formam, cum illa ratio sit continuus fluxus; quae quidem ratio continuationis res alia non est a re continua, nec habet rationem seminalem unde educatur, sed hoc habet a continuo influxu agentis, et obedientia mobilis.

Ex his patet motum, et formam per motum eductam esse idem re absoluta, non autem secundum rationem. Et quia modi praedicandi variantur secundum varietatem rationum, maxime realium, non solum secundum diversitatem rerum, ideo, ut supradictum est, aliqua dicuntur de forma, quae non dicuntur de motu, et e contrario: imo aliquando dicuntur opposita de eadem re secundum rationes reales oppositas, quae fundantur in eadem re absoluta.

Ex his patet, quod sicut est dare unam albedinem, cum sit forma naturalis, sic est dare unum motum, et indivisibilem, ut est idem re cum forma: quamvis secundum rationem formalem motus, quae est continuus fluxus, non sit ibi unum, quia secundum istam rationem, dicit solum rationem continui. Et idem dico de tempore.