QUAESTIONES DISPUTATAE DE RERUM PRINCIPIO SIVE QUAESTIONES UNIVERSALES IN PHILOSOPHIAM
Circa illud, quod primum principium sit finis omnium.
ARTICULUS I. Refertur opinio Avicennae.
ARTICULUS I. Quid sit materia prima?
Quod dicis, quod forma perficiat materias diversorum generum, dico quod non est inconveniens,
ARTICULUS IV. Utrum in omnibus rebus sit una materia?
ARTICULUS I. Variae referuntur sententiae.
ARTICULUS I. Referuntur variae sententiae.
Scholium.
Diversis in locis varias ponit Scotus primas entis divisiones; in 1. dist. 36. q. unic. n. 9. g. Tunc ad formam argumenti: ait videri sibi primam distinctionem entis esse in ens extra animam et in ens in anima; et deinde ens extra animam posse distingui in actum et potentiam, essentiae et existentiae. Haec ipsa docet ex Philosopho in Metaph. textuali, summa unica. c. 7. n. 67. dicens, ens dividi prima divisione in ens reale, et rationis, et deinde in ens actu, et ens in potentia; et in 1. dist. 8. q. 3. n. 18. g. Sed tunc est dubium, dicit ens primo dividi in finitum, et infinitum et quodl. 5. n. 27. g. Dico ergo breviter, dicit ens prius dividi in ens quantum, et non quantum, quantitate virtutis, vel perfectionis, et ens quantum dividi in finitum, et infinitum; et in 2. dist. 3. q. 3. n. 7. g. Sccundo sic; ait ens sufficienter dividi tanquam in illa, quae includunt quidditative ipsum in ens increatum, et creatum, quod dividitur in decem genera, atque in partes essentiales decem generum. Demum hic, et in additione ad 1. dist. 1. q. 1. n. 12. 2. g. Ideo dico, asserit ens, communissime sumptum prima divisione dividi in ens purum, et ens quod habet esse, sive in ens quidditative, et in ens habens quidditatem, et contrahens illimitatam perfectionem illius puri, et absoluti esse primi entis. Sed secundum varios respectus, et considerationes entis, considerandae sunt etiam hae variae primae entis divisiones; ut si consideretur ens in tota sua latitudine, prima divisio est in ens reale, et rationis, quia sub alterutro omnis ratio entis comprehenditur: deinde ens reale subdividitur in actuale, et potentiale : divisio in finitum, et infinitum, est prima quoad nos, quia conceptus perfectissimus, et simplicissimus quidditati viis quem formare possumus de Deo via naturali, est conceptus infiniti; divisio in quantum, et non quantum, est prima quoad se, ut abstrahit a modo intelligendi imperfecta, et naturali hujus status. Aliae duae posteriores divisiones videntur coincidere, et considerantur a parte causae, vel principii entis, ita ut unum a nullo habeat esse, sed in se sit purum, et actualissimum esse: reliqua aliunde recipiant, et ab alio suam quidditatem derivent.
Secundum hoc, hoc nomen ens sic communissime acceptum, quod dicitur ab actu essendi, sive ab esse, dividitur prima sui divisione in ens, quod non est nisi esse purum, quia nihil dicit praeter esse: et per hoc est primum, unum, et simplicissimum, cujusmodi est Deus, qui est extra omne genus Praedicamenti, quod est genus Logicum; et in ens, cui convenit esse, sive quod habet esse, quod in suo significato includit aliquid praeter esse; ita quod res cujuslibet Praedicamenti, etiam in generalissimo considerata, nominat quid compositum ex esse latissimo, et communissimo, et ex aliquo peculiari. Nam ens creatum est habens esse, et est ens, cui convenit esse, quia sua essentia, per hoc est essentia, quod est ab alio extracta, et de se non habet esse, sed ab efficiente; et ita necessario cadit etiam in compositione quodlibet genus generalissimum.
Et sic patet, quod genus quod est analogum, et Metaphysicum, continens creatorem, et creaturam, non dicit rem aliquam communem istis, nec aequivocam, nec univocam, sed analogam: cujus natura est, quod natura rei significatae per nomen talis generis, per se, et primo dicatur de uno, et per attributionem, et participationem illius dicatur de aliis, ut patet in Deo, et creaturis, Et ideo tale genus in primo membro suae divisionis stat pro mensura, in secundo pro mensurato. Et sicut ens in sua communissima acceptione, ut continet ens, quod non est, nisi esse, et ens quod habet esse, non est genus Praedicamenti, sed genus Metaphysicum: sic ens ut stat pro ente, quod habet me, et est secundum membrum divisionis, est illud ens, quod cadit sub genere Praedicamenti: nam tunc habens esse, est in aliquo genere Praedicamenti, et hoc est omnis creatura.
Ens igitur, ut stat in primo membro divisionis hujus generis, quod non est, nisi esse et necessario esse, est unum simplicissimum, et indivisibile: ens vero, ut accipitur in secundo membro dividitur in decem genera Praedicamenti. Et sicut ens communissimum, ut genus Metaphysicum, cujus communitas consistit in analogia, dividitur in ens, quod non est, nisi esse purum, et simplicissimum, ac per hoc mensura, et in ens quod habet esse, ac per hoc compositum, et mensuratum; sic ens, ut est in secundo membro, et claudit creaturam, et est quoddam commune ad decem Praedicamenta, dicit communitatem analogiae respectu decem Praedicamentorum; et dividitur in ens, quod non est, nisi ens habens esse; et in ens, quod est alicujus. Ut sicut Deus, qui est purum esse absque omni compositione, est mensura omnis esse, quia mensura est summa: sic in divisione entis creati, vel creatuae, ens quod non est, nisi ens habens esse, nullam aliam claudens in se compositionem, et hoc est substantia, fit mensura omnium aliorum entium, quae dicuntur non solum entia, sed entia alicujus, vel in aliquo, et sic claudunt quamdam compositionem. Et sicut in divisione entis communissimi ens stat in prima divisione pro ente per se; in secundo vero membro pro ente, quod non est ens, nisi illius participatione: sic in divisione illius entis, quod cadit sub genere Praedicamenti, et continet omnem creaturam, ens stat in primo membro pro illo, quod est ens per se, ut per se opponitur ei, quod habet esse per inhaerentiam, vel respective et in secundo membro stat pro ente, quod est ens participatione illius, sicut accidentia sunt entia per attributionem ad subjectum,
quia non sunt entia, sed sunt entis, et illorum esse est in alio esse. Et ideo in genere illo Metaphysico, cujus communitas consistit in analogia, et est commune ad decem Praedicamenta, substantia est mensura, quia simplicior, accidens vero mensuratum.
Sicut autem ens, cui convenit esse, est unum genus Metaphysicum ad decem Praedicamenta, sic accidens universaliter acceptum est genus Metaphysicum ad novem Praedicamenta accidentium: et hoc genus dividitur sicut alia duo jam dicta, in accidens, quod est alicujus simpliciter absque alio addito, et hoc est Quantitas: et in accidens, quod est alicujus per aliud, et sic per additum, ut sunt omnia alia accidentia a Quantitate, quae non insunt Substantiae, nisi per quantitatem: et hoc loquendo secundum Philosophos, qui non posuerunt accidentia nisi in substantiis corporalibus habentibus quantitatem, et sic in genere accidentium mensura est quantitas; alia vero sunt mensurata.