Scholium.

Rejectis duabus opinionibus minus probabilibus, refert tertiam, quae magis accedit ad veritatem, sed impugnat ex ea parte, qua convenit cum antecedentibus, et ex alia, qua dicit animam qua intellectivam, nullo modo uniri formaliter corpori. Deinde probat hos tres gradus vegetativi, sensitivi, et intellectivi in una eademque anima rationali reperiri; et intellectivum virtualiter, aut radicaliter in se continere vegetativum et sensitivum. Vide quae diximus quaest. praecedenti, acholio 6. An vero mereantur aliquam censuram priores duae sententiae, vel qui statuunt tres distinctas animas in homine, vide Cavellum in supplemento librorum de Anima disp. 1. sect. 7. num. 5.

Est et aliorum opinio in parte communicans cum ista, et in parte differens, quae dicit praedicta tria se habere ad animam, sicut partes formales unam animam integrantes, et in hoc cum praedicta convenit. Dicit autem, quod illae tres partes innituntur uni materiae spirituali, in qua simul sunt communicatae, et in hoc differt a praedicta, et salvat totius humanae animae immortalitatem. Unitur autem hujusmodi anima humana corpori per vegetativum et sensitivum formaliter et intime; per intellectivum vero intime, sed nullo modo formaliter.

Quod autem haec positio veritati fidei cum fundamentis circa unitatem Christi contradicat, et veritati rationis, quantum ad ultimam ejus partem, ostensum est supra*, ubi quaerebatur, utrum anima humana uniatur essentialiter corpori. Secunda vero pars, quod scilicet sint partes formales, magis est rationalis, et minora inconvenientia habet, nec tamen etiam quoad illam partem a multis conceditur esse veram. Primo quidem, quia non plane concordat verbum Sanctorum, quia Augustinus in praeallegatis auctoritatibus, et 2. lib. de Gen. contra Manichaeos, cap. 8. eidem animae attribuit actum vitae et sensus, et rationis. Unde dicit exponens illud, Inspiravit in faciem ejus, non solum vitam sensus, sed omnis actus qui ab anima haberi potest, in ista insufflatione infusus est. Hoc idem patet in praedictis auctoritatibus: sed positio dicit, quod sint tres partes formales, quarum una in quantum talis, non est alia, sed unum constituunt. Cum igitur sensitivum inquantum sensitivum, non sit sensitivum per intellectivum, nec per vegetativum, sed per se et per suam essentiam, nec e contrario: sensitivum autem inquantum sensitivum, est forma substantialis vitae animae; ergo si vegetativum, sensitivum, et intellectivum sunt tres formae, necessario erunt tres animae.

Confirmatur autem haec ratio; quia intimior, vel ei intima videtur sibi esse ratio animae, sicut ratio formae, quia ratio animae est sibi magis propria, et ratio formae magis est communis; ergo si non obstante unione illa in una materia spirituali vel corporali, sunt tres formae, sive tres partes formales, magis potest dici quod sunt tres animae.

Nec potest dici secundum illam opinionem, quod sint una forma, quia per locum a superiori, quod non est forma, non est una forma: sed intellectus, ut dicit positio, non est forma.

Si dicis quod idem sequitur, si praedicta tria sunt potentiae, vel sunt illud quod substantia animae, solo respectu differentes, quia sensitivum in quantum sensitivum, est anima, et non est sensitivum ab intellectivo.

Dico, quod non valet: quia sensitivum in quantum dicit potentiam, non est forma, nec anima, sed potentia; sed in quantum dicit substantiam, est forma et anima; ergo qui ponit quod est una forma cum intellectiva non divisa vel distincta ab ea, ut dicitur pars formalis ab alia parte, talis ponit, quod est cum intellectiva una anima. Et qui ponit quod est alia pars formalis substantialis, necessario ponit quod est alia substantia simplex ab intellectiva, quamvis constituant tertium, et ponit quod est alia forma, et eodem modo, quod est alia anima.

Et hoc aperte patet, quia in composito ubi sunt multae formae, si quaelibet esset anima, sicut dicimus, quod illud est compositum ex pluribus formis consubstantialibus: quia illae formae sunt in suis naturis distinctae, quamvis tertium constituant, sic diceremus, quod est compositum ex pluribus animabus. Si autem diceremus, quod in uno individuo nihil est nisi una forma, quae perficit in omnibus gradibus, si illa sit anima, sicut natura formalis, non est re distincta in ea, sicut dicimus, quod illud non est ex pluribus formis compositum, sic non diceremus, quod esset compositum ex pluribus animabus. Nunc autem qui ponit quod praedicta tria sunt potentiae unius animae, et unius formae simplicis, non ex tribus partibus formalibus constitutae, non dicit quod vegetativum, sensitivum, et intellectivum dentur ab una anima per tres formas, sive per tres partes formales, sed dantur ab una anima, et ab una forma non habent in se distinctionem realem partium formalium, sed solum virtute. Tu autem, qui dicis quod esse vegetativum, sensitivum, et intellectivum dantur a tribus partibus formalibus re distinctis in se, quamvis unitae sint materiae spirituali, necessario ponis tres animas. Nec restat in hoc, utrum illae partes unitae sint in una materia spirituali, vel in una anima humana, vel sint omnino distinctae. Non unitae in una materia, cum semper tres sint animae, nisi quia licet sint unitae in illa materia, ex tribus animabus fit una anima. Si autem non sunt unitae in materia spirituali tres animae, ex quibus non fit una anima, perficiunt hominem.

Ad hoc videtur facere auctoritas Damasceni lib. 2. Orihod. fidei, cap. 12. Anima, inquit, est viva, simplex, ac corpore vacans substantia, corporeorum oculorum sensum suapte natura fugiens, immortalis, rationis et intelligentiae particeps, figurae expers, organico corpore utens, eique vitam, incrementum, sensum et gignendi vim tribuens. Ecce quod loquens de anima, non attribuit praedicta animae ut humanae, ut per animam intelligamus compositum ex partibus formalibus; imo uni parti intellectivae attribuit uti organo, generare, augmentare et similia.

Hoc videtur Augustini lib. de Spiritu et Anima, cap. 8. Humanum (inquit) namque corpus, nec vivere, nec nasci, sine rationali anima potest. Ecce quod non attribuit vivere animae, ut est composita ex tribus partibus, sed animae humanae, ut est rationalis et intellectualis. Haec autem videtur esse sententia Aristotelis *: Sicut, inquit, trigonum in tetragono, et tetragonum in pentagono, sic vegetativum in sensitivo, et sensitivum in intellectivo. Certum est autem quod tetragonum non continet trigonum, nec pentagonum, tetragonum, quasi sint duae formae, unum tetragonum, vel pentagonum integrantes. Si enim per aliam formam esset tetragonum, et per aliam pentagonum, superfluum esset tetragonum, qui in pentagono continetur; ergo videtur quod ita sit in anima humana, et non est per aliam formam, sive partem formalem vegetativa, sensitiva et intellectiva, sed intellectiva virtus continet vegetativum et sensitivum.

Videmus etiam hanc auctoritatem in ratione fundari: generale enim principium est, quod si aliquid potest aeque bene fieri per pauciora, sicut per plura, nullo modo talis pluralitas debet poni. Propter quod dicitur 1. Physic. text, comm. 41. quod melius est ponere finita principia quam infinita, et ita bene salvantur omnia, ponendo finita, sicut ponendo infinita. Si igitur anima humana absque compositione multiplicis partis formalis per solam intellectivam formam potest facere quidquid potest cum illa triplici formalitate, nullo modo debet talis triplex formalitas in ea poni. Quod autem hoc possit, potest suaderi. Videmus enim, quod agere sequitur gradum actualitatis et formalitatis. In agentibus autem ejusdem generis, quorum unum substantiali ordine continetur sub alio, quod potest inferius, potest superius, non per duplicem formalitatem, sed per simplicem, quae est superius. Quodcumque enim potest calidum in primo et secundo gradu, potest in tertio, in quo causalitas est magis simplex. Nec continet gradum causalitatis, secundum quod constituit primum vel secundum, sed modo altiori et perfectiori. Sicut autem dixi respectu actus secundi, sic dico respectu actus primi: quemcumque enim actum dat materiae, vel composito, calidum in primo et secundo gradu, potest dare calidum in tertio gradu et perfectius. Cum igitur sit vivum quoddam genus, quod triplicem gradum continet, scilicet vegetativum, sensitivum et intellectivum, omnem actum sensitivum et vegetativum potest dare in intellectivo, quod contineat illa solum virtute, et non substantialiter seu formaliter, ut positio dicit: et illud videtur sonare verbum Augustini de Spiritu et Anima, et aliae auctoritates superius allegate.

Si forte dicas, quod hoc est ponere unitatem formarum, quia eadem ratione videtur posse concludi, dico quod non est verum: quamvis enim infinitae sint rationes concludentes, quod non sequitur, quamvis una forma rationalis det esse triplex, scilicet vegetativum, sensitivum et intellectivum, quod propter hoc est necesse quod det esse aliarum, quas rationes propter prolixitatem omitto, tamen ex ratione praedicta hoc nullo modo sequitur. Perfectum enim semper continet imperfectum sui generis propinquioris, non remoti ( continet, dico, virtute quantum ad actum primum respectu subjecti, et quantum ad actum secundum respectu operationis, ut per praedictum exemplum patet, et in quantitate, et in omnibus perfectis et imperfectis ordinatis essentialiter) si sunt in eodem genere propinquo, et essentialiter ordinata, quia absque hoc identitas generis propinqui non sufficeret. Non enim perfectum sensitivum asini vel muscae, potest dare sensitivum equi, quia unum ad alterum non ordinatur. Dico autem genere propinquo, quia calidum perfectum non continet imperfectum coloris, vel substantiae vel quantitatis, sed imperfectum sui generis. Nunc autem quamvis vegetativum plantae, et sensitivum equi, non ordinentur ad intellectivum hominis, tamen vegetativum et sensitivum hominis ordinantur ad intellectivum, et sunt ejusdem generis quodam modo propinqui, scilicet vivi. Secundo, non sequitur, quod si intellectivum det esse sensitivum et vegetativum, det esse corporeum, vel mixtum, quae sunt generis magis remoti.

Item, cum plures partes formales habeant aspectum ad unam materiam, cum propria forma sit in propria materia, necesse est quod sicut partes formales sunt in se distinctae secundum gradum perfectionis, quod illam materiam aspiciant secundum alium et alium modum dispositionis, ut patet: quia forma corporis sub alia dispositione, perficit materiam propriam, et forma mixti sub alia; ergo necesse est in illa materia spirituali dare diversos gradus perfectibiles, si praedictae tres partes sunt partes formales, quae tamen diversitas non occurrit in materia spirituali.

Item, quando diversae formae insunt eidem materiae, non possunt esse ejusdem gradus in perficiendo: non enim sunt duae formae corporis et eadem materia, sed una respectu alterius necessario est universalior et prior. Talium autem natura formarum est, ut patet in omnibus, quod amoto superiori et perfectiori, non amovetur prius et imperfectius, quia de natura sua saltem posset remanere, quamvis per accidens simul corrumpatur cum superiori. Remansit enim eadem forma carnis et corporis Christi anima reccdcnte, vel saltem hoc potest esse per intellectum.

Et hoc expresse docet Commentator super 12. Metaph. text. com. 11. ubi dicit, quod materia primo induitur formis imperfectis. Et per Commentatorem super primam propositionem de Causis, quasi per totum; ergo a praedicta materia spirituali poterit amoveri intellectiva, remanente vegetativa et sensitiva, et erit formam dare separatam et per se subsistentem, quae non erit intellectiva; et tunc constituet aliquod animal, quod non erit homo, cujus finis necessario erit Deus, eo quod forma sua est immortalis, ac per hoc habens esse perpetuum. Quae omnia forte sunt inconvenientia, vel saltem sunt inconvenientia huic positioni, ut patuit supra * in quaestione de unione animae.

Nec potest dici, quod sensitivum fundetur in materia spirituali mediante intellectivo, quia ordo naturalis est formae ad materiam, quod imperfectior prius naturaliter insit ei.

Item, omnis forma communicat actum suae materiae, vel saltem composito, ut patuit in quaestione de unione animae *; ergo si praedictae tres sunt in una materia spirituali, illi materiae vel saltem composito, communicabuntur actus vegetativae et sensitivae, quod est impossibile.

De vegetativa quidem patet, cujus sunt tria opera, scilicet nutrire, augere et generare, quorum nullum tali materiae convenit.

De sensitiva patet, primum quidem auctoritate Augustini de Spiritu et Anima, cap. 15. ubi sic dicit; Corpus constat ex officialibus membris, officialia ex consimilibus, consimilia ex humoribus, humores ex cibis, cibi ex elementis, et nihil horum est anima: sed in istis tanquam in organis agit anima, et per hoc corpori consulit et huic vitae, in qua factus est homo in animam viventem. Sequitur ibidem quod destructo corpore, Invita anima recedit, secum trahens omnia, sensum et imaginationem, rationem et intellectum, etc. Corpus autem, quod prius integrum tanquam organum contemperatum, et dispositum erat, ut melos musicum in se contineret, et tactum resonaret, nunc confractum et inutile e regione jacet, anima autem non habens ubi vires suas exerceat, requiescit. Et exponit a quibus requiescit, ne credatur quod ab actu intelligendi, sicut ab aliis requiescit. Ab his tantum (inquit) molibus, quibus corpus per tempus et locum movebat, ipsa per tempus illocaliter mota, quoniam et si organum periit, sed non melos, nec quod organum movebat. Aperte patet quod anima separata quiescit ab omni actu virium, quae dum erat in corpore, organo indigebant.

Hoc etiam patet quadruplici persuasione. Primo quidem, quia videmus, quod intellectiva quantum ad actum intelligendi, quia separata non eget organo, ideo nec conjuncta; ergo si sensitiva separata in suo actu non indigeret organo, nec conjuncta indigeret.

Secundo, quia quanto forma, seu gradus suae essentiae est nobilior, tanto paucioribus indiget ad agendum, et e contrario, ut patet in sensitiva et intellectiva, ut sunt in corpore, quia sensitiva indiget organo, non intellectiva: sed iste gradus nobilitatis sensitivi ad intellectivum, cum sit essentialis, consequitur animam, sive unitam, sive separatam; ergo anima sensitiva separata ex parte sua aliquo indiget, quo non indiget intellectiva, quod non est nisi organum, quia utraque specie indiget, ut dicitur communiter.

Tertio, quia, ut dicunt, potentia intellectiva est libera, quia in sua operatione est immunis, ut non sit forma materiae corporalis, ac per hoc voluntas dominative agit, et propterea ens secundum totum ambitum suum est objectum intellectus; ergo si anima separata sentit, quando est unita organo corporali, ejus sensibilis operatio erit libera, et habebit aspectum ad omne ens universale et particulare, intelligibile et corporale, et sic Deus et Angeli sensu apprehenduntur, et tunc superfluet intellectus.

Quarto, quia sensibile non apprehenditur, nisi per speciem sensibilem, ut sensibilis est, et sensibili proportionata: talis autem non recipitur nisi in quanto; ergo anima separata erit quanta.