QUAESTIONES DISPUTATAE DE RERUM PRINCIPIO SIVE QUAESTIONES UNIVERSALES IN PHILOSOPHIAM
Circa illud, quod primum principium sit finis omnium.
ARTICULUS I. Refertur opinio Avicennae.
ARTICULUS I. Quid sit materia prima?
Quod dicis, quod forma perficiat materias diversorum generum, dico quod non est inconveniens,
ARTICULUS IV. Utrum in omnibus rebus sit una materia?
ARTICULUS I. Variae referuntur sententiae.
ARTICULUS I. Referuntur variae sententiae.
Scholium.
Controversum est inter Theologos, an beatitudo in singulis Beatis post resurrectionem, et reunionem corporum futura sit major non solum extensive, quatenus tunc extendetur ad corpus, sed etiam intensive, quia majori conatu eiicietur actus beatificus, et anima circa divinam essentiam perfectius erit operatura. Cum afflrmantibus sentit hic Scotus, quibus expresse favet Augustinus: sequuntur Magist. in 4. dist. 49. cap. ultimo, ubi S. Thomas, et S. Bonaventura, et his accedunt Marsilius, et Henricus. Illorum probat latissime, et sequitur sententiam aegidius Lusitanus in appendice tomi 3. de Beatitudine, quaest. 2. refertque utriusque opinionis asserentis, et negantis auctores, et fundamenta. Tres in hac materia sententias enumerat Vasquez tom. 1. in 1. 2. disp. 29. cap. 4. ubi etiam pro affirmativa citat ultra Augustinum, Haimonem, et Bernardum. Vide ipsum Scotum hic num. 49. et 94. Quod vero hic attingit Doctor, in hoc scilicet statu viae impediri liberam operationem intellectus propter corruptionem peccati, res est etiam contra versa. Ipse in 1. dist. 3. quaest. 3. g. Si quaeritur, quae est ratio, et in 2, dist. 11. quaest. i. g. Ad secundum, existimat dependentiam, et colligationem intellectus cum phantasmate paenam esse peccati originalis, ut propterea intelligendo demissa sit anima, et inflexa ad corpus; vel secundo ex ordine naturali potentiarum; vel tertio ex infirmitate, et hoc ultimum probat ex Augustino 15. de Trinit. cap. 27. Plurimi hoc attribuunt naturali subordinationi intellectus ad phantasmata pro statu viae, etiamsi non fuisset peccatum. De quo vide ipsum Scotum locis citatis, et praecipue in 2. dist 3. quaest. 8. g. Sed quod est istud impedimentum, Conimbricem. lib. 3. de Anima, cap. 8. quaest. 8. art. 2. et citatum Aegidium lib. 4. de Facultatibus corporis gloriosi, quaest. 12. art. 5.
Item, ad propositum patet, quod comparando negativum, et sensitivum ad suam materiam spiritualem, sequuntur aeque magna inconvenientia, imo majora: in materia enim forma suum actum communicat; ergo materia spiritualis et nutrit, et augmentat, et generat, de quibus constat quod non possunt convenire materiae spirituali. Sequitur etiam quod habeat usum potentiarum sensitivarum, quod est falsum. Quod patet primo per Philosophum dicentem, quod sunt actus per organa, sicut patet in principio de Somnio et Vigilia*, et habitum est supra* Secundo, quod usus potentiae sensitivae non est, nisi respectu sensibilis, et per speciem sensibilem; talis autem materia non recipitur nisi in corpore, cum corporale non gignat omnino spirituale. Tertio, quia cum actio sit a potentia, est secundum modum potentiae: sed intellectiva habet latiorem aspectum quam sensitiva, ut patet ex objectis earum; ergo operatio sensitivae est magis contracta et determinata; ergo cum potentia intellectiva propter tantam abstractionem non fiat per organum, sensitiva flet per organa, quae in materia spirituali esse non possunt.
Item, quaecumque univoce dicuntur, similem modum habent operando, etiamsi unum causetur, et aliud generetur, sicut ignis generatus, et ignis, si a Deo de novo crearetur: sed impossibile est quod usus alicujus sensitivae bruti sit sine organo; ergo nec usus sensitivae hominis, nam univoce sunt animal.
Tertio ostendo, quod illa ratio concludat oppositum, scilicet quod intellectus est forma hominis, et quod ejus actus non sint communicabiles corpori illo modo, quo actus sensitivi: imo quod si possit dici, corpus etiam sentit et vivit, quia est ejus forma, et e contrario dicit de intellectiva, vel saltem illud non debet dici.
Ad cujus evidentiam est sciendum, quod aliqualis est ordo in formis omnibus, quia sicut formae quanto sunt imperfectiores, et materiae propinquiores, tanto suas operationes habent magis infirmas, quia materia quasi trahit formam ad suam fidem et fines, et forma quasi trahit materiam ad suum modum, et quanto perfectiores et a materia corporali remotiores sunt formae, tanto operationes perfectiores habent, et minus immersas materiae. Verbi gratia, formae elementares, quae sunt materiae propinquae, hujus sunt conditionis quae virtutem habent, quasi totam materialem, et materiae universam, ita ut nihil moveant, nisi per qualitates accidentales; sic etiam sunt materiales et incompletae, ut etiam totum et partem denominent aequaliter, et cum eis extendantur et contrahantur, nec ullam partem in suis operibus determinent sibi, quaelibet enim pars ignis est ignis, et forma ignis extenditur ad calefaciendum, vel extendendum opus ignis, nec aliquam partem signatam in materia sua sibi determinat.
Si autem accedamus ad formam mixti, quae est super formam elementi, videmus eam quanto nobilior est, tanto in suis operationibus a materia denudari, et supra materiam exaltari, ut sic jam sit principium novi motus, sicut magis elongatur a materia, ut herbae et lapides restringunt sanguinem, rheubarbarum purgat choleram, et jaspis restringit sanguinem, et sic de similibus: quae quidem actiones etsi sint compositi, sunt tamen a forma et per formam, et elongatae materia tanto altius super formam elementorum, quanto forma mixti nobilior est, et actualiter forma elementorum. Forma autem super formam mixti, est forma vegetativorum, quae tantum appropinquat ad actum, et elevatur supra materiam, ut (si liceat dicere ) jam quod quemdam gradum incipiat habere quasi libertatis interminatae et dominativae, suam materiam dilatando, augendo, nutriendo. Videsne in hoc gradu entium jam quasi libertatis surgentis exordium ? Sed supra istam adhuc est sensitiva multo magis, et per gradus immediatos a materia se elongans, quae jam ampliorem gradum sortita cujusdam libertatis, magis dominative movet. Et ita non solum motum in exteriori, sed interiori ad omnem differentiam positionis, ut ponit Philosophus 8. Physic. text. 29. dicens, quod elementa ad certam differentiam positionis moventur; moveri autem ex se ad omnem differentiam positionis, et posse stare citra terminum animalis, et animatorum, est proprium indubitanter. Similiter superiores formae quanto magis a materia elongantur, eo paucioribus modis esse denominant, cum tamen quaelibet sit forma, quia certum est, quod quaelibet pars ignis est ignis, et calefacit, et quaelibet pars animalis sentit, non tamen est animal; et sic de omnibus formis, tam perfectis quam imperfectis, quam supremis, quam infimis, quam mediocribus; omnibus, dico, convenit ratio formae. Unde quanto superiores, et nobiliores sunt formae, tanto magis a materia in suis operationibus elongatur, et minus denominant eam.
Ex isto ergo patenti ordine colligitur, quod tua ratio concludat oppositum, et non propositum, sicut patet ad oculum: quia videlicet dato quod intellectiva sit forma et sensitiva, non sequitur, si corpus sentit, quod corpus intelligat, sed e contrario, scilicet, quod illa sensitiva informat tot modis, et communicat actum suum materiae, et quod intellectiva non tot modis se communicat. Hic etiam ordo formarum qui est sensiblis, destruit majorem partem rationum hujus positionis: nam si in genere formarum videmus inchoari cognitionem secundum magis et minus, ut in genere animalium, et in formis videmus etiam appetitum secundum magis et minus; et videmus quasi inchoari libertatem in modo agendi, et tanto ampliori gradu libertatem participari, quanto pluribus modis movent, necesse est quod in genere formarum, sit forma, in qua sit cognitio consummata, quae non est nisi intellectiva, quia se extendit ad omnem differentiam cognoscibilium, necesse est quod in genere formarum sit appetitus, in quo sit ratio appetendi consummata, secundum quod potest esse in forma unita, quod non est, nisi sit libera; et necesse est quod sit forma, quae sit principium motus omnino liberi, qui non potest esse nisi intellectiva.
His igitur tribus visis de fundamento, sive ratione dictae positionis, oportet videre quid est dicendum, et in quo sensu verifica tur; Forma communicat materiae suam actualitatem, et suum actum essendi, et suam operationem. Circa quod est sciendum, quod secundum Philosophum circa principium 2. de Anima, text. 5. duplex est actus a forma, et in eo cujus est forma, scilicet primus et secundus; quos actus omnis forma, tam substantialis quam accidentalis, communicat suae materiae et toti composito. Est autem advertendum, quod difformiter communicat istos actus forma substantialis, secundum quod est in diversis gradibus, vel ut secundum quod est magis et minus perfecta, ut jam dicam. Eadem forma substantialis aliter communicat actum primum et secundum, quia impossibile est formam esse in materia, quin communicet actum primum, non tamen semper oportet de secundo, non enim animal semper sentit, utpote dum dormit; et hoc patet ex 2. deAnima*.
Videndum est ergo quomodo formae substantiales differenter communicant materiae actum primum. Circa quod est sciendum, quod cum sensitivum in homine sit forma corporis (ut omnes concedunt) et etiam intellectivum, ut est ostensum, cum propria forma correlative respiciat suam materiam, si materia eadem sit a diversis formis perfectibilis, ut corpus humanum a sensitivo et intellectivo, necesse est ad hoc ut habeatur appropriatio formae ad materiam completa, quod sub alio modo perficiatur a sensitivo, et sub alio ab intellectivo, ut intellectivum est.