Scholium.

Docet animam sensitivam in homine non educi de potentia materiae a generante, sed simul infundi cum anima rationali, idque probat auctoritatibus S. Augustini, et ex actuum et potentiarum experientia, et perfecta colligatione universi, quam acutissime explicat. Et ostendit vitam sensitivam quae alias per se in brutis est realiter distincta, et solitaria absque rationali, uniri perfecte cum eadem in homine. Unde docuit in 4. dist. 44. quaest. 1. g. Praeterea paries carnis, tres animas, vegetativam, sensitivam, et intellectivam eamdem esse in homine. Ubi obiter noto haberi in omnibus editionibus quasdam citationes pro eadem assertione 2. Sententiarum, quae tamen aliunde irrepserunt, omnes enim fallunt lectorem. Qualiter vero hae tres animae in unam coalescant, et primae duae contineantur in rationali, an forma. Uter, sive virtualiter seu eminenter, videndi sunt Complut. disput. 4. de divisione animae, quaest. 2. Suarez tract. 3. de Anima, lib. 1. cap. 6. Toletus lib. 2. quae. t. 3. Hic obiter asserit Scotus continentiam esse radicalem.

Qualiter autem corrumpi dicuntur ad introductionem animae rationalis, vegetativa et sensitiva successive prius introductae in fcetu imperfecto: lege Ruvium lib. 5, de Anima, cap. 3. quaest. 5. a num. 153. usque ad 159. et Gavellum in supplem. librorum de Anima disp. 1. sect. 7. num. 6

Quibus et similibus non obstantibus est dicendum, quod sensitivum in homine est a creante. Quod declarat primo auctoritas Augustini de Spiritu et Anima, superius * allegata, ubi unam dicit animam animalem et intellectivam. Et ne forte dicas, quod una sit anima ex sensitiva generata, et intellectiva creata, ideo praemisit illam, Quae et vivificat, et rationem disponit creatam. Ad idem facit auctoritas ejusdem superius allegata: et hoc expresse docet Augustinus exponens illud Genesis 2. lib. 7. de Genes. ad litt. c. 16. et 17. Formavit Deus hominem, etc. sequitur, et inspiravit in faciem ejus, etc Ubi expresse dicit, quod quantum ad sensitivam inspiravit, et ideo spiraculum vitae: unde expo-, nens hoc * contra Manichaeos, ait: Ipsi animae sensus est additus ista insufflatione, cum factus est homo in animam viventem. Et non solum vita et sensus, sed etiam omnis actus vitae, qui ab anima haberi potest, in ista insufflatione infusus est.

Movet nos ad hoc experimentum, quia videmus quod aliae facultates animae in suis actibus se retrahunt, et impediunt, et expediunt, quod non esset nisi in una substantia animae radicaliter essent. Item, experimur quod simul separantur. Tertio, ratio hoc suadet, quae sumitur principaliter ex ordine formarum et ligamento universi. Ad cujus evidentiam est sciendum, quod cum mundus, secundum Dionysium. c. 7. de Divin, nom. ut supra dictum est, sit unus, quia suprema infimorum conjunguntur cum infimis supremorum: sed si ordo universi diligenter inspiciatur, ligamentum in rebus imperfectioribus fit per plura, et per naturam magis universaliter sumptam. Et ne oporteat ad omnes gradus eorum descendere, hoc patet in magis manifestis. Mixtum et complexionatum ligatur cum vegetativo in omnibus herbis et arboribus, vegetativum cum sensitivo in paucioribus, quia in solo uno genere, scilicet in animali; ergo sensitivum, quod est finis intrinsecus naturae, ligatur cum intellectivo, non in toto uno genere, sed in tota una specie, scilicet in homine. Videtis ergo quod in toto universo suprema infimorum, non secundum totum ambitum suum, ligantur cum infimis supremorum: in pluribus enim est mixtum quam complexionatum, complexionatum quam vegetativum, et vegetativum quam sensitivum. Et hoc est signum quod perfectio universi habet latitudinem basis, et tendit in conum, cujus perfectio terminatur in puncto unionis verbi Dei ad humanam naturam. Patet etiam quod universum non ligatur in ascendendo per omnes suas species, sed per perfectiores partes suas: unde vegetativum ligatur cum sensitivo, non per esse vegetativum, sed per perfectiora vegetativa, cujusmodi sunt animalia.

Ex istis patet, quodnunquam natura inferior ligatur superiori per totam suam latitudinem, sed per conum unum, hoc est, per suum perfectius; ergo natura sensitiva non ligatur secundum se totam, hoc est, secundum omnes suas species cum intellectivo, sed per conum suum, hic est homo, quia ostendi supra * quod in homine de ratione sua est cognitio sensitiva. Et est advertendum, quod conus, quo natura inferior ligatur superiori, quanto magis intendimus in ascendendo, tanto est strictior latitudine, et altior gradu et perfectione. Unde conus vegetativae altior est sua basi, quia non unitur sensitivo per omne vegetativum, sed per magis perfectum. Et iste conus, seu pyramis consistit non in specie specialissima, sed est obtusus, quia consistit in genere, scilicet in omni animali. Conus autem sensitivae, sive pyramis, qua ligatur cum intellectivo, minus est latus extrinsece, et magis altus in esse, quia consistit in una sola specie, quae est homo, et altior est in gradu essendi quam animal. Conus autem, sive pyramis hominis, quo ligatur cum Deo, adhuc est minoris latitudinis extensive, quia fit in solo uno homine Christo. et majoris altitudinis etiam rationalis omni alio homine. Videsne ordinem rerum, et ligamentum ipsarum per modum pyramidis ascendentium.

Ex his concludo, quod si sensitiva esset in homine a generante, sicut est in brutis; sicut sensitivum non unitur intellectivo per aliam sensitivam, hoc est, in aliis speciebus (eo quod nullum faciat conum, sive terminat pyramidem modo immediate propinquo intellectivo, quia omnia sunt corruptibilia, et de potentia materiae educta) sic nec sensitivum humanum ligaret naturam inferiorem cum intellectivo, nec conum faceret, nec punctum pyramidis, si corruptibile esset, et de potentia materiae eductum.

Si forte dicas, quod sensitiva in homine, quamvis a generante, nobilior est omni alia sensitiva, ac per hoc in ascendendo facit conum, et constituit pyramidem, ut sit unibilis intellectivae:

Dico, quod ista nobilitas non invenitur in actibus, cum aliqua animalia acutius videant homine, ut aquila, et sic de aliis sensibus; ergo ex hoc non apparet, quod debeat facere conum summum respectu aliorum sensitivorum, nec in substantia, si sit de materia educta, quia tunc est corruptibilis. Ideo oportet quod ratio summitatis, qua ligatur cum intellectivo, sit media inter intellectivum ex una parte, et sensitivum omnium aliorum animalium ex alia. Haec autem mediatio non est in operando, quia indiget organo ut aliae; ergo est in essendo, et in modo productionis, quia omnes aliae sensitivae, et sunt ab intra et corruptibiles, et alligatae secundum substantiam, et rationem, et potentiam organo corporali. Intellectiva est ab extra unita materiae secundum substantiam, et non secundum potentiam, ut supra* patuit: sensitiva vero hominis est ab extra, in quo excellit alias sensitivas, ligata materiae ratione subjecti, et etiam ratione potentiae,

in quo est inferior intelligentia. Et sic patet, quod vere non est medium unitivum et ligativum, nisi sit ab extra.

Nunc oportet solvere dubia contra hoc, quae plana sunt; quia Aristoteli, quod Embryo prius vivit vita plantae et animalis, et prius est animal quam homo, respondent ali qui Doctores, et bene, quod tunc res usu consueto dicitur primo fieri, vel esse, cum prius innotescit, licet prius fuerit in re. Et secundum hoc in eo, quod generatur ex embryone, vel in ipso embryone, (si ipse foetus novellus vocatur embryo) prius dicitur animal quam homo; quia in tali faetu novello ex embryone genito, prius apparent opera vegetativae, seu actus plantae quam animalis, et prius actus et opera animalis quam hominis: non quia alia sit forma, per quam est animal, et alia per quam materia est homo, sed quia opera imperfecta, quae fiunt ab eadem forma, prius apparent quam opera perfecta. Unde pueri in populo vocant omnes homines patres, et omnes foeminas matres, deinde distinguunt hunc esse patrem, et illam esse matrem.

Quod etiam Aristoteles dicit, quod Solus intellectus intrat ab extrin seco. Respondeo, quod intellectus aliquando nominat substantiam animae intellectivae: et isto modo non excludit vegetativum et sensitivum, quae secum faciunt unum substantiam. Alio modo nominat solum potentiam intellectivam, vel ipsam intellectivam, excludendo vegetativam et sensitivam: et isto modo illud verbum Aristotelis esset falsum, sed ipse intelligit primo modo.

Si dicatur, quod solus intellectus separabilis est, sicut perpetuum a corruptibili, ut dicit Aristoteles 3. de Anima, text. 20. et loquitur de potentia intellectiva, alias excludendo: Respondeo, sicut dictum est in praecedenti quaestione*, quod cum substantia intellectiva vere sit forma corporis humani, potentia autem intellectiva vere sit in substantia intellective, vel idem quod ipsa, necessarium est quod ipsa potentia intellectiva sit in materia seu in corpore, in quo est sua substantia, et per consequens actus intelligendi, etiam species, quae sunt in potentia intellectiva, necessario sunt in illo, in quo est potentia.

Sed advertendum est, quod differunt aliquid esse in aliquo ut forma in materia, et ut accidens in subjecto. Quoniam secundum Commentatorem super principium 2. de Anima text. com. 4. aequivoce dici tur esse forma in subjecto, et accidens. Subjectum enim accidentis est aliquid existens in actu, et non indiget inquantum tale in suo esse ipso accidenti. Subjectum autem formae non habet esse in actu nisi per formam. Nunc igitur cum substantia intellectiva sit per se in materia, potentia autem intellectiva, et actus ejus sit in eadem materia per substantiam formae; omne autem per aliud reducitur ad per se, necesse est quod potentia intellectiva, et species intelligibiles sint in corpore per substantiam animae per accidens, non quidem in corpore per accidens, sicut in subjecto, sed sicut in perfectibili per accidens, secundum illum modum, quo substantia animae est in corpore, sicut perfectio et forma. Non quod corpus perficiatur per se, nec per accidens a potentia intellectiva, vel specie intelligibili, nisi accipiendo per accidens valde large, sed quia potentia, quae est per se in substantia animae, sicut in subjecto, saltem secundum modum, (hoc dico, quia nondum ostensum est, utrum potentia sit idem, quod sua substantia) ideo per illam substantiam est potentia in corpore, non sicut in subjecto, sed sicut in perfectibili, quod dicitur perficere per accidens, quia est in substantia animae, quae per se corpus perficit,

Est autem advertendum, quod per accidens reducitur ad per se duobus modis; uno modo, quando illud, quod convenit alicui per accidens, scilicet per illud, de quo dicitur per se, natum est etiam ei de quo dicitur per accidens, per se convenire, ut clavus fixus in rota movetur per accidens, quia per motum rotae, quae movetur per se non ex se, quia per se movetur quidquid est subjectum motus, etiamsi ab aliquo moveatur. Ex se autem movet, quod virtute sua intrinseca ad diversas partes movetur, quod convenit animalibus solum, ut dicitur 8. Physic. text. 27. et 28. Alio modo reducitur per accidens ad per se, quando illud quod convenit alicui per accidens, per illud scilicet, cui per se convenit, non est natum ei, de quo dicitur per accidens, per se convenire,

ut color movetur ad motum corporis, qui tamen per se non est natus moveri. Cum ergo dicimus, quod potentia intellectiva, et species intelligibiles sunt in corpore ut in perfectibili per accidens, per substantiam animae intellectivae, quia per se perficitur corpus, ly per accidens debet accipi ultimo modo, quia perficere corpus vel materiam corporalem, nullomodo per se convenit potentiae, nec speciei, et sic non possunt esse in corpore, ut perfectio in perfectibili: nec etiam possunt esse in subjecto, ut accidens in subjecto, nec perse, nec per accidens. Cujus ratio est, quia omnis potentia, quae est immediatum principium operandi, quae per se, vel per accidens est in materia, ut in subjecto necessario est contracta et limitata, ac propter hoc nec libera, nec habet subjectum universale, nec in hoc est differentia, sive per se, sive per accidens sit in materia, ut in subjecto.

Ex his patet, quod non potest dici quod corpus intelligat, quia potentia intellectiva, nec per se, nec per accidens est in corpore, tanquam in subjecto. Patet etiam, quod totus homo per se intelligit, et est quod intelligit, quamvis quo intellig t remote, sit pars formalis animae, ut anima intellectiva, et quo intelligit immedtote scilicet potentia: estetiam formalis perfectio materiae per accidens et per reductionem. Nec sequitur, quod si illud quo immediate intelligit, per accidens sit perfectio, quod propter hoc homo per accidens intelligat, quia ad hoc, quod actio attribuatur composito per se, sufficit quod illud, quo tanquam principio remoto operatur, sit ejus perfectio materiae, vel compositi per se, quamvis illud, quo immediate operatur, sit ejus perfectio per accidens, sicut totus ignis per se, agit per formam ignis, quamvis caliditas sit per accidens perfectio ignis, quia non est forma consubstantialis ejus.

Ex his patet, quod potentia intellectiva, est in substantia animae per se ut in subjecto, sicut accidens, vel habens modum accidentis: in corpore vero humano nec est per se, nec per accidens ut in subjecto, est tamen in eo per accidens, et per reductionem, sicut perfectio in perfectibili, modo dicto: substantia vero animae est in materia, et in corpore per se, ut perfectio in perfectibili.

Tunc ad propositum dico, quod potentia intellectiva dicitur ab Aristotele 2. de Anim. text. 20. separari a vegetativa et sensitiva, tanquam perpetuum a corruptibili propter duo. Primo, quia quamvis tota substantia animae vegetativae sensitivae et intellectivae, tanquam incorruptibilis separatur, tamen sua potentia intellectiva, ut est principium operandi, separatur: sed potentiae sensitivae non remanent in anima separata, ut potentes operari, sed solum in radice. Cujus ratio dicta fuit in praecedenti quaestione *, quia de ratione sensitivae, ut operativae, est organum corporale. Alio modo dicitur separariapraedictis, quia, ut dictum est, nec per se, nec per accidens est in corpore ut in subjecto, nec perfectio per se. Potentiae autem sensitivae sunt in materia et organo corporali, ut perfectio per se, quia si oculus esset animal, visus esset ejus anima.

Ad aliud Commentatoris dico, quod modus operandi non variat speciem: sola enim illa faciunt unitatem et varietatem speciei, quae sunt de ejus substantia, ut materia et forma: et hoc patet in Adam, et in aliis.

Ad aliud, quod cum illud, quod introducitur in corpore humano virtute animae generantis, sit dispositio ad ligandum, vel ad uniendum illud, quo ligatur creatura corruptibilis cum spirituali, nobilius est et censetur, quam quodcumque sensitivum bruti, per quod hoc non possit fieri, sicut per comparationem ad finem, habitus gratiae, quo unimur Deo, est nobilior forma lapidis, vel sensitiva.

Ad illud, quod sensitivum inquantum sensitivum, non habet operationem separatam, ac per hoc non est separabilis inquantum talis, quia omnis sensitiva esset separabilis inquantum talis: separatur autem sensitiva hominis inquantum hoc, id est, inquantum in ipsa, et per ipsam ligatur genus intellectivorum animalium cum genere sensitivorum, et per consequens cum aliis. Quod quidem ligamentum fit etiam aliquo modo in anima separata, dum sunt una substantia ipsa et intellectiva. Et hoc sufficit pro operatione, ut sit separabilis, quia ut ostensum est supra, nisi esset incorruptibilis, non ligaret.