Scholium.

Doctissime et latissime probat hic Doctor animam humanam, etiam secundum gradum ultimumVaftonaiis et intellectivae, esse formam specificam hominis, quod etiam brevius docet in 4. dist. 43. quaest. 2. repetitis sub compendio potissimis rationibus, quae hic adducuntur. Nullum certe ego vidi, qui enucletius et clarius hanc stabiliret doctrinam ante definitionem Concilii Viennensis, et omnibus occurreret difficultatibus, atque adversariorum rationes infringeret.

Quod autem uniatur ei ut forma, hoc videntur sentire Catholici tractatores. Ait enim Damascenus, ostendens duo principia, ex quibus constat homo, lib. 2. Ortho doxae fid. cap. 12. Deus, i nquit, ex visibili et invisibili natura condidit hominem, ex terra corpus plasmans , animam autem rationalem per insufflationem. Ecce quod quamvis anima humana sit vere sensitiva et intellectiva, ut tamen est principium hominem constituens, est rationalis. Certum est autem, quod illud quod est forma et pars substantialis rei, potius constituit rem, quam illud quod est pars consubstantialis solum, ut patet in exemplis. Quamvis enim nasus et oculus, sint consubstantialia homini, quia cum neutrum sit forma ejus, vel adaequata materia, per consequens, nec ita principaliter constituunt hominem, sicut sua materia et sua forma.

Unde Damascenus ostendens quod anima ut rationalis, non sit solum pars substantialis, quia talis non est omnino principalis, sed quod sit pars principalis, ac per hoc formalis, quia materia non est, subdit, lib. 3. cap. 16. Singularis, inquit, homo ex duabus naturis constitutus est, anima et corpore. Et loquitur de anima, de qua scilicet dixit animam rationalem per insufflationem.

Hujus sententiae videtur esse Augustinus, de Spiritu et Anima, cap. 15. Misera (inquit) societas carnis et animae, spiritus vitae et limi terrae, sicut scriptum est: Fecit Deus hominem de limo terrae, et inspiravit in faciem ejus spiritum vitae; dans ei sensum et intellectum, ut per sensum limum sibi sociatum vivificaret, et per intellectum regeret. Et infra; Plenum fuit miraculo, quod tam diversa, et tam divisa ab invicem ad invicem potuerint conjungi; nec minus fuit mirabile quod limo nostro Deus seipsum conjungit, ut sibi invicem unirentur Deus et limus, tanta sublimitas, et tanta vilitas.

Item, ibidem, cap. 48. Dicimus corpus per conjugii copulalionen seminari, Dei vero judicio coagulari in vulva matris, et compingi atque formari, ac formato jam corpore, animam creari et infundi, ut vivat in utero homo constans anima et corpore. Nec duas animas esse credimus in uno homine, sicut multi scribunt, unam scilicet animalem qua movetur corpus et immixta sit sanguini, et alteram spiritualem, quae rationem ministret: sed dicimus unam eamdemque animam esse in homine, quae et. corpus sua societate vivificat, et semetipsam sua ratione disponit. Simile dicit 8. lib. de Ecclesiasticis dogmatibus, cap. 13.

Hujus opinionis est Richardus de S. Victore 1. parte, lib. 4. de Trin, cap. 16. Proprium est mixtorum habere substantiale esse ex sola propagatione: proprium enim est hominum habere substantiale esse ex propagatione simul et ex

procreatione, nam caro propagatur, anima procreatur. Ecce quod esse substantiale datur homini, ut homo est per animam, et non per sensibilem; ergo ut est intelligibilis: esse autem secundum rem semper est a forma.

Ambrosius super illud Psalm. 118. octonario 10. Manus tuae Domine fecerunt me, et plasmaverunt me. In hoc, inquit, genere substantiae, alia est facta substantia, alia figurata. Et vocat factum creatum. Item, Augustinus super Genesim ad litteram, lib. 6. cap. 11. videtur idem dicere; Visibiliter, inquit, homo in corpore, invisibiliter in anima, constans ex anima et corpore.

Quamvis autem secundum quod Commentator exponit, Aristoteles videatur dixisse intellectum non esse formam hominis, volentibus tamen ipsum exponere catholice, hoc videtur de intellectu sentire. Unde 12. Metaphys, in illo textu 16. et 17. Et causae moventes, etc. ponit differentiam inter efficientem et causam formalem, et est sententia sua, quod causa efficiens praecedat effectum; Causae (inquit) moventes sunt, quia praecedunt tantum hanc naturam et formam: et loquitur de materia propria; Haec (inquit) sunt simul; si enim homo est sanus, tunc sanitas et homo sunt insimul, et figura sphaerae cupreae, et sphaera cupri sunt insimul. Si autem remanet aliquid in postremo, (hoc est, si destructo composito, remaneat aliqua forma) quaerendum est de hac, in quibusdam enim non est impossibile, verbi gratia, si anima est talis dispositionis, non tota, sed intellectus. Ecce quod expresse distinguit intellectum contra sensum, et sicut distinctum ponit ipsum esse formam separabilem. In 2. etiam de Anima, text. 21. dicit, quod intellectus videtur alterum gentis animae. Et in eodem dicit; Si aliquod commune animae omni oportet dicere, erit utique actus primus corporis organici Physici. Vocat autem formam, ut in eodem patet. Videtur igitur, quod haec sit mens omnium Sanctorum et Philosophorum, quod cum homo et quodlibet compositum constet ex duobus principiis, materiali et formali, quod anima rationalis, ut rationalis, sit formale principium hominis.

Verum quia, sicut alias est ostensum, ad experimentum animae intrinsecus, omnis certitudo quam habet anima de aliquo in via, reducitur, sicut esse mobile ad immobile, sic per experimentum, quod est omnis nostrae certitudinis principium, patet quod intellectus forma sit hominis. Circa quod est ostendendum, quia per actus in notitiam potentiae, et per potentiam in notitiam substantiae devenimus, quod intelligere actus est non solius animae, sed et compositi. Quod autem ista sit doctrina Philosophorum, patet per Aristotelem 1. de Anima, text. 12. ubi nostram quaestionem de opinione intelligendi, simul cum aliis habet, interrogat dubitative, passiones utrum sunt communes, an sit aliqua animae propria? Et subdit: Videtur autem plurimarum nullam sine corpore pati aut facere, ut irasci, confidere et omnino sentire, maxime autem videtur proprium animae intelligere, nec tamen hoc sine corpore. Et inferius contra Platonem, qui dicit animam in corpore movere seipsam, sumendo motum large pro quolibet actu animae; dicit Aristoteles, quod nullus motus est animae, sed conjuncti. Unde dicit, 1. de Anima, text. 63. Si enim, et quam maxime dolere aut gaudere, aut intelligere, motus sunt, et unumquodque moveri aliquid, moveri tamen ab anima est. Sequitur, text. 64. Dicere autem animam irasci, simile est ac si aliquis dicat eam texere, vel aedificare. Et contradicit de omnibus actionibus, quarum anima est principium, dicens sic, Melius enim fortassis est non dicere animam misereri, aut addiscere, aut intelligere, sed hominem anima: sic concludit text. 66. Intelligere autem et amare non sunt illius passiones, sed compositi, hujus hominis habentis illud, ut habet illud.

Hoc etiam patet ratione: quia, ut claret ex praecedentibus, cum forma non agat, sed compositum, si anima existens in composito, et non totus homo ageret, anima ut est in corpore esse, haberet non perfecte communicans corpori ( sicut enim esse communicatur, ita et operatio, sicut per Philosophum patet 8. Metaph. cap. et text, ultimis, de forma aeris, sicut tactum est in secunda difficultate) nunquam anima, ut est in corpore, vere faceret unum cum corpore: impossibile enim est imaginari, quod aliqua duo substantialiter faciant unum, et quod eorum actio non sit una, cum actio sit a toto composito.

Item, totus homo meretur aut demeretur; anima enim separata, etsi intelligat aut amet, tamen nihil meretur aut demeretur; ergo dum est in corpore, tota merendi ratio, vel demerendi attribuitur composito, cum ad meritum, et demeritum concurrat actus intelligendi, et volendi per se: sicut etiam e contrario infertur, quod si nihil possum detestari aut amare, nisi per intellectum, sequitur quod intelligere, et amare animae, ut est in corpore, non est totius conjuncti.

Item, certum est quod quamlibet speciem sequitur aliqua operatio propria, quia esse primum, sive actus primus, est principium actus secundi et origo ejus, ut colligitur ex principio 2. de Anima, cap. 1. text. 5. quaelibet autem species habet esse proprium et suam actualitatem; ergo quamlibet sequitur sua propria operatio: nulla autem actio est in homine ultra sensum, in quo non convenit cum animalibus, nisi intelligere, aut velle sive libere agere; ergo aut homo non est propria species, aut homo est solus intellectus, ut dixit Plato, aut si est compositum, ejus operatio est intelligere et libere agere. Hoc supposito, quod intelligere sit actio compositi, accedo ad propositum, quod natura intellectiva necessario sit forma illius compositi intelligentis et primo sic: Omne principium patiendi reducitur ad materiam, 9. Metaphys. text. 2. ergo omne principium agendi reducetur necessario ad formam; ergo si totus homo intelligit per intellectum, necessario intellectus erit forma hominis primo et per se, aut per aliud: non per aliud, quia tunc homo inquantum homo, non intelligeret, sed inquantum sensibilis, vel aliud; ergo tunc etiam per illud, ad quod intellectus reduceretur, necessario esset principalis forma illius, a quo actio elicitur inquantum tale; ergo aliquid aliud ab intellectu esset principaliter forma hominis, inquantum homo. Nihil autem est dicere, quod intellectivum reducatur ad sensitivum, ut est principium intelligendi, scilicet quia reduceretur ad ipsum ordine naturae, inquantum est medium uniendi, sicut forma perfectior per imperfectiores unitur; nulla tamen forma ad aliam reducitur, ut est principium perficiendi, vel operandi actum proprium: sensitivum enim per se, et non per aliud, dat esse sensitivum, et sic de aliis, et per consequens, compositum per ipsum elicit actum proprium secundum illam, ut sentire.

Item, secundum Philosophum 6. Metaph. text. 2. definitio rerum naturalium ex materia et forma consistit: definitio autem indicat quid est esse rei; ergo quidquid non est materia vel forma rei, est extra essentiam, ac per hoc sine illo potest res intelligi; ergo si intellectus inquantum intellectus, est de essentia hominis, (quod oportet dicere secundum fidem et omnes Doctores ) necessario, vel esset materia hominis, vel forma; non materia, nam illa est corpus organicum; nec materia spiritualis, quae est pars animae, quia anima humana secundum illam potentiam est hominis forma, de cujus esse non est materia, ac per hoc cadit in rationem formae: nec est materia per se, ut patet; ergo non est de essentia hominis.

Nec valet dicere, quod est consubstantialis pars, ut manus aut nasus, corporis; quia omnis pars substantialis compositi, aut est materia aut pars materiae; aut forma vel pars formae, ut per exempla patet; ergo pars intellectiva, cum non sit materia, nec pars materiae, aut necessario est forma hominis aut pars formae, ut homo est: si est forma, habeo propositum; si pars, igitur illud, cujus intellectus est pars per rationem aliam ab intellectu, erit forma hominis inquantum homo: ratio enim totius est alia a ratione singularis partis; ergo etiam intellectus ut intellectus, non est tota et perfecta ratio hominis, inquantum est homo, sicut ratio manus, ut est manus, non est ratio corporis humani, ut humanum est.

Item, accipiamus exempla jam dicta de partibus consubstantialibus: nasus et oculus et duae partes ignis sunt consubstantiales, et unum faciunt suppositum, nec una est forma aut materia alterius; quaero utrum cum dicitur, homo videt per oculum, vel quod oculus videt, utrum sit actio totius compositi, ut est totum specificum ? Primo patet quod non, per Philosophum in principio 4. Physic. text. 32. ubi expresse dicit, quod non est idem movere aut moveri, quia ejus pars movet aut movetur, et movere, vel moveri primo, et per se. Nunc secundum Philosophum (et veritatem) 1. Poster. text. 11. secundum quod ipsum, per se et primo idem sunt; ergo si homo, secundum quod homo, intelligit, necessario per se et primo intelligit, non ergo per partem substantiae, quia omnis actio est per partem, sicut quo agit:

hoc autem distinguuntur agere per partem, et secundum totum.

Si forte dicas, quod homo non per se et primo intelligit, sicut nec homo primo videt, sed oculus, tunc, cum omne prius a suo posteriori, saltem per intellectum possit separari, videtur quod homo possit intelligi absque ratione intellectualitatis, sicut potest intelligi absque ratione visionis, et absque ratione omnium illorum, quae insunt sibi per partem, (dico partem subjective; ) omnis autem actio inest sibi per oculum, sicut quo videret, et quod videt.

Item quaero, utrum sit ejusdem rationis uniri formaliter, et substantialiter? et sit idem esse partem formalem et substantialem? si sic, propositum habeo; si non, ergo unum praesupponeret aliud: esse enim unitum formaliter, est esse unitum substantialiter, et non e contrario, ut dicis; ergo uniri formaliter est posterius, aliquid addens, quia prius est, a quo non convertitur subsistendi consequentia; ergo haec unio formalis est perfectior unitate sola substantiali; sed ex unione surgit esse et unum esse; ergo cum sensitivum, ut dicis, uniatur formaliter et substantialiter, cum a sensitivo sit animal, ab intellectivo sit homo, sequitur quod Socrates verius et perfectius est animal quam homo; sequitur etiam quod actus consequentes ipsum ut est animal, sint magis uniti, ac per hoc majoris aspectus etcertitudinis, quam actus intellectivi.

Item, haec est differentia inter partem formalem et substantialem, quia pars substantialis solum, non est necessario de intellectu essentiae, sicut patet in exemplis dictae positionis; nasus et oculus partes consubstantiales sunt corporis, non tamen sunt de essentia hominis, quia absque his intelligi potest. Simile, quamvis partes hujus ligni vel albedinis, sint consubstantiales, nihilominus amota ista parte vel illa, lignum seu albedo, et similia intelligi, et esse possunt: absque autem parte formali nullo modo potest intelligi sub ratione illius esse, quod forma constituit, ut in esse sensitivo, nec in esse intellectivo; ergo si intellectus respectu hominis ut homo est, sit solum pars substantialis, sequitur quod homo potest esse, vel saltem intelligi sine intellectu.

Si dicas, quod est pars aliqua substantialis, sine qua res non potest esse, nec intelligi, ut homo sine capite vel corde, propter suam principalitatem in materia hominis. Non valet, quia quod homo non possit intelligi sine his partibus, hoc est, quia cor et caput habent principalitatem in materia hominis, ut est materia, vel reducitur ad essentiam materiae hominis, ac per hoc non potest intelligi homo sine iis, sicut nec sine sua materia. A simili dico, quod homo non possit intelligi sine intellectu, hoc non est, quia intellectus tota anima humana sit dignior, sed quia est vere forma hominis per se, vel per aliud, sicut caput vere est materia, saltem partialis respectu formae hominis.

Item materia et forma vere sunt correlativa, sicut actus et potentia; nunc autem aspectus potentiae et proprii actus, ut ostendi, mutuo se claudunt et communicant: ad nihil enim, quod non habet rationem coloris, se extendit per se visus, et color inquantum color, nihil immutat, nisi visum; ergo simile est in materia respectu formae et e contrario, quod nihil est in materia inquantum materia, quod forma proprie non informet, et e contrario; ergo cum corpus humanum sit materia animae rationalis, secundum auctoritates allegatas, impossibile est, quod aliquid reale sit in tota anima humana, quod corpus humanum non informet: est autem intellectus de substantia animae humanae; ergo, etc. Item materia inquantum materia, habet aspectum ad formam: ergo talis materia inquantum talis, necessario habet aspectum ad formam, inquantum talis forma. Nunc secundum Damascenum, Richardum et Augustinum, ut patet supra*, corpus humanum est materia hominis; ergo habet aspectum ad formam, ut est talis forma: habet autem aspectum ad animam inquantum anima, et hoc non, quia tunc haberet aspectum ad omnem animam indifferenter, aut ad animam, ut est talis: talis autem solum est triplex, scilicet, vegetativa, sensitiva et intellectiva; habet ergo aspectum corpus humanum ad animam, ut est ejus forma inquantum sensitiva vel vegetativa, vel intellectiva: non inquantum vegetativa, vel sensitiva propter duo; primo, quia talis materia habet aspectum ad talem formam, ut dat sibi tale esse: vegetativum autem et sensitivum non dant esse humanum, alioquin potest homo intelligi absque intellectivo secundo, quia tunc corpus humanum haberet aspectum ad omnem sensitivam et vegetativam; ergo oportet necessario dicere, quod corpus humanum respicit animam, ut est ejus forma inquantum intellectiva.

Si dicas, quod corpus humanum habet aspectum ad sensitivam, sicut ad formam talem, ut est sensitiva humana, tunc aperte asseris conclusionem. Cum enim sensitiva humana dicatur secundum potentiam, quia colligatur cum intellectivo, a quo certe homo est homo; ergo sensitivum non dicitur forma corporis humani, nisi quia est idem cum illo, quod per se terminat sicut forma, aspectum materiae humanae: hoc autem cum quo idem est, est intellectivum, et tunc idem quod prius.

Confirmatur haec ratio, quia si anima rationalis est forma hominis; ergo sicut corpus humanum dicitur humanum per id, quod complet rationem corporis talis in tali gradu organizationis, et mixtionis, et compositionis, sic anima humana per illud, quo formaliter dicitur humana, necessario habet rationem informantis; hoc autem est intellectus, non enim dicitur humana per sensum.

Item, secundum istam positionem est dare in composito partem formalem, partem materialem, partem substantialem. Patet exemplum in homine. Nunc autem, ut patet in exemplis, pars substantialis non dat esse toti, nec alteri parti, imo habet esse a forma, quae est forma totius, ut patet in partibus ignis; ergo si in toto homine intellectus est pars substantialis, non dabit esse homini, sed recipiet esse a forma hominis, sicut haec pars ignis est ignis per formam totius ignis.

Item, si homo intelligit per intellectum, ut per partem consubstantialem, non tanquam per formam totius, tunc simile est dicere sic: homo videt per oculum; sed nec iste actus attribuitur oculo, nisi ut visus est forma ejus, secundum quod organum in ratione organi, dicit aliquid constitutum ex tali parte et potentia, secundum quod dicit Aristoteles, 2. de Anima text. 9. quod si oculus esset animal, visus esset ejus anima; ergo nec intelligere attribuitur homini, nisi illud, quo homo intelligit, sit forma alicujus suae partis: non est autem forma partis; ergo, etc. Nec intelligere dicitur per partem sed se toto; ergo oportet, quod forma totius hominis, non sic illud, quo videt homo per partem, et quae est forma partis, ut potentia visiva oculi.

Item, secundum primum modum dicendi, intellectus non unitur homini ut forma, nec per se, nec per aliud, sed unitur substantialiter mediante illo, quo unitur formaliter, scilicet sensitivo. Dicit etiam positio, quod intellectus unitur corpori substantialiter, quia id, cum quo est unum in substantia, sive in composito rationalis animae cujusmodi est sensitivum, corpori unitur substantialiter. Cum dicitur primo quod unitur mediante sensitivo, aut ista mediatio est dispositionis, et tunc intellectiva est forma; dispositiones etiam non dicuntur mediae in materia, nisi respectu formae introducendae. Aut est mediatio accidentalis, ut sit sensus, quia sensitiva unitur, necesse est quod omne, quod est ei consubstantiale, eidem uniatur, quamvis de se non haberet aspectum ad hoc, sicut videmus in astro descendente, vel in candela; quia enim flamma est colligata corpori gravi, ideo descendit, illo descendente, quae de se ad contrarium moveretur. Si sit tale medium, quod indubitanter videtur sonare positio, tunc sequitur quod cum homo sit homo per unionem intellectus, quod Socrates sit homo, et intelligat per accidens. Si vero ista mediatio sit naturalis ordinis, ut sit sensus, quod intellectus est naturaliter unitus, sed ordine naturae requirit, quod sensus uniatur, quamvis hoc non videatur haec positio sonare, eo quod rationem unionis intellectus ad corpus attribuit consubstantialitati. Ubi autem consubstantialitas solum est causa, ibiextremum de se non habet inclinationem ad aliud extremum nisi per accidens, ut patet in descensu flammae. Ubi est autem mediatio ordinis naturae, ibi extremum habet inclinationem de se, quamvis actu non uniatur nisi per medium, ut patet in formis, quae aliis mediantibus materiae uniuntur; si sic, dico, intelligatur, sequitur quod intellectivum de se inquantum tale, habeat inclinationem essentialem ad corpus. Nunc autem omnis inclinatio essentialis creaturae ad creaturam, sive sit simplicis ad simplex, sive compositi ad compositum, vel formae ad materiam, vel materiae ad ad formam (ut sub ratione formae forma substantialis et accidentalis includatur) ad istam reducitur. Cujus ratio est, quia nulla creatura habet aspectum ad aliam, nisi vel ut est activa aliquo genere actus, vel ut est passiva aliquo genere passionis. Imo si Deus faceret creaturam, quae nec agere aut pati posset ab alia, non esset de ordine et integritate universi. Imo ista positio assignat pro ratione quare in animalibus est materia, quia si non haberet materiam, nec agere, nec pati possent, nec recipere, nec essent de integritate universi, quia ad alias partes mundi nullam haberent inclinationem; ergo intellectiva inquantum intellectiva, cum sit pars quaedam animae rationalis, ac per hoc simplex, quamvis sit unita spirituali, ut tamen distincta contra vegetativam, et sensitivam, et suam spiritualem materiam, simplex est; ergo si habet inclinationem, necessario vel est forma, vel materia: non materia; ergo forma.

Item, nihil habet rationem inhaerentis proprie, nisi forma vel substantialis, vel accidentalis; ergo si intellectiva non est forma, non habet rationem inhaerentis per se; ergo ita habet perfectum modum existendi separatim sicut unita; ergo etiam perfectum modum intelligendi, quod est contra Augustinum 12. super Genesim in fine, cap. 35. ubi loquens de anima ostendit, quod inquantum intellectiva, habet modum essendi imperfectum. Inest, inquit, ei quidam naturalis appetitus corpus administrandi, quo appetitu retardatur, ne tota intentione pergat in illud summum caelum, quamdiu non subest corpus, cujus administratione appetitus ille conquiescat. Certum est autem, quod pergat per intellectum; ergo inquantum intellectiva habet naturam inhaerentis, per consequens formae. si dicas, quod oculi et manus sunt partes consubstantiales hominis et naturae esse in corpore, tamen separatae non existunt perfecte, nec habent operationes suas. Patet, quod nullum est simile; primo, quia oculus separatus a corpore privatur forma, quae dabat ei esse et operari, anima autem separata eamdem vim, scilicet intellectivam, sibi habet unitam, quia habet omne illud, quod ipsa habebat in corpore. Videmus etiam quod pars ignis separata a toto, quia habet formam sibi unitam, et vere est ignis, et vere facit operationem ignis.

Item, mundus et partes ejus appetunt naturaliter unitatem et ligamentum, salva distinctione partium, quanto majorem possunt, sicut membra hominis et rami arboris virtute naturae colligantur, quanto natura plus potest colligere, salva distinctione membrorum et ramorum: fit autem illud ligamentum secundum gradus essentiarum, inquantum summa infimorum conjunguntur cum infimis supremorum, secundum Dionysium cap. 7. de divinis nominibus: Scientia, inquit, Dei omnium est factiva, et semper concordans

omnia, et causa indissolubilis concordationis et ordinationis omnium, finesque primorum conjungit principiis secundorum, et unam conspiralivam et harmonicam universitatis pulcherrimam efficit. Certum est autem quod secundum quod partes universi sunt perfectiores, principaliter universum integrantes, secundum hoc intimius et perfectius, salva tamen eorum actualitate et distinctione, colligantur. Nunc autem, cum anima intellectiva sit infima in genere substantiarum spiritualium, necesse est ut ipsa inquantum intellectiva, liget totam materiam incorruptibilium, et corruptibilium naturae spiritualium: haec autem conjunctio non fit in corpore incorruptibili, sive caelesti, quia ad praesens suppono cum Sanctis, ea non esse animata; fit ergo in corpore corruptibili. Cum igitur, ut superius ostensum est, major et perfectior sit unio et ligamentum, quo res ligatur cum alia, ut forma et pars substantialis, quam solum ut pars substantialis, ut supra ostendi. Nos autem videmus, quod in aliis gradibus entium tale et tantum est ligamentum, quod infimum supremo unitur, non solum ut talis pars, sed ut forma supremo infimi; sic enim vegetativum ut forma conjungitur mixto, et sensitivum vegetativo; ergo multo fortius intellectivum unitur sensitivo ut forma, sed hoc non fit in anima separata: sunt enim ut dicit positio, tres naturae formales unius suppositi a se in una spirituali materia; ergo intellectivum erit forma totius naturae, ut sensitivae etiam materialiter acceptae.

Nec valet, quod dicitur quod sufficit ad unitatem universi, quod intellectivum uniatur sensitivo, ut pars consubstantialis, quia ostendi quod intellectivum inquantum intellectivum, debet alicui inferiori uniri ut forma, quia unitur per sensitivum quod est forma, quia anima rationalis conjungit tanquam medium genus creaturae corporalis et spiritualis, non ut sensitiva, quia sic cadit cum genere corruptibilium; nec sensitivum inquantum sensitivum, est infimum supremorum, scilicet substantiarum spiritualium; imo hoc infimum est intellectivum hominis, infimum enim est de genere illorum, quorum est infimum.

Confirmatur autem ista ratio per Philosophum 2. Physicor. text. 21. et deinceps, qui dicit quod cum Physicus consideret formam, quaerit usquequo se extendat consideratio Physici circa formas separatas, ut tamen sunt in materia; intellectivum enim etsi sit separabile, et per hoc ejus consideratio spectet ad Metaphysicam; inquantum tamen est forma materiae, ut dicit, spectat ad considerationem Physici.

Nec potest dici, quod intelligat intellectivum esse formam ratione sensitivi; tum, quia semper Phylosophus ista genera animae inter se distinguit; tum quia ipsenon vult, quod aliquod sensitivum sit separabile: dicit autem Aristoteles 2. Physic. text. comm. 21. formam sepa. ratam, hoc est, separabilem, esse de consideratione Physici, ut est in materia. Non videtur ergo sufficere dictum, quod intellectivum uniatur unitate consubstantiali, et non formali corpori. Et hoc patet, quia Verbum divinum consubstantialiter potest dici unitum naturae humanae, secundum quod dicit positio, ad hoc enim, ut dicit, quod aliqua sint substantialiter unita, sufficit quod consubstantialiter coexistant in aliquo ente, ut supposito inest natura divina et humana in Christo; Nam sicut anima rationalis et caro unus est homo, ita Deus et homo unus est Christus. Nunc autem talis unio non ponit dependentiam unius ad alterum extremum, nec relationem realem essentialem, quia non est ibi unio per modum formae: et talis unio quantumcumque intima, et ordinata et fortis, necessario est accidentalis, non enim est de essentia personae divinae ut uniatur naturae humanae: ergo si intellectivum non unitur corpori ut forma, nec corpus inclinatur essentialiter ad intellectivum, nec e contrario.

Patet etiam quod haec unio non est intima et fortis * , quia quamvis intellectivum secundum istum modum corpori uniatur substantialiter et intime, inquantum ly intime includit medium distantiae, non tamen est intima, sicut unio sensitivi ad corpus, si ly intimum dicat perfectionem unionis. Ostendi * enim, quod perfectius unitur, quod unitur in ratione formae, et partis consubstantialis simul, quam quod in ratione partis consubstantialis solum. Ac per hoc patet, quod non est ita fortis unio intellectivae ad corpus, sicut sensitivae. Nec fiat instantia de Christo,

. in quo utraque natura unitur substantialiter et non formaliter, et tamen est major, et intimior, et perfectior unio quam formae ad materiam, quia non habent hoc extrema de ratione sua, secundum quem modum hic inquirimus de unione, sed habent hoc sola voluntate divina.

Quod additur, quod est unio ordinatissima*, quia corpus unitur intellectivo, sicut sensitivum eidem unitur: sensitivum autem unitur intellectivo, sicut posterius priori; tum quia non posset habere proprietatem, nisi quia unitur intellectivo, cui proprietas per se et primo debetur; tum quia sensitivum non radicatur in materia spirituali, nisi per intellectum. Iste ordo non videtur congruus quantum ad primum membrum; non enim intellectivum habet incorruptibilitatem, quia intellectivum, aut quia spirituale, alioquin corpus caeli non esset incorruptibile: illud autem est incorruptibile, quia non habet contrarium; nec sua materia, (ut ostensum fuit in praecedenti quaestione*) est subjecta actioni alicujus agentis naturalis. Ita dico, quod sensitivum, quod est a creante, non habet incorruptibilitatem, quia est unitum intellectivo, sed potius quia non est eductum de potentia materiae, nec habet contrarium, nec sua materia spiritualis, est alicujus entis creati transmutabile subjectum.

Quantum ad secundum membrum, non videtur etiam ordo congruus, quia in omnibus ordinatis hoc videmus quod ea quae de ratione sua sunt minoris perfectionis, prius introducuntur. Propter quod dicit Commentator. 1. Physicorum comm. 81. quod materia induitur formis, quae sunt minoris perfectionis, ita enim videmus materiam et artem in omnibus suis operibus procedere. Cum igitur vegetativum, sensitivum, intellectivum radicentur in una materia spirituali, necesse est prius, ut saltem secundum intellectum et ordinem naturae, intelligatur in illa materia sensitivum quam intellectivum.

Nec valet instantia, quod tunc invenitur aliquod ens spirituale, quod solum est sensitivum, vel quod esset aliqua anima sensitiva a corpore separabilis, aut separata. Primo quidem, quia ex ipsa ratione eorum, idem sequitur inconveniens: si enim intellectivum primo radicatur in illa materia spirituali quam sensitivum; (et loquor de intellectivo, et sensitivo humano, ) ergo invenitur aliquod intellectivum humanum absque sensitivo: illud autem necessario est perfectio hominis; ergo aut ille homo, cujus tale intellectivum est perfectio, est intellectualis et nullo modo sensibilis, quod est impossibile de intellectivo humano, quia sicut trigonum* in tetragono, sic sensitivum in intel- 2 lectivo; aut in illo homine erit 3. sensitivum a generatione, et sic non erit consubstantiale intellectui, ut per ipsum possit esse pars consubstantialis hominis; aut erit sensitivum seorsim a creatione, et tunc sequitur idem, quod non erunt consubstantialia, nec per consequens illud intellectivum erit corpori unitum. Puto etiam quod non omnes negarent, quin Deus potest facere animam sensibilem non intellectivam, perfectionem corporis habentem cum aptitudine ad subsistentiam et separationem, nec proprie esset intellectiva.

Item, ponamus quod lux et calor in radio essent consubstantialia, et naturae formales, ut tu dicis de vegetativo et sensitivo in rationali anima, ego video, quod si hujusmodi radius transeat, vel existat in aliquo corpore, cujus lux possit esse forma et non caliditas, utpote in corpore caeli; aut calor illi corpori substantialiter non unitur, quantumcumque sit consubstantialis luci; aut si unitur, quia non est ejus forma, nec actus, nec denominationem, nec operationem suam illi communicabit, non enim caelum est calidum, nec habet operationem calidi formaliter; ergo a simili nec intellectivum hominem denominat, nec operationem suam illi communicat, si ejus forma esse non potest.

Item, in quocumque genere est reperire magis et minus, ibi est reperire simpliciter tale: sed in genere formarum est reperire formas, quae sunt principium cognitionis secundum magis et minus, nam aliqua animalia habent alios sensus et non omnes, aliqua omnes: ergo est dare formam, quae sit principium cognitionis simpliciter acceptae, et totaliter completae: talis autem cognitio non est nisi intellectiva: ergo necessario intellectiva erit in linea formarum.

Item, per eamdem propositionem: In quocumque genere est magis et minus perfectum, est dare simpliciter perfectum illius generis, et consummatum: sed in linea formarum est dare formas, quae sunt principium appetendi secundum magis perfectum et imperfectum; ergo et formam, quae erit principium perfecti appetitus: nam aliqua forma est principium appetitus liberi, haec autem non potest esse nisi intellectiva; ergo est forma.

Ad solvendum autem motivum hujus positionis, quod non est nisi unum, vel. si sint multa, ad illud unum reducuntur, scilicet quod omnis forma communicat materiae suae actualitatem, et actum essendi et operationem, sic procedo: Primo ostendo, quod dicere quod non est forma, quia non communicat actualitatem suam, et dicere, quod intime unitur, et non communicat actualitatem suae materiae, implicat contradictionem. Ad cujus evidentiam est sciendum (sicut alias dixi*)quod nulla forma substantialis, vel accidentalis, inquantum forma, communicat actum, nec primum, nec secundum materiae, sed inquantum facit unum secum, et sibi unitur; quia non unitur forma materiae, nec accidens subjecto, nisi quia inhaerent, ideo nec unum faciunt, nec actualitatem communicant, nisi per actualitatem inhaereant. Si autem intelligatur per impossibile, quod accidens unum faciat cum subjecto, et forma cum materia, et tamen non inhaereant, ita actus suos communicant, sive dum inhaerent, sive dum sunt formae: et hoc evidenter patet in Christo ubi divinitas non inhaeret, nec est forma humanitatis, et tamen propter unionem substantialem cum humanitate, ei communicat suam actualitatem, suum actum essendi, suam operationem, multo melius et fortius, quam aliqua forma suae materiae. Videsne ad oculum quod unio est causa communicationis, non autem inhaerentia formalis: nam quantumcumque aliqua inhaerent, si tamen non facerent unum, dato quod non inhaereant, non communicant complete; ergo clarius luce est, quod dicere quod intellectiva non communicat actus suos corpori, quia non est forma, et dicere quod est unum secum unione intima et substantiali, cum ad talem unionem sequatur communicatio, est dicere quod communicat, et non communicat; ergo, etc. Secundo accipit nihilominus falsum dicta positio, cum communicationem attribuat formae, quia forma, non quia facit unum, cujus contrarium ostensum est esse verum.

Secundo dico, quod ex ista positione sequantur inconvenientia, cum dicit vitare, dicendo quod intellectiva non sit forma: quod patet primo accipiendo illud, quod dicit, sensitivam esse formam corporis: si enim omnis forma communicat actu actualitatem suam, et operationem materiae; ergo cum sensitiva sit indivisibilis, simplex, immortalis, sequitur quod corpus humanum sit simplex, indivisibile, et immortale, et incorruptibile, quod tamen est falsum. Aut ergo, sicut arguis ex parte intellectivae, sensitiva non est forma corporis, aut si est, praedicta communicabit.

Item, sicut ostendi, communicatio fit propter unionem, et non propter inhaerentiam formae; ergo si unitur, et intime, ut dicis, quamvis non sit forma corporis, omnia illa communicabit c orpori. Item, ex parte spiritualis materiae sequuntur aliqua magna inconvenientia; nam si intellectiva non uniatur materiae sensibili, ut forma, sola materia spiritualis erit libera, intelligens et volens.

Nec valet, si dicas quod materia spiritualis per suam nobilitatem ad tales actus altos attingeret, quia in materia est duplex genus nobilitatis; unum in genere entis, utpote quia spiritualis et non corporalis, et secundum hanc non potest ad tales actus pertingere, quod expresse patet in materia caeli, quia non est in potentia ad formam vitae, ad quam est in potentia materia mixtorum. Sicut enim ait Damascenus. 2. lib. Orthodoxae fidei cap. 6. Nullus in eam opinionem veniat, ut caelos, aut sidera animata esse existimet, anima quippe, ac sensu carent. Forma autem, quae est principium vitae, nobilior est omni alia, quae non est principium vitae. Aliud est genus nobilitatis per aspectum ad receptionem formarum; et secundum hoc materia, quae est ignobilior secundum primum modum, est nobilior secundum istum modum,

et per consequens actus nobiliores ei communicari possunt, et in isto modo materia corruptibilis in corpore humano est altissima, et nobilissima, et dignissima, et ad actus altissimos, ut est in composito, apta. Et hoc est, quod dicit Avicenna 6. Naturalium, parte quarta, cap. 5. Complexio quo (inquit) magis accesserit ad medium complexionatum, aptius fiet ad recipiendum augmentum perfectionis vitae: cum vero temperatissimum fuerit, ita ut contraria aequalia sint in eo, et aequaliter operentur, coaptabitur perfectioni vitae rationabilis.

Ad oculum vides, quod deceptus es per aequivocationem de materia, quia ut receptibilis formae non est, nec dicitur nobilior nobilitate primo modo accepta, sed secundo modo; et certe isto modo nobilissima est materia corpus humanum, et plus longe quam materia spiritualis animae, sicut ipsa tota rationalis anima composita ex materia et forma, cujus susceptibile est corpus humanum, nobilior est parte sua formali, cujus susceptibile est materia spiritualis. Et hoc multum valet ad solvendum multas deductiones factas in praedicta positione, specialiter illas quae probant, quod intellectus ut unitus corpori, non intelligeret, nec super se se reflecteret, nec libertatem haberet; minus enim hoc impedit tam nobilis materia, ut est corpus humanum quam materia spiritualis. Et hoc dico per se, quia homo beatus magis est intellectivus et liber, non obstante unione talis materiae corporalis quam anima separata, cum sua materia spirituali, per accidens tamen, scilicet propter corruptionem peccati, potest impedire.